Θεσσαλονίκη - 29 Ιουλίου 904 μ.Χ.: Οι Σαρακηνοί του Λέοντα Τριπολίτη κατέβαλαν την πόλη - Η μεγάλη σφαγή

Η Άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Σαρακηνούς το 904. Μικρογραφία από το Χρονικό του Σκυλίτζη, 10ς-13ος αιώνας, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη 1....

Η Άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Σαρακηνούς το 904. Μικρογραφία από το Χρονικό του Σκυλίτζη, 10ς-13ος αιώνας, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη

1.120 χρόνια συμπληρώνονται από τη μαύρη μέρα που η Θεσσαλονίκη μετά από τριήμερη πολιορκία έπεσα στα χέρια των Σαρακηνών. Πώς περιδιαβαίνει την ιστορία, η Λέσχη Ανάγνωσης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης.

Ήταν μια Κυριακή που ο καύσωνας άδειασε τους δρόμους. Ο λίβας έκανε την ατμόσφαιρα αποπνικτική, οι δρόμοι άδειοι, τα καταστήματα κλειστά. Λιγοστοί αχθοφόροι στο λιμάνι με τον ιδρώτα να τρέχει ποτάμι ξεφόρτωναν τα πλοία. Οι κάτοικοι αναζητούσαν λίγη δροσιά κάτω από τα δέντρα ή μέσα στα σπίτια. Μάταια... Η ζέστη ανυπόφορη.

Το ημερολόγιο έδειχνε 29 Ιουλίου του 904 μ.Χ. και στη Θεσσαλονίκη άρχισε να κυκλοφορεί η είδηση που τρόμαζε και παρά τη ζέστη, πάγωνε τα χείλη: Έρχονται οι Σαρακηνοί.

Ο Λέων Τριπολίτης, ένας αιμοσταγής Άραβας θαλασσοπόρος από την Αττάλεια, γνωστός και ως Λαουί Αμπούλ Χαρίτ, που ήταν αρχηγός ενός στόλου 54 καραβιών, πλησίαζε στο λιμάνι. Κάθε καράβι ήταν επανδρωμένο με 200 Σαρακηνούς προερχόμενους από την Αίγυπτο και το Σουδάν. Αρχικά επιχείρησε να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη, αλλά η σθεναρή αντίσταση που θα συναντούσε, τον οδήγησε στην απόφαση να βάλει πλώρη για τη Θεσσαλονίκη.

Θεσσαλονίκη - 29 Ιουλίου 904 μ.Χ.: Οι Σαρακηνοί του Λέοντα Τριπολίτη κατέβαλαν την πόλη - Η μεγάλη σφαγή

Μέρες πριν είχε φτάσει στη Θεσσαλονίκη ο πρωτοσπαθάριος (σ.σ. αξίωμα της ιεραρχίας στο Βυζάντιο με αρμοδιότητες τον στρατό και τη δικαιοσύνη) Πετρωνάς ως απεσταλμένος του αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ΄ του Σοφού με εντολή να οργανώσει την άμυνα της πόλης. Αρχικά ο Πετρωνάς σκέφτηκε να κατασκευαστεί υποθαλάσσιο φράγμα, αλλά το σχέδιο εγκαταλείφθηκε, καθώς δεν υπήρχε χρόνος και με παρέμβαση του στρατηγού Λέοντα Χιτζιλάκη, ξεκίνησε η επισκευή και η ενίσχυση των τειχών.

Λέγεται μάλιστα πως στο πλαίσιο αυτής της ενίσχυσης εκατοντάδες μεγάλες, μαρμάρινες σαρκοφάγοι ρίχτηκαν στον βυθό του Θερμαϊκού κόλπου -όπου παραμένουν ακόμη- προκειμένου να λειτουργήσουν ως τεχνητοί ύφαλοι για τον εγκλωβισμό των πειρατικών καραβιών.

Την Κυριακή 29 Ιουλίου του 904 τα πλοία των Σαρακηνών αγκυροβόλησαν στο Καραμπουρνάκι. Η πρώτη επίθεση αποκρούστηκε από την άμυνα των Θεσσαλονικέων, όμως οι Σαρακηνοί δεν το έβαλαν κάτω. Έδεσαν τα καράβια τους σε σειρά, σαν πλωτή εξέδρα, έστησαν πάνω τους ξύλινους πύργους κι από εκεί ξεκίνησαν μια ανελέητη επίθεση. Η τριήμερη πολιορκία έληξε με την Άλωση της Θεσσαλονίκης.

Σύμφωνα με τις πηγές, ο Λέων Τριπολίτης είχε σκοπό να πυρπολήσει και να εξαφανίσει από τον χάρτη τη Θεσσαλονίκη. «Ο εμπρησμός αποτράπηκε με μεσολάβηση του ασηκρήτη (σ.σ. τίτλος αυλικού αξιωματούχου, ανώτερου μέλους της αυτοκρατορικής γραμματείας) Συμεών, ο οποίος έδωσε στον Τριπολίτη δύο τάλαντα χρυσού από το αυτοκρατορικό ταμείο», λέει στη Voria, η αρχαιολόγος Πέλλη Μάστορα, υπεύθυνη -μαζί με τον επίσης αρχαιολόγο, Κωνσταντίνο Ράπτη- της Λέσχης Ανάγνωσης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης.

Τα περίπου 50 μέλη της Λέσχης θα γνωρίσουν και θα ανασυνθέσουν την ιστορία της Άλωσης του 904 μ.Χ., σήμερα, που συμπληρώνονται ακριβώς 1120 χρόνια -αύριο είναι η μαύρη επέτειος για την ακρίβεια- με μια επετειακή συνάντηση που έχει αφετηρία στις 11.00 το προαύλιο των Αγίων Αποστόλων, στην Άνω Πόλη.

Οι σφαγές και στα σκλαβοπάζαρα

Η Άλωση της Θεσσαλονίκης το 904 μ.Χ. περιγράφεται με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες από τον κληρικό Ιωάννη Καμινιάτη στο βιβλίο του με τίτλο Εις την Άλωσιν της Θεσσαλονίκης. Ο Καμινιάτης ήταν ένας από τους περίπου 20.000 Θεσσαλονικείς που πιάστηκαν αιχμάλωτοι και μεταφέρθηκαν αρχικά στην Κρήτη, ενώ 1.200 από αυτούς κατέληξαν στην Τρίπολη της Συρίας, όπου ανταλλάχθηκαν με Σαρακηνούς ή εξαγοράστηκαν με την καταβολή λύτρων. Με τη μορφή χρονικού, το οποίο απευθύνεται προς τον -άγνωστο από άλλες πηγές- Γρηγόριο από την Καππαδοκία, ο κληρικός κατέγραψε το ταξίδι της αιχμαλωσίας προς την Τρίπολη με ενδιάμεσους σταθμούς την Πάτμο, τη Νάξο, την Κρήτη και την Κύπρο.

Η περιγραφή του Καμινιάτη για τον Τριπολίτη είναι ενδεικτική της αγριότητας του Σαρακηνού θαλασσοπόρου: «Ήταν ένα άτομο φοβερό και πανούργο, του οποίου οι πράξεις ήταν άξιες του ονόματος του θηρίου: Λέων. Η σκληρότητά του και η ασυγκράτητη επιθετικότητά του δεν ήταν κατώτερες από εκείνες του λιονταριού».

Η εισβολή των κατακτητών στη Θεσσαλονίκη συνοδεύτηκε από φρικαλεότητες άνευ προηγουμένου. «Όλοι όσοι τους συναντούσαν, γέροι, ακόμη και παιδιά, γίνονταν λεία αυτών των αιμοδιψών δολοφόνων. Τα τραύματα όμως που δέχονταν δεν ήταν θανάσιμα. Για να κάνουν να διαρκέσει ο πόνος κομμάτιαζαν πλάτη και μηρούς, καταδικάζοντας τα θύματά τους σε αργό θάνατο... Τους χτυπούσαν όλους με τον ίδιο τρόπο, σαν να θέριζαν σε ένα καταπράσινο λιβάδι ό,τι έβρισκαν μπροστά τους», γράφει ο κληρικός.

Είκοσι μέρες οι Σαρακηνοί έσπερναν τον θάνατο στην πόλη και φεύγοντας πήραν μαζί τους, εκτός από τους αιχμαλώτους, όλο το χρυσάφι που βρήκαν στα ταμεία. Κι ύστερα, ο στόλος του Λέοντα Τριπολίτη έφυγε για να συνεχίσει το καταστροφικό έργο στα παράλια του Αιγαίου. Μέχρι που το 922 μ.Χ. ηττήθηκε από τον ναύαρχο του Βυζαντίου, Ιωάννη Ραδηνό, στη ναυμαχία της Λήμνου, όπου ο Τριπολίτης έχασε τη ζωή του.

Το κείμενο του Καμινιάτη, όπως επίσης το ιστορικό μυθιστόρημα του Παναγιώτη Αγαπητού Ο χάλκινος οφθαλμός, το ποίημα της Ζωής Καρέλλη Θεσσαλονίκη 904 μ.Χ. και μια σειρά από άλλο υλικό, έχουν ήδη μελετήσει τα μέλη της Λέσχης Ανάγνωσης της ΕΦΑΠΟΘ, που θα βρεθούν σήμερα στο ραντεβού για την ανασύνθεση της Άλωσης του 904.

«Αυτή είναι η 5η μας συνάντηση-δράση και συμπίπτει με την ημέρα που έκαναν την εμφάνισή τους στον Θερμαϊκό κόλπο των πλοία των Σαρακηνών. Σκεφτήκαμε λοιπόν να περπατήσουμε στα τείχη, να διαβάσουμε αποσπάσματα από τα έργα που έχουμε δώσει στα μέλη και να γνωρίσουμε αυτή τη μαύρη σελίδα της ιστορίας της πόλης», αναφέρει η κ. Μάστορα.

Προσθέτει επίσης, εξηγώντας τους σκοπούς και τις δράσεις της Λέσχης Ανάγνωσης, πως οι συναντήσεις επικεντρώνονται κυρίως στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, για την οποία δεν υπάρχουν πολλά διαθέσιμα βιβλία. Τα μέλη της Λέσχης ενημερώνονται για το θέμα αρκετές μέρες πριν, μελετούν το υλικό που τους δίνεται και στη συνάντησή τους το συζητούν.

Στόχος των αρχαιολόγων, Π. Μάστορα και Κ. Ράπτη, που έχουν την ευθύνη της Λέσχης, είναι οι συναντήσεις να συνοδεύονται από δράσεις, να έχουν δηλαδή περιπλανητικό χαρακτήρα για να βρίσκονται όλοι μαζί στα σημεία όπου συνέβησαν τα γεγονότα που μελετούν ή να βλέπουν από κοντά τα μνημεία, τα οποία αναφέρονται στα έργα.

Θεσσαλονίκη 904 μ.Χ.

Μαζευτείτε άνθρωποι,

κάτοικοι της πολιτείας τούτης,

συναθροιστείτε όλοι μαζί,

πνοή θανάτου περνά από πάνω της.

Άγγελοι συντριβής φαίνονται,

αιτίες καταστροφής έρχονται,

πλήγματα ακούονται φοβερά,

όνειρα φτάνουν φριχτά.

Βάρβαροι, πειρατές, εχθροί,

οι πιο κακοί πλησιάζουν

στην αγαπητή πόλη.