Δίζωνη εικόνα δέησης και Αγίων από την Μακρυράχχη Πηλίου

Εικ. 1α Η εικόνα προέρχεται από τον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Μακρυρράχης (1765), έχει διαστάσεις 0,46 μ. Χ 34 μ. και παραδόθηκε στην Υπηρεσία...

Εικ. 1α

Η εικόνα προέρχεται από τον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Μακρυρράχης (1765), έχει διαστάσεις 0,46 μ. Χ 34 μ. και παραδόθηκε στην Υπηρεσία μας για να συντηρηθεί μαζί με άλλες δύο εικόνες του ναού.

Η εικόνα χωρίζεται με λεπτή κόκκινη ταινία σε δύο άνισες ζώνες. Στην ανώτερη ζώνη εικονίζεται σε μελανό βάθος η σκηνή της Δέησης με τον Χριστό ένθρονο στο κέντρο να πλαισιώνεται από την Παναγία και τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, ολόσωμους σε όψη τριών τετάρτων, με τα χέρια σε στάση δέησης. Ο θρόνος με καμπύλο ερεισίνωτο είναι μαργαριτοποίκιλτος και διαθέτει κυπαρισσί μαξιλάρι και κόκκινο ανεξάρτητο υποπόδιο. Ο Χριστός ευλογεί με το δεξί χέρι στο στήθος και κρατά κλειστό Ευαγγέλιο με το αριστερό, το οποίο στηρίζει στον μηρό Του. Φορά πορφυρό χιτώνα και χρυσοκίτρινο ιμάτιο, ενώ η Θεοτόκος είναι ενδεδυμένη με χρυσοπράσινο χιτώνα και ρόδινο ιμάτιο. Ο αντίστροφος συνδυασμός χρωμάτων αναγνωρίζεται στη μορφή του Ιωάννη Πρόδρομου, ο οποίος φορά ρόδινο χιτώνα και χρυσοπράσινο ιμάτιο χωρίς μηλωτή. Στην κατώτερη ζώνη, σε ενιαία παράσταση, εικονίζονται οι άγιοι Γεώργιος και Δημήτριος με στρατιωτική περιβολή, έφιπποι να φονεύουν, ο μεν άγιος Γεώργιος πράσινο φτερωτό δράκο, ενώ ο άγιος Δημήτριος τον Βούλγαρο τσάρο Ιωαννίτζη Καλογιάννη ή Σκυλογιάννη, ξαπλωμένο στο έδαφος.

Δίζωνη εικόνα δέησης και Αγίων από την Μακρυράχχη Πηλίου

Εικ. 1β

Η τρίμορφη Δέηση, η εικονογράφηση δηλαδή του Χριστού ένθρονου να δέχεται τις δεήσεις και ικεσίες της Θεοτόκου και του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, έχει εσχατολογικό και συνάμα σωτηριολογικό περιεχόμενο, καθώς συνδέεται με τη μεσιτεία για τη σωτηρία των ανθρώπων κατά την Τελική Κρίση. Το θέμα παγιώνεται από τους κρητικούς ζωγράφους και βρίσκει την πλήρη έκφρασή του στο έργο του κρητικού Άγγελου Ακοτάντου τον 15ο αιώνα.

Ο ίδιος ζωγράφος εμπλούτισε και κατέστησε ιδιαίτερα δημοφιλές και το θέμα του έφιππου αγίου Γεωργίου με στρατιωτική εξάρτυση που φονεύει τον δράκοντα, ήδη καθιερωμένου από την παλαιολόγεια περίοδο. Μάλιστα ο τύπος του ζωγράφου Αγγέλου που θυμίζει δυτικά έργα, τόσο στη μορφή του αγίου, στην ορμητική κίνηση του αλόγου και στον δράκοντα που δεν είναι πλέον ένα απλό φίδι, γνώρισε ιδιαίτερη διάδοση στους επόμενους αιώνες με μικρές παραλλαγές.

Αντίστοιχα, ο άγιος Δημήτριος, επίσης με στρατιωτική περιβολή, εικονίζεται έφιππος ήδη από τον 12ο αιώνα, ενώ η σκηνή του φόνου του βούλγαρου τσάρου απαντάται από τον 13ο αιώνα κ.ε., καθώς σχετίζεται με το θαύμα που μαρτυρείται ότι επιτελέστηκε τον Οκτώβριο του 1207 κατά τη διάρκεια πολιορκίας της Θεσσαλονίκης από τους Βούλγαρους. Λίγο πριν ο τσάρος Καλογιάννης επιτεθεί στην πόλη, πεθαίνει υπό άγνωστες συνθήκες στην σκηνή του και ο θάνατός του αποδόθηκε από σύγχρονες και μεταγενέστερες πηγές σε εμφάνιση του αγίου Δημητρίου, ο οποίος τον λόγχισε.

Το θέμα της Δέησης σε συνδυασμό με έναν ή δύο έφιππους αγίους, συνήθως τον άγιο Γεώργιο Δρακοκτόνο, απαντά συχνά στη μεταβυζαντινή τέχνη. Παρόμοια ως προς τα εικονογραφικά θέματα και την οργάνωσή τους στον περιορισμένο διατιθέμενο χώρο, είναι η εικόνα της συλλογής Βελιμέζη του 18ου αιώνα που φυλάσσεται στο Μουσείο Μπενάκη (αρ.κατ. 59) και προέρχεται από επαρχιακό εργαστήριο του ελλαδικού χώρου (Εικ.2).

Εικ. 2

Αν και η εικονογραφική διαπραγμάτευση των δύο θεμάτων -Δέησης και έφιππων αγίων- αντανακλούν όπως είδαμε επιρροές και πρότυπα που διαμορφώθηκαν κατά την εποχή της πρώιμης κρητικής ζωγραφικής του 15ου αιώνα, τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά της σύνθεσης με τον λαδοπράσινο προπλασμό των μορφών και τις έντονες σκιάσεις, τη μανιεριστική απόδοση του δράκου και του ξαπλωμένου Σκυλογιάννη, και τις συνοπτικές πτυχώσεις των ενδυμάτων, οδηγούν πιθανόν σε εργαστήριο του ελλαδικού χώρου του β μισού του 18ου αιώνα.

Συντήρηση της εικόνας

Η εικόνα, με τεχνική αυγοτέμπερας και προετοιμασία στόκου επάνω στο ξύλινο υπόστρωμα με αυτόξυλη κορνίζα, παρελήφθη σε σχετικά κακή κατάσταση διατήρησης, λόγω των ακατάλληλων συνθηκών φύλαξης και αποθήκευσης. Σε αυτό συντέλεσαν σε μεγάλο βαθμό οι ανεξέλεγκτες κλιματολογικές συνθήκες και οι διάφορες επεμβάσεις που υπέστη στο πέρασμα των χρόνων (εικ.3).

Επειδή η εικόνα άνοιξε στην μέση, τοποθετήθηκαν διαγώνια καρφιά στα ξύλα στο επάνω και κάτω μέρος της και τρέσα για να την συγκρατήσουν (εικ.4).

Εικ. 3

Εικ. 4

Τα τρέσα, αν και συγκράτησαν στη θέση τους τα δύο τμήματα της εικόνας, ήταν καρφωτά και δεν ήταν από το ίδιο δασοπονικό ξύλο της εικόνας, με αποτέλεσμα να προσβληθούν από σαράκι και να χαθεί η ξύλινη συνοχή τους. Η πάροδος του χρόνου και οι συνθήκες αποθήκευσης/φύλαξης καθώς και η χρήση της προκάλεσαν φθορές όπως: απολεπίσεις της ζωγραφικής επιφάνειας και της προετοιμασίας της, επιζωγραφίσεις, κάθετες διαμπερείς ή μη ρωγμές, επικαθήσεις σκόνης και κεριών, σταξίματα χρωμάτων και οξείδωση του βερνικιού.

Αφού εξετάστηκε και καταγράφηκε λεπτομερώς η κατάσταση διατήρησης της, ξεκίνησε η συντήρησή της, με φωτογραφική τεκμηρίωση όλων των σταδίων.

Οι εργασίες συντήρησης ήταν οι εξής:

1. Αφαίρεση του διαβρωμένου βερνικιού και ολική αφαίρεση επιζωγραφίσεων με οργανικούς διαλύτες (ακετόνη, οινόπνευμα, whitespirit και συνδυασμό αυτών) (εικ 5).