Θεσσαλονίκη 16ος αιώνας: Ιστορίες πειρατείας με τον Μπαρμπαρόσα και άλλους αιμοσταγείς κουρσάρους. Λεηλασίες πλοίων και σκλαβοπάζαρα. Τα καν...
Θεσσαλονίκη 16ος αιώνας: Ιστορίες πειρατείας με τον Μπαρμπαρόσα και άλλους αιμοσταγείς κουρσάρους. Λεηλασίες πλοίων και σκλαβοπάζαρα.
Τα κανόνια ξερνούσαν φωτιά και τα τουφέκια έσπερναν τον θάνατο. Πειρατές με μακριά μαλλιά και μούσια, με τα δυο τους μάτια ορθάνοιχτα και το χέρι -ο γάντζος είναι μόνο για τα παραμύθια- στη σκανδάλη έβγαιναν παγανιά στη θάλασσα. Από αρχαιοτάτων χρόνων ακόμη.
Κι αν η πειρατεία άνθισε στο νότιο Αιγαίο, οι ιστορικές πηγές διασώζουν -λίγες μεν, ενδεικτικές δε- ιστορίες με αιμοβόρους πειρατές, Σαρακηνούς, αλλόθρησκους, χωρίς οίκτο στη βόρεια πλευρά της θάλασσας.
Μια από τις παλαιότερες πειρατείες πέριξ του Θερμαϊκού κόλπου συνέβη στα 1425 και ήταν ενδο-Χαλκιδιώτικη. Η χερσόνησος της Κασσάνδρας που τελούσε εκείνη την εποχή υπό ενετική Κατοχή, συγκέντρωνε μεγάλο αριθμό πλοίων σε διάφορα λιμάνια. Από μία ισχυρή ναυτική βάση, όπως διασώζουν οι πηγές, ο ενετός πλοίαρχος, Petro Zen με 10 γαλέρες και γεροδεμένους κωπηλάτες εξαπέλυσε μια φοβερή πειρατική επιδρομή εναντίον της Ιερισσού, επίσης στη Χαλκιδική. Το τι αποκόμισαν από την επιδρομή αυτή και ποιος τελικά κέρδισε είναι άγνωστο, καταγράφεται ωστόσο ως μια από τις πρώτες οργανωμένες πειρατείες στη Μακεδονία.
Την ίδια εποχή και παρότι οι ειδήσεις μεταδίδονταν μόνο από στόμα σε στόμα και όχι πάντα έγκαιρα και έγκυρα, έφτασε στη ναυτική διοίκηση της Θεσσαλονίκης που τελούσε υπό ολιγομελή ενετική φρουρά μια πληροφορία που έλεγε πως την 28η Μαρτίου 1430, ημέρα Τρίτη, κατά τις βραδινές ώρες, στο λιμάνι της πόλης, το οποίο πολιορκούσαν στενά οι οθωμανικές δυνάμεις θα εκδηλώνονταν μια δολιοφθορά. Έξι τουρκικά πειρατικά σκάφη θα εισχωρούσαν από την περιοχή του Βαρδάρη, με σκοπό να πυρπολήσουν τις ενετικές γαλέρες που μάχονταν στο πλευρό του χριστιανικού πληθυσμού και υπερασπίζονταν τα τείχη της Θεσσαλονίκης.
Κι ύστερα ήρθαν κι άλλοι βάρβαροι...
Ο στόλος των Σταυροφόρων έκανε επιχειρήσεις κατά των Τούρκων και το 1457, υπό τις ευλογίες του πάπα Καλλίξτου Γ΄ -του πάπα που δικαίωσε μετά θάνατον την Ιωάννα της Λωρραίνης και την αγιοποίησε- με 40 σκάφη, μεταξύ των οποίων και πολλά πειρατικά κατέλαβε τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη.
Οθωμανοί και Άραβες πειρατές λυμαίνονταν τη θάλασσα, χτυπούσαν τα εμπορικά πλοία και έπαιρναν τα φορτία ως λάφυρα. Σιτηρά και κρασί ήταν τα κύρια προϊόντα που άρπαζαν και εκμεταλλεύονταν.
Ο φόβος και ο τρόμος για τα πλοία που είχαν προορισμό το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, είχε γίνει εκείνη την περίοδο ο Κορσικανός πειρατής Pedro -χωρίς άλλα στοιχεία ταυτότητας-, ο οποίος «κατά το έτος 1499 κατόρθωσε να συλλάβει εν υπό ενετικήν σημαίαν εμπορικό σκάφος με σιτηρά, φορτωθέντα εκ Θεσσαλονίκης, το οποίον και ελαφυραγώγησεν».
...αλλά η Παναγία έσωσε το Άγιον Όρος
Σε Κώδικα της Σκήτης Καυσοκαλυβίων διασώζεται μια ιστορία πειρατείας που έληξε χάρη σε θαύμα της Παναγίας. Τον 15ο αιώνα ο -γεννημένος στο Διδυμότειχο το 1447, μεγαλύτερος γιος του Μωάμεθ Β΄του Πορθητή και της Μουκριμέ Χατούν- Βαγιαζήτ Β΄, διέταξε τον έμπιστο ναύαρχό του να εξοπλίσει με κανόνια 30 μεγάλα πολεμικά πλοία της εποχής, γνωστά και ως κάτεργα και να προχωρήσει σε πειρατική επιδρομή προς το Άγιον Όρος. Οι εντολές που είχε ήταν να κλέψει όλους τους εκκλησιαστικούς θησαυρούς, τις εικόνες, τα πολύτιμα σκεύη, τυχόν αρχαιότητες, να πάρει ως σκλάβους τους μοναχούς και να αφήσει πίσω του καμένη γη-κυριολεκτικά, αφού στο τέλος θα λεηλατούσε και θα έκαιγε τα πάντα.
Κινούμενος μέσα στο απόλυτο σκοτάδι και με μεγάλη προσοχή ο στόλος έφτασε στις ακτές του Αγίου Όρους και τα σκάφη κρύφτηκαν σε κάποιο απόμερο μέρος, αναμένοντας το επόμενο βράδυ να σκορπίσουν και να ξεκινήσουν την επιδρομή.
Το βράδυ εκείνο ο Τούρκος ναύαρχος είδε στον ύπνο του μια γυναίκα να τον παροτρύνει να φύγει από την Αθωνική Πολιτεία, γιατί, όπως του είπε, κινδύνευαν ο στόλος και οι ναυτικοί του. Το επόμενο πρωί στη... σύσκεψη για την προετοιμασία της βραδινής επιδρομής, ο ναύαρχος διηγήθηκε το όνειρό του και πριν προλάβει να ολοκληρώσει την αφήγηση, ξέσπασε ένα δυνατό μπουρίνι, που όμοιό του δεν είχε συμβεί ποτέ στην περιοχή. Σαν καρυδότσουφλα τα πλοία έπεφταν στα απότομα βράχια και τσακίζονταν. Απελπισμένοι ναύτες έβρισκαν μαρτυρικό θάνατο στη μανιασμένη θάλασσα. Γύρω-γύρω επικρατούσε νηνεμία, αλλά στο σημείο εκείνο γινόταν η συντέλεια του κόσμου. Η αρμάδα καταστράφηκε, ένα-δυο πλοία διασώθηκαν λαβωμένα και κατάφεραν να επιστρέψουν στην Κωνσταντινούπολη. Ο ναύαρχος διηγήθηκε στον Βαγιαζήτ Β΄ τι συνέβη και ο σουλτάνος έδωσε διαταγή να μην εκστρατεύσουν ξανά εναντίον του Αγίου Όρους, ενώ οι μοναχοί που διέσωσαν το περιστατικό το απέδωσαν σε θαύμα της Παναγίας. Έκτοτε, λέγεται, πως τουρκικό πλοίο δεν πλησίασε στις ακτές του Άθωνα, ωστόσο Κώδικας της Μονής Αγίου Παύλου, αναφέρει πως στις αρχές του 1500 επί σουλτάνου Σελήμ του Α΄-γιου του Βαγιαζήτ Β΄- Τούρκοι πειρατές επιτέθηκαν και κούρσεψαν κάποια μοναστήρια.
Τόσο το Άγιον Όρος με τους θησαυρούς των μοναστηριών, όσο και το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, που ήταν ήδη από τότε διαμετακομιστικό, εμπορικό κέντρο, αποτελούσαν τακτικό στόχο των πειρατών. Συχνά μάλιστα και τα δύο σημεία ταυτόχρονα δεχόταν επιθέσεις.
Τον Ιούλιο του 1502 ένας Eνετός πειρατής με 34 γαλέρες έφτασε νύχτα χωρίς φεγγάρι στο λιμάνι της Καβάλας και λεηλάτησε τις αποθήκες, πριν προλάβει να αντιδράσει το τουρκικό ιππικό. Επόμενος στόχος ήταν το Άγιον Όρος, όπου όμως οι -μέχρι τότε ατρόμητοι- πειρατές, σκιάχτηκαν από την αγριότητα του τοπίου και συνέχισαν για το λιμάνι της Θεσσαλονίκης.
Εκεί έκαναν μεγάλες καταστροφές και λεηλάτησαν έμφορτα πλοία, αποθήκες και καταστήματα. Τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου ένας Πορτογάλος ναύαρχος με πειρατική αρμάδα ορμώμενος εκ Ρόδου έφτασε στον Θερμαϊκό και άρπαξε όλη τη σοδειά των σιτηρών που είχε φτάσει για τις χειμερινές ανάγκες του πληθυσμού της πόλης.
Μια άλλη πειρατεία δεν είχε στόχο τα τρόφιμα, αλλά τους ανθρώπους. Το 1505 ένας Ενετός κουρσάρος με το όνομα Antonio Di Polo από την Cursula έκανε απόβαση στις ακτές της Θεσσαλονίκης και απήγαγε πολλούς χωρικούς, τους οποίους προώθησε στα σκλαβοπάζαρα της Μεσογείου.
Μια παρόμοια ιστορία διασώζεται από το 1517 και αναφέρει πως πειρατικά καράβια από το τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη στη Ρόδο λεηλάτησαν τα παράλια της Μακεδονίας και οι κουρσάροι άρπαξαν μεγάλο αριθμό μουσουλμάνων, τους οποίους επίσης έστειλαν στα σκλαβοπάζαρα, μεταξύ αυτών μάλιστα και κάποια σημαίνοντα πρόσωπα της πόλης. Ο Τούρκος ναύαρχος εξοργισμένος έστειλε επιστολή στον Μέγα Μάγιστρο της Ρόδου αναγγέλλοντας σκληρά αντίποινα: «οι Μουσουλμάνοι με τη βοήθεια του Αλλάχ κόπτουν τας κεφαλάς των εχθρών της πίστεως, χύνουν το αίμα των, αιχμαλωτίζουν τους παίδας των και ψήνουν τα εντόσθιά των... Τώρα η σπάθη των Μουσουλμάνων ευρίσκεται εις χείρας του σουλτάνου Σελήμ....» Είναι η εποχή που ο σουλτάνος Σελήμ βρίσκεται σε επίσκεψη στην Καβάλα και όταν αντιλαμβάνεται επιδρομή πειρατών από τη Ρόδο δίνει εντολή για τη σύλληψη και τον επί τόπου αποκεφαλισμό των κουρσάρων. Ακολούθησε αιματοκύλισμα και ο σουλτάνος κατάφερε με μεγάλη δυσκολία να φυγαδευτεί στη Θεσσαλονίκη.
Ο φοβερός και τρομερός Μπαρμπαρόσα
Τούρκοι, Αλγερινοί, Σαρακηνοί πειρατές αλώνιζαν το Αιγαίο τον 16ο αιώνα και κούρσευαν τα πλοία που είχαν δέσει στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, αλλά και τις αποθήκες κοντά σε αυτό. Όταν μάλιστα δεν έβρισκαν ικανές ποσότητες εμπορευμάτων, άρπαζαν πολίτες και τους μετέφεραν στα σκλαβοπάζαρα της Μεσογείου και της Ανατολής.
Ο φόβος και ο τρόμος του βορείου Αιγαίου και ειδικότερα του Θερμαϊκού είχε γίνει ένας αρχιναύαρχος του οθωμανικού στόλου, με καταγωγή από τον Παλαιόκηπο Λέσβου, με αλβανικές ρίζες, πατέρα εξισλαμισμένο και μητέρα Χριστιανή με το όνομα Κατερίνα. Το όνομά του Χιζίρ Μπιν Γιακούπ, γνωστός μέχρι και σήμερα ως Μπαρμπαρόσα. Τον στόλο του Μπαρμπαρόσα αποτελούσαν 18 πειρατικά πλοία με σκληρούς και αδίστακτους κουρσάρους, Τυνήσιους, Αλγερινούς, Βερβερίνους από τη Βόρεια Αφρική. Μέσα σε μια δεκαετία ο αιμοσταγής αρχιπειρατής κατέστρεψε πολλά νησιά του Αιγαίου -έφτασε μάλιστα ως τα Κύθηρα, όπου σκότωσε 7.000 άμαχους- ενώ οι επιδρομές του στα πλοία που έμπαιναν στον Θερμαϊκό έχουν μείνει στην ιστορία για την αγριότητα των επιθέσεων.
Ήλιε που βγαίνεις το ταχύ, σ΄ούλον τον κόσμου δούδεις,
σ΄ούλον τον κόσμο ανέτειλε, σ΄ούλην την οικουμένη,
σ΄τω Μπαρμπαρέσσω τοις αυλαίς, ήλιε, μην ανατείλεις,
κι αν ανατείλεις, ήλιε μου, να γοργοβασιλέψεις,
γιατί έχουν σκλάβους, έμορφους, πολλά παραπονιάρους,
και θα γδαρθούν οι αχτίνες σου που των σκλάβων τα δάκρυα
Το τραγούδι που διέσωσε η ελληνική, λαϊκή μούσα και ο Λίνος Πολίτης, δείχνει πως η φήμη του Μπαρμπαρόσα είχε εξαπλωθεί σε όλο τον ελλαδικό χώρο. Λίγο πριν το 1530 ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Α΄ ο Νομοθέτης, τον κάλεσε στην Κωνσταντινούπολη και του απένειμε τον τίτλο του ναυάρχου και του κυρίαρχου των θαλασσών (χακκά ελ μπάχρ).
Οι μαρτυρίες μέσα από τις πηγές τον χαρακτηρίζουν ως έξυπνο και φωτεινό μυαλό, εύγλωττο με ιδιαίτερο χιούμορ. Τον περιγράφουν επίσης -όπως φαίνεται και σε απεικονίσεις- ως έναν μέτριου αναστήματος, γεροδεμένο άντρα, με σκουρόχρωμη όψη, μακριά μαύρα μαλλιά, γενειάδα, κόκκινα φρύδια ενωμένα και κόκκινες βλεφαρίδες.
Το μαυσωλείο του βρίσκεται στο Ναυτικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης, όπως και ένας πίνακας ζωγραφικής από τη ναυμαχία της Πρέβεζας το 1538, όπου o Μπαρμπαρόσα νίκησε τη χριστιανική εξαεθνή αρμάδα υπό τον Γενοβέζο ναύαρχο Αντρέα Ντόρια. Το άγαλμά του δεσπόζει στην πλατεία δίπλα στο Ναυτικό Μουσείο, στο πίσω μέρος του οποίου υπάρχει χαραγμένο ποίημα προς τιμήν του, ενώ ένα πορτραίτο του χρονολογημένο στον 16ο αιώνα βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.
* Με πληροφορίες από τη δημοσίευση «Η πειρατεία εις τα παράλια της Μακεδονίας κατά την Τουρκοκρατίαν», του νομικού και πρώην γενικού γραμματέα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Ιωάννη Κ. Βασδραβέλλη (1900-1981)
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια