Οι «οικονόμοι» της αρχαιότητας

Ο επιγραφολόγος Χαράλαμπος Κριτζάς μελετά τους πίνακες στο εργαστήριο του Επιγραφικού Μουσείου. [Credit: ΥΠΠΟΑ] Μια καλά οργανωμένη πόλη, πο...

Ο επιγραφολόγος Χαράλαμπος Κριτζάς μελετά τους πίνακες στο εργαστήριο του Επιγραφικού Μουσείου. [Credit: ΥΠΠΟΑ]

Μια καλά οργανωμένη πόλη, που φρόντιζε την οικονομία της και κρατούσε αρχεία με τις δοσοληψίες της, ήταν το Αργος κατά τον 4ο αι. π.Χ. Το αποδεικνύει το εντυπωσιακό σύνολο χάλκινων ενεπίγραφων πινακίδων με κείμενα οικονομικού και λογιστικού χαρακτήρα, απολογισμούς και πλήθος πληροφοριών για τις συναλλαγές με τους πολίτες, τους θεσμούς, τα ιερά, που λειτουργούσαν ως θησαυροφυλάκια της εποχής.

Πρόκειται για το επίσημο οικονομικό αρχείο της πόλης του Αργους, που φυλασσόταν στο θησαυροφυλάκιο του ιερού της Αθηνάς Παλλάδος και βρέθηκε τον Οκτώβριο του 2000 στην οδό Κορίνθου 48, στην πλατεία Σταροπάζαρου. Αναπάντεχο εύρημα και για τις αρχαιολόγους τότε, την Αλκηστη Παπαδημητρίου και την Ελση Σπαθάρη, όταν, κάτω από τις λίθινες καλυπτήριες πλάκες βάρους ενός και πλέον τόνου, στο μικρό οικόπεδο, δεν βρέθηκαν οστά ή κτερίσματα, αλλά ένας ανεκτίμητος θησαυρός.

Συνολικά ανακαλύφθηκαν 136 χάλκινοι πίνακες που εντοπίστηκαν μέσα σε λίθινες θήκες και αγγεία. Σήμερα, ο επισκέπτης του Επιγραφικού Μουσείου μαθαίνει την ιστορία τους θαυμάζοντας 16 από αυτούς στην έκθεση «Οι χαλκοί ενεπίγραφοι πίνακες του Αργους. Το οικονομικό αρχείο της πόλης του Αργους στο α΄ μισό του 4ου αι. π.Χ.».

Η επιχείρηση σωτηρίας τους δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Την απόσπαση των εύθρυπτων πινάκων από το οικόπεδο της ανασκαφής ανέλαβε ο Φώτης Δημάκης, τον καθαρισμό και τη συντήρησή τους ο Τάσος Μαγνήσαλης, ενώ τη μελέτη, ανάγνωση και χρονολόγησή τους ο επίτιμος διευθυντής του Επιγραφικού Μουσείου, Χαράλαμπος Κριτζάς.

Στερέωση και συγκόλληση πίνακα [Credit: YΠΠΟΑ]

«Χρυσές» λεπτομέρειες

Ο επισκέπτης της έκθεσης χρειάζεται να διαθέτει χρόνο για να ανακαλύψει μικρές λεπτομέρειες. Για παράδειγμα, οι πέτρινες θήκες και τα αγγεία που έκρυβαν τον «θησαυρό» καλύπτονταν με ογκώδεις πλάκες και εκεί μέσα κρύβονταν τα χρήματα, σε νομίσματα ή πολύτιμα μέταλλα. Σύμφωνα με τον διακεκριμένο επιγραφολόγο, αποτελούσαν ένα είδος θησαυροφυλακίων.

«Εκτός από τις ρητές αναφορές των κειμένων μας, έχουμε και άλλες αποδείξεις ότι τα χρήματα και πολύτιμα μέταλλα του θησαυρού εξασφαλίζονταν μέσα στις ίδιες θήκες: ένα μικρό κομμάτι χρυσού σύρματος, καθώς και πολλοί κόκκοι χρυσού και αργύρου, σχεδόν αόρατοι με γυμνό μάτι, βρέθηκαν μέσα στον πήλινο κρατήρα (Π) και στον χάλκινο λέβητα (Χ). Γνωρίζουμε ότι ακατέργαστος χρυσός αποθηκευόταν είτε σε μορφή μικρών ταλάντων – χελωνών, είτε σε μορφή συρμάτινων κουβαριών, είτε ακόμη και σε μορφή μικροσκοπικών τεμαχίων ή κόκκων. Στη δική μας περίπτωση φαίνεται ότι αυτή η “χρυσόσκονη” διέφυγε και εισχώρησε στις κοιλότητες των γραμμάτων, όπου και ενσωματώθηκε από την οξείδωση», σημειώνει ο κ. Κριτζάς.

Οι καταθέσεις ή αναλήψεις χρημάτων συνοδεύονταν με παραστατικά αξιών: τους χάλκινους πίνακες που τοποθετούνταν ως αποδείξεις στις θήκες –τα φύλλα χαλκού αντέχουν την υγρασία του εδάφους–, με έκκρουστα μάλιστα γράμματα, για να μη παραχαραχθούν.

Για τον Αθανάσιο Θέμο, διευθυντή του Επιγραφικού Μουσείου, είναι ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα που ήρθαν στο φως από τις σωστικές ανασκαφές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας τις τελευταίες δεκαετίες. «Πρόκειται για λιτά, οικονομικού χαρακτήρα κείμενα, που μνημονεύουν δοσοληψίες μεταξύ διαφόρων σωμάτων αρχόντων, αποτελούν όμως μια μοναδική άμεση πηγή για την ιστορία του Αργους, καθώς παρέχουν πολύτιμα στοιχεία για την πολιτική οργάνωση και τους θεσμούς του, τεκμηριώνουν την οικονομική ευημερία της συγκεκριμένης πόλης-κράτους και απηχούν κοινωνικές ταραχές και πολεμικά γεγονότα του πρώτου μισού του 4ου αι. π.Χ.».

Για τον επισκέπτη είναι σημαντικό να προμηθευθεί τη σχετική έκδοση 96 σελίδων, στην οποία υπάρχει πλούσιο υλικό. Η Αλκηστις Παπαδημητρίου, έφορος Αρχαιοτήτων Αργολίδας, εστιάζει στην ανάλυση των ανασκαφικών δεδομένων, ο Χαράλαμπος Κριτζάς στο αρχείο των πινάκων, στον κατάλογό τους με την απαραίτητη μετάφραση, στη χρονολόγησή τους κ.λπ., ενώ στο προλογικό της σημείωμα η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη υπογραμμίζει ότι οι χάλκινοι πίνακες παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για τους δημοκρατικούς θεσμούς του Αργους και κυρίως για την οικονομική διαχείριση της πόλης. «Παράλληλα, φωτίζουν σημαντικές πτυχές της ιστορίας της αρχαίας πόλης, που υπήρξε το αντίπαλον δέος της Σπάρτης στην Πελοπόννησο, πρωταγωνιστώντας συχνά στις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις».

Αναφορά στην ανάληψη χρυσού και οβολών για την κατασκευή του αγάλματος της Ηρας. [Credit: YΠΠΟΑ]

Η έκθεση, αποτέλεσμα της συνεργασίας του μουσείου με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αργολίδας, θα παραμείνει ανοικτή στο κτίριο της οδού Τοσίτσα 1 μέχρι τις 15 Ιανουαρίου 2023. Σκοπός είναι να στεγαστεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αργους όταν ολοκληρωθεί η ανακαίνιση του κτιρίου.

Εως τότε, οι επισκέπτες ας σταθούν στον χάλκινο πίνακα σε μορφή ανθρώπινου πέλματος που έχει πάνω του χαραγμένα οικονομικά στοιχεία. Οι τέσσερις ιερομνήμονες, Εύθυμος, Αριστόδαμος, Πειθίδαμος και Σαύκος, είχαν δύο γραμματείς που ονομάζονταν Φίλλις και Καλλίδαμος. Αυτοί εισέπραξαν και τους κατέθεσαν κάποια ποσά και οι ιερομνήμονες, με τη σειρά τους, τα παρουσίασαν επίσημα και τα κατέθεσαν στο ιερό ταμείο ως έσοδο. Από τον Φίλλιν εισέπραξαν συνολικά 40.988 δρχ. και 2 οβολούς. Από τον Καλλίδαμο, σε δύο δόσεις, 42.996 δραχμές.

Ολα μαρτυρούν οργάνωση. Οπως το κείμενο στον χάλκινο ενεπίγραφο πίνακα τραπεζοειδούς σχήματος στον οποίο αναγράφεται η ανάληψη 6.000 δραχμών από τα ταμεία της θεάς Ηρας, που φυλάσσονταν στο θησαυροφυλάκιο του ιερού της Παλλάδος. Επιπλέον, αναφέρεται ότι προορίζεται για τον πόλεμο. Αλλωστε, οι πόλεμοι ήταν πολυέξοδοι…

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή