Ένας «πυγμάχος» στη Σαλονίκη

Τα νουράγκι αποτελούν χαρακτηριστικά τοπόσημα της Σαρδηνίας εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ενας γίγαντας-πολεμιστής, ο περίφημος «πυγμάχος» του Mo...

Τα νουράγκι αποτελούν χαρακτηριστικά τοπόσημα της Σαρδηνίας
εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Ενας γίγαντας-πολεμιστής, ο περίφημος «πυγμάχος» του Mont’e Prama, ηλικίας 3.000 ετών, ύψους 190 εκατοστών και βάρους 300 κιλών, είναι ο «επίτιμος προσκεκλημένος» του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης. Ταξιδεύει για πρώτη φορά από τη Σαρδηνία σε χώρες της Ευρώπης, κουβαλώντας μαζί του την κληρονομιά των Νουράγκι, ενός ολόκληρου, μοναδικού και πρωτότυπου, πολιτισμού που άκμασε στο δεύτερο μεγαλύτερο σε έκταση νησί της Μεσογείου. Τον λίθινο «πυγμάχο» συνοδεύουν μπρούντζινα αγαλματίδια που αναπαριστούν γυναίκες, άνδρες πολεμιστές και ζώα, αφιερωματικά ξίφη, μικρογραφίες κτιρίων και πλοίων για να μας αφηγηθούν θρύλους και μυστήρια από τους προϊστορικούς και πρωτο-ιστορικούς μεγαλιθικούς πολιτισμούς της mare Nostrum στην έκθεση «Σαρδηνία Μεγαλιθικό Νησί. Από τα μενχίρ στα νουράγκι: ιστορίες από λίθο στην καρδιά της Μεσογείου».

Ο μεγαλιθισμός –η πρακτική κατασκευής κτιρίων με ογκώδεις πέτρες– χαρακτήριζε το νησί από τη Νεολιθική Περίοδο έως την Εποχή του Χαλκού και του Σιδήρου και εξακολουθεί να σηματοδοτεί το τοπίο και την ταυτότητα της Σαρδηνίας. Σχεδόν 7.000 πύργοι, γνωστοί ως «νουράγκι», διατηρούνται έως σήμερα. Χτισμένοι από το 1800/1600 π.Χ. έως το 1000 π.Χ. με ογκόλιθους βασάλτη, τραχείτη και γρανίτη, απαντώνται σε ποικίλες μορφές και λειτουργίες, αλλά με την ίδια αρχιτεκτονική μορφή των θολωτών πύργων, και παραμένουν ανοιχτά σε ερμηνείες για τις πολλαπλές τους λειτουργίες (αποθήκευση τροφίμων, γεωργοκτηνοτροφικές δραστηριότητες, έλεγχο της περιοχής κ.ά.).

Η αφήγηση του νουραγκικού πολιτισμού ξεκινάει από τη Νεότερη και την Τελική Νεολιθική περίοδο με τους λαξευμένους σε ασβεστολιθικούς βράχους θαλαμωτούς τάφους, γνωστούς στη σαρδηνιακή γλώσσα ως «domus de Jamas», που σημαίνει «τα σπίτια των νεράιδων ή των μαγισσών». Μας εξιστορεί τη διάδοση των ντολμέν (240 έχουν καταμετρηθεί στο νησί), των μενχίρ (740 έχουν εντοπιστεί), τη μεγαλιθική αρχιτεκτονική σε τάφους, χώρους λατρείας και μνημειακούς βωμούς με σημαντικότερο, το ιερό του Monte d’ Accoddi, μοναδικό στη Μεσόγειο, που θυμίζει τα ζιγκουράτ της Μεσοποταμίας.

Κεφαλή μητέρας-θεάς.

Επίκεντρο αποτελούν τα νουράγκι – χαρακτηριστικό τοπόσημο της Σαρδηνίας για χιλιάδες χρόνια. Μοναδικά αντικείμενα από τα αρχαιολογικά μουσεία του Κάλιαρι, του Νουόρο και του Σάσαρι, οπτικό και ηχητικό υλικό, μακέτες υπό κλίμακα και τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, μας ξεναγούν στους τόπους λατρείας, στα μεγαλιθικά ιερά σε όλη τη Σαρδηνία και ειδικά στους «Τάφους των γιγάντων». Πήραν την ονομασία από το επιβλητικό τους μέγεθος, καθώς πίστευαν ότι χτίστηκαν για γίγαντες. Στην πραγματικότητα ήταν συλλογικές ταφές – μνημειακοί τάφοι στην είσοδο των οποίων αναπαρίστανται θεότητες με τη μορφή βαιτύλων (ιερές πέτρες) για τελετουργίες και προσφορές.

Συνδεδεμένα με τη θρησκευτική ζωή των ανθρώπων της Νουραγκικής περιόδου είναι τα μπρούντζινα αγαλματίδια, τα λεγόμενα «bronzetti». Πολύτιμη πηγή για τους δεσμούς του νησιού με τον μεσογειακό κόσμο και την κεντρική Ευρώπη αποτελούν τα κεχριμπαρένια περιδέραια που βρέθηκαν σε πολλά ιερά της Σαρδηνίας.

«Μύθοι και θρύλοι έχουν διασταυρωθεί συχνά με την ιστορία στην προσπάθεια ερμηνείας των αρχαίων πολιτισμών της Σαρδηνίας από μελετητές που επιχειρούν εδώ και χρόνια να αποκωδικοποιήσουν τα μηνύματα και τη σημασία μέσα από τις κατασκευές και τα ευρήματα του νουραγκικού πολιτισμού. Τα μεγαλιθικά μνημεία δείχνουν συγκρότηση μιας κοινωνίας, η οποία, παρά την απουσία κρατικής δομής και γραφής, όχι μόνο αναπτύχθηκε, αλλά φαίνεται πως επικράτησε στη συλλογική συνείδηση και στους μετέπειτα αιώνες», επισημαίνει η Αγγελική Κουκουβού, αναπληρώτρια διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης.

Περιδέραιο.

Η λατρεία των νουραγκικών ηρώων συνεχίστηκε και στις μετέπειτα κοινωνίες. Στην εποχή του Σιδήρου (1η χιλιετία π.Χ.), εξηγεί η κ. Κουκουβού, αν και η οικοδόμηση των Νουράγκι είχε σταματήσει αιώνες νωρίτερα, εξακολουθούσαν να λειτουργούν ως σύμβολο του μυθικού παρελθόντος. Διατηρούσαν τον νουραγκικό πολιτισμό πλάθοντας τις τολμηρές κατασκευές τους και τους βαιτύλους σε μικρογραφίες από πέτρα, πηλό, μπρούντζο. Μία από τις αριστοκρατίες στο Μόντε Πράμα απεικονίζει τον εαυτό της σε 40 αγάλματα πολεμιστών (τοξότες και πυγμάχοι) από ασβεστόλιθο. Βρέθηκαν σε θραύσματα αλλά έχουν επανασυναρμολογηθεί με εκπληκτικά αποτελέσματα όπως ο «πυγμάχος» που έρχεται στη Θεσσαλονίκη.

Σηματοδοτούν το τέλος του νουραγκικού πολιτισμού, ωστόσο η κληρονομιά του δεν έσβησε ούτε από τους κατακτητές του νησιού (Φοίνικες, Καρχηδόνιους, Ρωμαίους), ούτε στον Μεσαίωνα, όπως φαίνεται στην επιστολή που έστειλε ο Πάπας Γρηγόριος ο Μέγας στον Hospito, «ηγεμόνας στην περιοχή Μπαρμπάτζια» (594 μ.Χ.), διαμαρτυρόμενος για τους ορεσίβιους πληθυσμούς της Σαρδηνίας επειδή συνέχιζαν να λατρεύουν τους λίθους και το ξύλο.  

Γυναίκα με τον νεκρό ή άρρωστο γιο της.

Λεκανίδα

Η έκθεση ήταν αποτέλεσμα ευρωπαϊκού προγράμματος που ανέλαβε η Αυτόνομη Περιφέρεια της Σαρδηνίας με τη συνεργασία πολλών φορέων. Βραβευμένη με το Μετάλλιο της Προεδρίας της Ιταλικής Δημοκρατίας, ταξιδεύει από τον Ιούλιο του 2021. Πρώτος σταθμός ήταν το Βερολίνο, ακολούθησε η Αγία Πετρούπολη και από τις 11 Φεβρουαρίου κάνει στάση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης όπου θα παραμείνει μέχρι τις 15 Μαΐου για να καταλήξει στη Νάπολη (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).

Πηγή: Γ. Μυρτσιώτη, Καθημερινή