Η αρχαιολογική έρευνα στο πλαίσιο μεγάλων δημόσιων έργων: Αρχαιολογικές διαδρομές στη Βόρεια Εορδαία - 2ο Μέρος

Πύργοι, θέση Κάστρο, Οικισμός πρώιμης εποχής σιδήρου, καθώς και των ελληνιστικών και υστερορωμαϊκών – πρώιμων βυζαντινών χρόνων. Πρόσθετο φω...

Πύργοι, θέση Κάστρο, Οικισμός πρώιμης εποχής σιδήρου, καθώς και των ελληνιστικών και υστερορωμαϊκών – πρώιμων βυζαντινών χρόνων.

Πρόσθετο φως στην ιστορία και προϊστορία της βόρειας Εορδαίας ήρθε να ρίξει, την περίοδο 2016-2018, ο Διαδριατικός Αγωγός Φυσικού Αερίου – TAP.

Σε συνολικό μήκος 27 χλμ. εντοπίστηκαν, καταγράφηκαν και διερευνήθηκαν μερικώς 67 σημεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, ενώ σε 17 θέσεις, κατανεμημένες σε πέντε κοινότητες, πραγματοποιήθηκε σωστική ανασκαφή.

Οι αρχαιότητες που αποκαλύφθηκαν ανήκουν σε οικισμούς ή μεμονωμένες εγκαταστάσεις διάφορων χρονικών περιόδων, με έναρξη από τη νεότερη νεολιθική περίοδο (5500 π.Χ.), ενώ σε τρεις περιπτώσεις εντοπίστηκαν νεκροταφεία.

Τα νέα αρχαιολογικά δεδομένα από την κατασκευή του Αγωγού TAP, συμπληρώνουν σημαντικά τον τοπογραφικό και πολιτισμικό χάρτη της περιοχής.

Από ανατολικά προς τα δυτικά, αποκαλύφθηκαν ανά κοινότητα, τα παρακάτω:

Στην Τ.Κ. Πύργων, ανασκάφηκαν επτά θέσεις:

Στη θέση Κάστρο διερευνήθηκαν οικιστικά κατάλοιπα της πρώιμης εποχής σιδήρου, αποτελούμενα κυρίως από λειθοσειρές, που αποτυπώνουν κατόψεις ευθύγραμμων κτισμάτων. Ο χώρος χρησιμοποιήθηκε επίσης κατά τους ελληνιστικούς και υστερορωμαϊκούς – πρώιμους βυζαντινούς χρόνους, όπως υποδηλώνει λάκκος και κατασκευή από ασβεστοκονίαμα.

Πύργοι, θέση αποθήκευσης σωλήνων, Νεκροταφείο πρώιμων βυζαντινών χρόνων.

Στη θέση αποθήκευσης των σωλήνων του Αγωγού διερευνήθηκε νεκροταφείο των πρώιμων βυζαντινών χρόνων. Ανασκάφηκαν οκτώ τάφοι, λακκοειδείς με καλυπτήριες πλάκες και ένας κιβωτιόσχημος. Ένας περιείχε ενταφιασμό και ανακομιδή, ενώ ένας άλλος διπλή ταφή, γυναίκας – μητέρας και παιδιού. Οι τάφοι δεν είχαν ενιαίο προσανατολισμό, ενώ οι νεκροί ήταν σε ύπτια στάση. Κάποιοι ήταν κτερισμένοι με πήλινα αγγεία, ενώ άλλοι φορούσαν τα προσωπικά τους κοσμήματα.

Πύργοι, Αποθηκευτική κατασκευή των ρωμαϊκών χρόνων. Διερευνήθηκε και αποσπάσθηκε.

Σε όμορη θέση ερευνήθηκε κυκλική αποθηκευτική κατασκευή των ρωμαϊκών χρόνων. Εντοπίστηκαν επίσης διαλυμένες επιχώσεις οικισμού της πρώιμης εποχής σιδήρου.

Στις όμορες θέσεις Ομαλή Λόφος και Ομαλή Μικρός Λόφος, διερευνήθηκαν τοίχοι από ξερολιθιά καθώς και ένα λιθόκτιστο κτήριο των υστερορωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων. Τα ευρήματα παραπέμπουν σε πρόχειρες κατασκευές που έχουν σχέση με το φυσικό πέρασμα που εντοπίζεται στην περιοχή. Στην ευρύτερη περιοχή του μεγάλου λόφου, αποκαλύφθηκαν επίσης τρεις πίθοι και μία αποθηκευτική πήλινη κατασκευή, της ίδιας περιόδου.

Πύργοι, θέσεις Ομαλή Λόφος και Ομαλή Μικρός Λόφος, Λιθόκτιστες οριοθετήσεις και κτίσματα ρωμαϊκών και πρώιμων βυζαντινών χρόνων.

Πύργοι, θέση Ομαλή Λόφος, Λιθόκτιστο όριο χώρου, με την τεχνική της ξερολιθιάς, των ρωμαϊκών - πρώιμων βυζαντινών χρόνων.

Πύργοι, θέση Ομαλή Λόφος, Απόσπαση πίθου των ρωμαϊκών - πρώιμων βυζαντινών χρόνων.

Στην Τ.Κ. Περδίκκα, ανασκάφηκαν τρεις θέσεις:

Στη θέση Ράχη διερευνήθηκαν οικιστικά κατάλοιπα των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Αποκαλύφθηκαν 18 λάκκοι, που σχηματίζουν συστάδες σε αραιή διάταξη, με ποικίλο περιεχόμενο και χρήση. Τρεις από αυτούς συνδέονται με υπόγειους χώρους κτισμάτων.

Περδίκκας, θέση Ράχη, «Απορριμματικός» λάκκος, με συγκέντρωση αγνυθών (πήλινα υφαντικά βάρη, για όρθιο αργαλειό).

Περδίκκας, θέση Ράχη, Μεγάλος λάκκος, πιθανόν υπόγειος χώρος κτίσματος των ελληνιστικών χρόνων.

Στη θέση Παλιά Αμμορυχεία αποκαλύφθηκε νεκροταφείο της πρώιμης εποχής χαλκού. Διερευνήθηκαν 10 κτιστοί κιβωτιόσχημοι τάφοι, που καλύπτονταν με λίθινο τύμβο ή έφεραν λίθινο σήμα. Από αυτούς, εννέα περιείχαν ενταφιασμούς και ένας καύση νεκρού. Οι νεκροί ήταν σε συνεσταλμένη στάση, οι άνδρες προς τα δεξιά τους, η μία ταυτισμένη ως γυναίκα προς τα αριστερά. Ήταν κτερισμένοι με ένα ή δύο πήλινα αγγεία. Το νεκροταφείο αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα για την προϊστορία της Π.Ε. Κοζάνης και του βορειοελλαδικού χώρου γενικότερα. Πρόκειται για το τέταρτο ανασκαμμένο νεκροταφείο της περιόδου στην περιοχή, σύγχρονο με αυτό του Ξεροπήγαδου Κοιλάδας και με σαφείς ομοιότητες με αυτό.

Περδίκκας, θέση Παλιά Αμμορυχεία, Ανασκαφή τάφου της πρώιμης εποχής χαλκού.

Σε όμορες με το νεκροταφείο θέσεις εντοπίστηκαν και διερευνήθηκαν επίσης τέσσερις κλίβανοι ελληνιστικών χρόνων.

Στην Δ.Κ. Πτολεμαΐδας ανασκάφηκαν τέσσερις θέσεις:

Στη θέση Άλσος εντοπίστηκαν και διερευνήθηκαν κατάλοιπα οικισμού της νεότερης/τελικής νεολιθικής περιόδου, δύο οικισμών της πρώιμης εποχής σιδήρου, λιθόκτιστο κτήριο και ταφή των ελληνιστικών χρόνων, καθώς και λάκκοι των ρωμαϊκών χρόνων. Διερευνήθηκε επίσης μεμονωμένη θερμική κατασκευή.

Πτολεμαΐδα, θέση Άλσος, Λιθόκτιστο κτίσμα των ελληνιστικών χρόνων.

Στην Τ.Κ. Φούφα εντοπίστηκε και αποσπάστηκε πίθος, που φαίνεται να ανήκει σε κτίσμα των ελληνιστικών χρόνων.

Στην Τ.Κ. Γαλάτειας, στη θέση Ποταμιά, αποκαλύφθηκαν επιχώσεις των ελληνιστικών χρόνων, ενώ διερευνήθηκε και τμήμα νεότερου πηγαδιού.

Συμπερασματικά, σημειώνουμε την απουσία πρώιμων (αρχαιότερης και μέσης) νεολιθικών οικισμών, από τα διερευνημένα στο πλαίσιο του έργου σημεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος (υψόμετρα 580-740 μ.). Επίσης, για την ημιορεινή περιοχή των Πύργων (υψόμετρα >700 μ.) την εντατική κατοίκηση από την ύστερη εποχή χαλκού και μετά.

Τα δεδομένα αυτά είναι σε αντιστοιχία με όσα γνωρίζουμε από την υπόλοιπη Π.Ε. Κοζάνης.

Αξιοσημείωτα είναι επίσης: η ομοιογένεια στις οικιστικές και ταφικές πρακτικές των προϊστορικών χρόνων, μεταξύ βόρειας Εορδαίας και κοιλάδας Κίτρινης Λίμνης, η χρήση λάκκων στην αρχιτεκτονική των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων (πιθανόν υπόγειοι χώροι κτισμάτων), και η παρουσία μεμονωμένων εργαστηριακών εγκαταστάσεων των ιστορικών χρόνων, εκτός των οικισμών.

Βιβλιογραφία:

Α. Χονδρογιάννη-Μετόκη και Β. Λαϊνά, «Διαδριατικός Αγωγός Φυσικού Αερίου (TAP) 2016-2018: Αρχαιολογική διαδρομή στην Βόρεια Εορδαία», ΑΕΜΘ 31, 2017 (υπό δημοσίευση).

Α. Χονδρογιάννη-Μετόκη, Β. Λαϊνά, Δ. Θεοδώρου, Χ. Λόκανα, Ε. Μαγγουρέτσιου, «Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης», στο Στ. Σκαρτσή (επιμ. Έκδοσης) «Αγωγός Ιστορίας και Μνήμης, A Pipeline traversing Greek History. Ευρήματα από τις ανασκαφές του Διαδριατικού αγωγού Φυσικού Αερίου στην Βόρεια Ελλάδα», Αθήνα 2021, Έκδοση ΥΠΠΟΑ/Διεύθυνση Βυζαντινών και μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και Trans Adriatic Pipeline.

Πηγή: Α. Χονδρογιάννη-Μετόκη, Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης