Οι κλέφτες της Βαγδάτης κι ένας Έλληνας

Το πάθος ενός Έλληνα πεζοναύτη για τους αρχαίους πολιτισμούς και η περιπέτειά του να ανακτήσει τον μεγαλύτερο αρχαιολογικό θησαυρό του κόσμο...

Το πάθος ενός Έλληνα πεζοναύτη για τους αρχαίους πολιτισμούς και η περιπέτειά του να ανακτήσει τον μεγαλύτερο αρχαιολογικό θησαυρό του κόσμου.

Το 2017 το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης ξόδεψε 4 εκατομμύρια δολάρια για μια χρυσή σαρκοφάγο αφιερωμένη στον Νεντζεμάνκ, ιερέα του θεού Αρσαφή της Ηρακλεόπολης. Το καλοκαίρι του 2019 το Μητροπολιτικό Μουσείο εγκαινίασε μια έκθεση για να την παρουσιάσει ως ένα από τα πιο λαμπρά νέα αποκτήματά του, αλλά η έκθεση έκλεισε δύο μήνες νωρίτερα από όσο ήταν προγραμματισμένο, όταν το μουσείο ανακάλυψε ότι η σαρκοφάγος είχε στην πραγματικότητα λεηλατηθεί από την Αίγυπτο.

Η σαρκοφάγος κατασκευάστηκε στην Αίγυπτο κάποια στιγμή μεταξύ 150 και 50 π.Χ. και παρέμεινε θαμμένη για περισσότερα από 2.000 χρόνια. Κλάπηκε από την περιοχή Μίνια της Αιγύπτου στο τέλος της επανάστασης τον Οκτώβριο του 2011, βγήκε λαθραία από τη χώρα και μεταφέρθηκε παράνομα σε μια αποθήκη στο Ντουμπάι, σύμφωνα με τις διωκτικές αρχές. Αργότερα μεταφέρθηκε στη Γερμανία για αποκατάσταση και στη συνέχεια στάλθηκε στη Γαλλία, όπου πωλήθηκε στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης για σχεδόν 4 εκατομμύρια δολάρια από έναν έμπορο τέχνης.

Το ΜΕΤ είχε δηλώσει ότι είχε λάβει ψευδές ιστορικό ιδιοκτησίας και πλαστά έγγραφα για τη σαρκοφάγο, συμπεριλαμβανομένης μιας πλαστογραφημένης αιγυπτιακής άδειας εξαγωγής του 1971. Το Γραφείο του Εισαγγελέα κατέσχεσε το αντικείμενο από το μουσείο τον Φεβρουάριο. Μόλις του παρουσιάστηκαν στοιχεία για την κλοπή, το ΜΕΤ «συνεργάστηκε πλήρως», σύμφωνα με τον εισαγγελέα.

H επιχρυσωμένη σαρκοφάγος του Νετζεμάνκ.
[Credit: The Metropolitan Museum of Art]

Η σαρκοφάγος επεστράφη επίσημα το 2019, σε μια τελετή επαναπατρισμού στο κέντρο του Μανχάταν, και εκεί δόθηκαν περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με το σκοτεινό ταξίδι του αντικειμένου από τη Μέση Ανατολή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι αρχές αναγνώρισαν ότι διεξάγεται μια συνεχιζόμενη διεθνής έρευνα για τους υπεύθυνους και αναφέρθηκαν στα μεγαλύτερα προβλήματα που εξακολουθούν να υφίστανται στη μάχη κατά της διεθνούς διακίνησης κλεμμένων αρχαιοτήτων.

Μάλιστα, στη συγκεκριμένη εκδήλωση σημειώθηκε ότι το ΜΕΤ θα έπρεπε να είχε καταλάβει ότι κάτι δεν πήγαινε καλά: υπήρχαν αρκετές «κόκκινες σημαίες», όπως το γεγονός ότι το 2.000 ετών κειμήλιο, μήκους 2 μέτρων, δεν ήταν μέρος ενός τεκμηριωμένου χαρτοφυλακίου πριν φτάσει στο Παρίσι. Ο διευθυντής του ΜΕΤ Max Hollein τόνισε ότι το μουσείο δεν θέλει να έχει καμία σχέση με κλεμμένα αντικείμενα και ερευνά προληπτικά αντικείμενα με αμφίβολη προέλευση. Ωστόσο, απέφυγε να υιοθετήσει τις πιο προοδευτικές απόψεις που διατυπώνονται από τη Γαλλία και ορισμένες άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Δεν συμμερίζεται την άποψη που εξέφρασε το Μέγαρο των Ηλυσίων, το οποίο ανακοίνωσε το 2017 ότι «η αφρικανική κληρονομιά δεν μπορεί πλέον να είναι αιχμάλωτη των ευρωπαϊκών μουσείων».

Είναι μάλλον κοινό μυστικό ότι οι εξεγέρσεις κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης άνοιξαν ένα πολύ επικίνδυνο «κανάλι» διακίνησης αρχαιολογικών θησαυρών προς τη Δύση. Το τελευταίο λυπηρό περιστατικό αφορά την εμπλοκή του Jean-Luc Martinez, πρώην πανίσχυρου διευθυντή του Λούβρου, που οδηγήθηκε στις ανακριτικές αρχές μαζί με δύο Γάλλους ειδικούς στην αιγυπτιακή τέχνη για μια στήλη προς τιμήν του φαραώ Τουταγχαμών και τέσσερα άλλα ιστορικά έργα που αγόρασε έναντι 8 εκατ. ευρώ για λογαριασμό του Λούβρου στο Άμπου Ντάμπι, τον Ιούλιο του 2018, λίγο μετά την αγορά της χρυσής σαρκοφάγου από το ΜΕΤ.

Προσωπογραφία Φαγιούμ που χρονολογείται από τη βασιλεία του Νέρωνα. Ήταν ένα από έργα που ο Martinez αγόρασε για λογαριασμό του Λούβρου στο Άμπου Ντάμπι. [Credit: Γραφείο Εισαγγελέα της Νέας Υόρκης]

Στο στόχαστρο των αρχών φυσικά μπήκαν τα πιστοποιητικά που ήταν πλαστά και τα προμήθευσε στο γαλλικό μουσείο ένας Γερμανολιβανέζος γκαλερίστας ο οποίος μεσολάβησε στην πώληση, συνελήφθη στο Αμβούργο τον Μάρτιο και εκδόθηκε στο Παρίσι προκειμένου να ανακριθεί. Μάλιστα, η γαλλική «Le Canard Enchaine» ανέφερε ότι ορισμένοι από τους ίδιους Γάλλους ειδικούς που πιστοποίησαν τη στήλη του Τουταγχαμών πιστοποίησαν επίσης την αιγυπτιακή σαρκοφάγο του Νετζεμάνκ, που αγοράστηκε από το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης το 2017.

Προφανώς αυτό είναι ένα ακόμα περιστατικό που βλέπει το φως της δημοσιότητας και επιβεβαιώνει τις υποψίες ότι εκατοντάδες αντικείμενα που είναι προϊόντα λεηλασίας κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων της Αραβικής Άνοιξης, στις αρχές της δεκαετίας του 2010, πωλήθηκαν σε γκαλερί και μουσεία που δεν έκαναν πολλές ερωτήσεις σχετικά με την προηγούμενη ιδιοκτησία τους και φυσικά σε ιδιωτικές συλλογές. Τα ίχνη τους δεν θα βρεθούν πιθανώς ποτέ.

O διευθυντής του Λούβρου Jean-Luc Martinez.
[© 2013 Musée du Louvre / Florence Brochoire]

Όμως η υπόθεση του Martinez δημιουργεί απογοήτευση. Αν ένα μουσείο-κολοσσός, όπως το Λούβρο, προμηθεύεται ένα αντικείμενο που είναι προϊόν παράνομης διακίνησης, τι εμπιστοσύνη οικοδομείται στη σχέση του κοινού με ένα τόσο μεγάλο μουσείο; Και πόσο λυπηρό ένας αξιοσέβαστος στον χώρο της τέχνης πρώην διευθυντής να κατηγορείται για συνέργεια σε απάτη και «απόκρυψη προέλευσης έργων αποκτηθέντων με εγκληματικό τρόπο και ψευδή προσυπογραφή».

Στην ιστορία της ανεύρεσης και επιστροφής κλεμμένων αρχαιοτήτων εμπλέκεται και ο Matthew Bogdanos, ο ελληνικής καταγωγής Βοηθός Εισαγγελέα στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης (από το 1988), συγγραφέας και συνταγματάρχης του Σώματος Πεζοναυτών. Ο Bogdanos χειρίστηκε την υπόθεση της χρυσής σαρκοφάγου και δεν δίστασε να μιλήσει πολύ αυστηρά για το κορυφαίο πολιτιστικό ίδρυμα της χώρας. Η ομάδα του, η Μονάδα Εμπορίας Αρχαιοτήτων, η μοναδική στο είδος της στον κόσμο, αποτελούμενη από εισαγγελείς, ποινικούς ανακριτές και ειδικούς σε θέματα τέχνης, αστυνομεύει τα πιο υψηλά στρώματα της αγοράς τέχνης της Νέας Υόρκης – ένα αριστοκρατικό κλαμπ μουσείων, συλλεκτών και οίκων δημοπρασιών που αγοράζουν και πωλούν τα κειμήλια αρχαίων πολιτισμών.

Το 2003, ενόσω βρισκόταν σε ενεργό δράση με το σώμα των Πεζοναυτών, ηγήθηκε μιας έρευνας που αφορούσε τη λεηλασία του Εθνικού Μουσείου του Ιράκ, και τιμήθηκε με το Εθνικό Μετάλλιο Ανθρωπιστικών Επιστημών για τις προσπάθειές του. Είχε αποκτήσει προηγουμένως πανεθνική προσοχή για τη δίωξη του Sean Combs, ο οποίος αθωώθηκε σε δίκη το 2001 για τις κατηγορίες της οπλοκατοχής και της δωροδοκίας μετά από ανταλλαγή πυροβολισμών σε νυχτερινό κέντρο διασκέδασης το 1999.

Ο Matthew Bogdanos το 2003 ηγήθηκε με επιτυχία μιας έρευνας που αφορούσε τη λεηλασία του Εθνικού Μουσείου του Ιράκ. [Credit: Behrouz Mehri]

Είναι κάτοχος πτυχίου κλασικών σπουδών από το Bucknell και πτυχίου νομικής από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστήμιου Columbia. Έχει επίσης μεταπτυχιακό δίπλωμα κλασικών σπουδών από το Πανεπιστήμιο Columbia και μεταπτυχιακό στις Στρατηγικές Μελέτες από την Ακαδημία Πολέμου του Στρατού των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Bogdanos είναι παιδί Ελλήνων μεταναστών και μεγάλωσε δουλεύοντας ως σερβιτόρος στην οικογενειακή επιχείρηση (ελληνικό εστιατόριο) στο Μανχάταν.

Όσοι τον γνωρίζουν λένε ότι είναι άνθρωπος που πιστεύει στο δίκαιο, αγαπά την τέχνη αλλά φέρει και το βάρος της θητείας του στις ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ, ενώ είναι ερασιτέχνης πυγμάχος μεσαίων βαρών.

Στην περίπτωση της χρυσής σαρκοφάγου του ΜΕΤ, όταν έλαβε τις πρώτες πληροφορίες από έναν πληροφοριοδότη του στο Ντουμπάι, άνοιξε την έρευνα με εντολή του δικαστηρίου του Μανχάταν μέσα σε μια μέρα και ζήτησε να κλητευθούν τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και οι χειρόγραφες σημειώσεις κάθε υπαλλήλου του ΜΕΤ που εμπλεκόταν στην αγορά της.

Η σαρκοφάγος που αγοράστηκε από το MΕΤ κατασκευάστηκε στην Αίγυπτο κάποια στιγμή μεταξύ 150 και 50 π.Χ. και παρέμεινε θαμμένη για περισσότερα από 2.000 χρόνια.

Ερευνώντας τα στοιχεία, όπως ο ίδιος είπε σε συνέντευξή του στο «The Atlantic», συγκλονίστηκε: υπήρχαν τρία αντικρουόμενα ιστορικά ιδιοκτησίας, εμπλέκονταν γνωστοί διακινητές, και το κειμήλιο είχε πλαστή άδεια εξαγωγής που έφερε τη σφραγίδα «Αραβική Δημοκρατία της Αιγύπτου» πριν η χώρα αρχίσει να χρησιμοποιεί αυτή την ονομασία. Το ΜΕΤ φέρεται να είχε διαγράψει μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου κατόπιν αιτήματος του εμπόρου και να απέκρουσε τις ερωτήσεις της Αιγύπτου. Οι λαθρέμποροι είχαν ξεφορτωθεί τόσο βιαστικά τον ένοικο της σαρκοφάγου –έναν Αιγύπτιο ιερέα– ώστε οι συντηρητές του μουσείου βρήκαν ένα οστό δακτύλου ακόμα κολλημένο μέσα στον θησαυρό που έφτασε στο αμερικανικό μουσείο.

Το Μητροπολιτικό Μουσείο ήταν υπαίτιο εγκληματικής κατοχής κλεμμένης περιουσίας πρώτου βαθμού, κακούργημα που τιμωρείται με φυλάκιση έως και 25 ετών. Αυτό που υποστήριξε η Εισαγγελία ήταν πώς οι υπάλληλοι του ΜΕΤ γνώριζαν –ή θα έπρεπε να γνωρίζουν– ότι η σαρκοφάγος ήταν προϊόν λεηλασίας, αλλά την αγόρασαν ούτως ή άλλως. Ένας εκπρόσωπος του μουσείου δήλωσε ότι το μουσείο είχε εξαπατηθεί από μια «διεθνή εγκληματική οργάνωση». Τελικά δεν απαγγέλθηκαν κατηγορίες σε κανέναν, προφανώς γιατί θα ήταν καταστροφικό να πληγεί η αξιοπιστία του μουσείου όχι μόνο απέναντι στο κοινό αλλά και απέναντι στους χορηγούς του.

Την τελευταία δεκαετία, ο Bogdanos και οι πράκτορές του έχουν κατασχέσει περισσότερες από 3.600 αρχαιότητες, αξίας περίπου 200 εκατομμυρίων δολαρίων. Έκαναν επιδρομές σε εκθέσεις τέχνης στην Park Avenue και στον οίκο Christie's στο Rockefeller Center. Συνέλαβαν έναν έμπορο στο πεντάστερο ξενοδοχείο Mark και κατέσχεσαν αγάλματα που εκτίθεντο στο πεντάστερο Pierre.

Ο Κούρος που επέστρεψε στην Ελλάδα ήταν ανάμεσα στις αρχαιότητες από τη Συλλογή M. Steinhardt [Credit:ΥΠΠΟΑ]

 Μπρούτζινη προτομή γρύπα από τριποδικό λέβητα. Χρονολογείται στα 660-630 π.Χ. Ύψος 31,24 εκ. Προέλευση από τη Σάμο. Ήταν ανάμεσα στις αρχαιότητες της Συλλογής M. Steinhardt [Credit: ΥΠΠΟΑ]

Σύμφωνα με υποδείξεις μελετητών, εμπόρων και πληροφοριοδοτών, η Εισαγγελία οδηγήθηκε τις περισσότερες φορές στο Upper East Side, την πιο πλούσια περιοχή της Νέας Υόρκης και τόπο, όπως υποστηρίζει η Εισαγγελία, όπου έχουν συντελεστεί τα περισσότερα εγκλήματα κατά αρχαιοτήτων. Έχει συχνά σχολιαστεί ότι οι αναφορές του Bogdanos είναι γεμάτες σαρκαστικά, ταξικά σχόλια στα οποία επισημαίνει την αλαζονεία των ανθρώπων του παλαιού χρήματος που δεν διανοούνται ότι κάποιος θα τολμήσει να χτυπήσει την πόρτα και να τους ελέγξει.

Οι συστηματικές έρευνες διαμόρφωσαν ένα νέο τοπίο στον χώρο της πώλησης αρχαιοτήτων: ο αριθμός των γκαλερί που εμπορεύονται αρχαία τέχνη στο Μανχάταν μειώθηκε από δώδεκα σε μόλις τρεις μέσα σε είκοσι χρόνια. Άλλοι έμποροι του Μανχάταν συνεχίζουν να λειτουργούν διαδικτυακά ή κατόπιν ραντεβού, αλλά σχεδόν κανένας δεν έχει γλιτώσει από τις κλητεύσεις και τα εντάλματα έρευνας του Bogdanos, ενώ ο οίκος Sotheby's σταμάτησε τις δημοπρασίες αρχαίας τέχνης στη Νέα Υόρκη το 2016, περιορίζοντας τις πωλήσεις αυτές στο Λονδίνο.

Λίγο μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, ο Bogdanos ανακλήθηκε στην ενεργό υπηρεσία, ανέλαβε να βελτιώσει την ασφάλεια στο αεροδρόμιο της Καμπούλ και ταυτοποίησε εκατοντάδες υψηλόβαθμους ηγέτες των Ταλιμπάν και της Αλ Κάιντα, συμπεριλαμβανομένων 11 από τα 25 πλέον καταζητούμενα πρόσωπα στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Προήχθη σε συνταγματάρχη και ορίστηκε αναπληρωτής διευθυντής της Κοινής Διυπηρεσιακής Ομάδας Συντονισμού, μιας αντιτρομοκρατικής ομάδας πρακτόρων από τις ένοπλες δυνάμεις, το FBI, τη CIA, το υπουργείο Οικονομικών και άλλες υπηρεσίες, υπό την Κεντρική Διοίκηση των ΗΠΑ.

Έργα που εκλάπησαν από το Εθνικό Μουσείο του Ιράκ, συμπεριλαμβανομένου αυτού του ολόχρυσου κεφαλιού ταύρου που κοσμούσε τη χρυσή Άρπα της Ουρ της βασίλισσας Puabi (Shub-Ad), από την Πρώιμη Δυναστική ΙΙΙ περίοδο, περίπου 2600-2500 π.Χ. [Credit: Matthew Bogdanos]

Ήταν εκεί όταν λεηλάτησαν το Εθνικό Μουσείο του Ιράκ. Το Πεντάγωνο κατακεραυνώθηκε για την αποτυχία του να προστατεύσει το συγκρότημα, το οποίο φιλοξενούσε αναντικατάστατα αντικείμενα από το λίκνο του πολιτισμού. Μένοντας για μήνες με μια ομάδα στη βιβλιοθήκη του μουσείου, ανέκτησε χιλιάδες αρχαιότητες σε όλο το Ιράκ μέσω ενός συνδυασμού προσφορών αμνηστίας και ένοπλων επιδρομών.

Όταν επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες, δημοσίευσε τα απομνημονεύματά του με τίτλο «Οι κλέφτες της Βαγδάτης» και ο Πρόεδρος Τζορτζ Μπους του απένειμε το Εθνικό Μετάλλιο Ανθρωπιστικών Επιστημών. Άρχισε να προωθεί την άποψη ότι οι Ιρακινοί αντάρτες χρησιμοποιούσαν το εμπόριο αρχαιοτήτων ως σημαντική πηγή εσόδων για την τρομοκρατία. Σε άρθρο του στους «New York Times» το 2005 έγραψε ότι «η άνετη συμμορία ακαδημαϊκών, εμπόρων και συλλεκτών που κλείνει τα μάτια στην παράνομη πλευρά του εμπορίου στην πραγματικότητα υποστηρίζει τους τρομοκράτες που σκοτώνουν τα στρατεύματά μας στο Ιράκ». 

Όταν επέστρεψε στο γραφείο του στην Εισαγγελία του Μανχάταν για πολλά χρόνια, όπως λέει, τα αφεντικά του απέρριπταν κάθε αίτημα για έρευνα που αφορά αρχαιότητες.

Απτόητος, ο Bogdanos περνούσε τις ελεύθερες ώρες του συναντώντας εμπόρους έργων τέχνης και πράκτορες των υπηρεσιών επιβολής του νόμου, δημιουργώντας επαφές, με την ελπίδα ότι μια μέρα τα πράγματα θα άλλαζαν. Και όντως συνέβη, με μια ύποπτη συλλογή νομισμάτων αξίας εκατομμυρίων δολαρίων που έφερε στο 40ό Διεθνές Νομισματικό Συνέδριο της Νέας Υόρκης ένας χειρουργός συλλέκτης, μέλος της επιτροπής συλλογών των Μουσείων Τέχνης του Χάρβαρντ. Αποδείχθηκε ότι η συλλογή ήταν εθνική ιδιοκτησία της Ιταλίας και ότι η χώρα δεν είχε εγκρίνει ποτέ την εξαγωγή της. Ο Εισαγγελέας του Μανχάταν παρέδωσε τα πλαστά νομίσματα στο Ινστιτούτο Smithsonian και επέστρεψε κάποια άλλα νομίσματα στην Ελλάδα.

Ένα μαρμάρινο κεφάλι ταύρου ηλικίας 2.300 ετών που κλάπηκε από Λιβανέζους μαχητές, και ανάγλυφο με Πέρση στρατιώτη ηλικίας 2.500 ετών που κατέσχεσε η ομάδα του Matthew Bogdanos το 2017. [Credit: Γραφείο Εισαγγελέα του Μανχάταν]

Μεταξύ άλλων, ο Bogdanos και η ομάδα του έφτασαν στα ίχνη του δισεκατομμυριούχου χρηματοδότη και συλλέκτη Μichael Steinhardt, του οποίου το όνομα φέρει μια αίθουσα ελληνικής τέχνης στο MΕΤ. Η Εισαγγελία έχει αφαιρέσει 80 αρχαιότητες, αξίας άνω των 20 εκατομμυρίων δολαρίων, από το γραφείο και το διαμέρισμα του Steinhardt στην Πέμπτη Λεωφόρο. Πήρε επίσης και ένα αντικείμενο που είχε δανείσει στο ΜΕΤ: ένα μαρμάρινο κεφάλι ταύρου, ηλικίας 2.300 ετών, που είχαν κλέψει μαχητές από τον Λίβανο πριν από τέσσερις δεκαετίες.

Εκτός από τον Bogdanos, η μονάδα της Εισαγγελίας του Μανχάταν έχει άλλους τρεις βοηθούς εισαγγελείς, πέντε αναλυτές (με πτυχία σε τομείς όπως η τέχνη και η αρχαιολογία) και δύο ντετέκτιβ, καθώς και έξι ειδικούς πράκτορες από το υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας. Εχουν επιστρέψει περισσότερες από 1.300 αρχαιότητες στις πατρίδες τους: ένα μαρμάρινο θραύσμα σαρκοφάγου στην Ελλάδα, ένα αποτύπωμα του Βούδα στο Πακιστάν και ένα ψηφιδωτό του 1ου αι. από ένα πλοίο του στόλου του Καλιγούλα στην Ιταλία. Τα υπόλοιπα, μερικές χιλιάδες αντικείμενα, βρίσκονται σε χώρους αποθήκευσης στο Μανχάταν, στο Μπρούκλιν και στο Λονγκ Άιλαντ Σίτι.

Σχετικά πρόσφατα, ήρθε στο φως και η υπόθεση του Hobby Lobby, μιας αλυσίδας ειδών τέχνης και χειροτεχνίας που κατείχε σειρά παράνομων ιρακινών αντικειμένων, αξίας 1,6 εκατομμυρίων δολαρίων, με ορισμένα από αυτά να είναι κρυμμένα σε κουτιά με την ένδειξη «κεραμικά πλακίδια».

Ένα τμήμα του "Έπους του Γκιλγκαμές" που λεηλατήθηκε από το Ιράκ και πουλήθηκε για 1,6 εκατομμύρια δολάρια στο Hobby Lobby.

Στην Αμερική, πάνω από το 90 τοις εκατό των έργων τέχνης που βρίσκονται στα μουσεία έχει δανειστεί ή δωρηθεί από ιδιώτες συλλέκτες, γεγονός που εξυμνείται από την Ένωση Διευθυντών Μουσείων Τέχνης ως μια «καθαρά αμερικανική παράδοση φιλανθρωπίας». Πρόκειται για μια ισχυρή τάξη ανθρώπων με μεγάλες διασυνδέσεις, μερικοί από τους οποίους πιστεύουν ότι ο νόμος δεν ισχύει γι' αυτούς. Οι ακτιβιστές σε όλο τον κόσμο θέλουν τα δυτικά μουσεία να επιστρέψουν όλες τις αρχαιότητες στις πατρίδες τους, με το σκεπτικό ότι ακόμη και όσα αποκτήθηκαν νόμιμα αμαυρώθηκαν από τις ανισορροπίες χρήματος και εξουσίας της αποικιοκρατικής εποχής. Τα μουσεία θέλουν να κρατήσουν τους θησαυρούς που τους φέρνουν χρήμα και επισκεψιμότητα με νύχια και με δόντια. Οι ειδήσεις για παράνομη διακίνηση έχουν απογοητεύσει και αποθαρρύνει πολλούς συλλέκτες, οι οποίοι δεν θέλουν να βρεθούν σε μια κατάσταση που περιλαμβάνει έρευνες και δυσάρεστη δημόσια προβολή.

Όμως στο υπόβαθρο όλων αυτών υπάρχει ο στρουθοκαμηλισμός: για μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα, λίγοι Δυτικοί νοιάζονταν να εξετάσουν πολύ προσεκτικά το πώς ένα αρχαίο αντικείμενο έφτασε να απομακρυνθεί από την πατρίδα του. Το σημαντικό ήταν ότι είχε βρεθεί στην Ευρώπη ή στην Αμερική. Οι μεγάλοι πολιτισμοί που είχαν παράγει την τέχνη είχαν διαλυθεί προ πολλού, αφήνοντας πίσω τους ανθρώπους πολύ φτωχούς και αδαείς για να εκτιμήσουν, και πολύ περισσότερο να προστατεύσουν, την πολιτιστική τους κληρονομιά. Έτσι διαμορφώθηκε και η αποικιοκρατική νοοτροπία και η εσκεμμένη άγνοια που, με λίγα λόγια, ισοδυναμούσε με ενοχή.

Το βέβαιο είναι ότι η υπόθεση του ΜΕΤ και του Martinez θα κάνει τους ανθρώπους των μουσείων πολύ πιο προσεκτικούς και –ας μη γελιόμαστε– θα δημιουργήσει ένα κλίμα φόβου. Θα βάλει τέλος και σε παραλείψεις των μουσείων που πολλοί ερευνητές θεωρούν αξιοθρήνητο να υπάρχουν. Ο Bogdanos πιστεύει ότι κατά κάποιον τρόπο οι γκαλερί του Upper East Side έχουν αποδειχθεί πιο σκληρό πεδίο μάχης από ό,τι το μέτωπο της Βαγδάτης.

Μένοντας για μήνες με μια ομάδα στη βιβλιοθήκη του μουσείου, ο Matthew Bogdanos ανέκτησε χιλιάδες αρχαιότητες σε όλο το Ιράκ μέσω ενός συνδυασμού προσφορών αμνηστίας και ένοπλων επιδρομών.

Όσο αποτελεσματικός και να είναι ο ίδιος, η παράνομη διακίνηση έργων τέχνης μπορεί να περιοριστεί αλλά δεν θα σταματήσει ποτέ. Πέρα από τα διάσημα έργα τέχνης, χιλιάδες θησαυροί από την αχανή Ασία και την ταραγμένη Αφρική διακινούνται και θα εξακολουθήσουν να ταξιδεύουν σε τόπους μη επισκέψιμους, σε ιδιωτικές συλλογές και δεν θα ανακαλυφθούν ποτέ.

Πηγή: Αργ. Μποζώνη, LiFO