Η έπαυλη του Ιουλίου Καίσαρα στις Βάιες: Χρώματα πιο ακριβά από χρυσό

Το αραγονέζικο κάστρο στις Βάιες, στο εσωτερικό του οποίου βρίσκονται τα ερείπια της βίλας του Ιουλίου Καίσαρα. [Credit: Museionline.info / ...

Το αραγονέζικο κάστρο στις Βάιες, στο εσωτερικό του οποίου βρίσκονται τα ερείπια της βίλας του Ιουλίου Καίσαρα. [Credit: Museionline.info / Wikimedia Commons]

Κατά τη ρωμαϊκή εποχή, το νότιο ακρωτήριο του κόλπου των Βαΐων (στα λατινικά Baiae) ήταν η ιδανική τοποθεσία για την κατασκευή πολυτελών επαύλεων για τη ρωμαϊκή ελίτ, η οποία επέλεγε να περνάει τις καλοκαιρινές της κατοικίες δίπλα στη θάλασσα, ενώ παράλληλα καλλιεργούσε ψάρια και στρείδια.

Μια από αυτές τις κατοικίες βρίσκεται σήμερα στο στρατιωτικό φρούριο Castello Aragonese di Baia, που χτίστηκε το 1495 μ.Χ. κατά την περίοδο των Αραγονέζων. Εδώ, κατά τη διάρκεια εργασιών αποκατάστασης, οι αρχαιολόγοι έφεραν στο φως τα ερείπια του οικιστικού τομέα της βίλας, τα οποία οι ιστορικές πηγές αποδίδουν στον Ιούλιο Καίσαρα. Η πιο αντιπροσωπευτική απόδειξη γι' αυτό, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, είναι τα εξαιρετικά in situ κατάλοιπα ψηφιδωτών, διακοσμημένων σοβάδων και λεπτότατα ζωγραφισμένων επιφανειών τοιχογραφίας, διακοσμημένων στο ρεπερτόριο του Δεύτερου Πομπηϊανού Στυλ.

Μεταξύ των πιο εντυπωσιακών ευρημάτων είναι μια μνημειώδης τοιχογραφία που κοσμεί έναν τοίχο σε opus quasi reticulatum, μια τεχνική κατασκευής χαρακτηριστική της Ύστερης Δημοκρατικής περιόδου. Η τοιχογραφία αυτή, που χρονολογείται από τους αρχαιολόγους μεταξύ του 60 και του 50 π.Χ., απεικονίζει μια αρχιτεκτονική σκηνή σε προοπτική με τη χρήση trompe l'oeil, ενός ψευδαισθητικού ύφους που δημιουργεί την εντύπωση του βάθους και της τρισδιάστατης εικόνας σε μια επίπεδη επιφάνεια.

Τρισδιάστατη ανακατασκευή τοίχου σε opus quasi reticulatum, διατηρώντας, στο ανώτερο τμήμα του, την προοπτική απεικόνιση αρχιτεκτονικών σκηνών με την τεχνική en trompe l'oeil, διακοσμημένων σύμφωνα με το ρεπερτόριο του  Δεύτερου Πομπηϊανού Στυλ και λεπτομέρειες των περιοχών στις οποίες πραγματοποιήθηκαν μη επεμβατικές αναλύσεις. [Credit: P. Cappelletti et al.]

Η κεντρική σύνθεση περιλαμβάνει μια στρογγυλή αψίδα που πλαισιώνεται από έντονα κόκκινη σκήνη και αποκαλύπτει μια θόλο, έναν κυκλικό ναό που στηρίζεται σε δώδεκα μεγαλοπρεπείς κίονες. Σε πρώτο πλάνο, μια στοά με ιωνικούς κίονες προσθέτει βάθος στη σκηνή, ενώ το φόντο είναι χρωματισμένο με πράσινες αποχρώσεις που παραπέμπουν σε έναν αιθέριο ουρανό.

Αυτό που έχει κεντρίσει ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των αρχαιολόγων είναι η λεπτομερής ανάλυση των χρωστικών που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτές τις τοιχογραφίες. Χρησιμοποιώντας μια σειρά από πρωτοποριακές, μη επεμβατικές τεχνικές, συμπεριλαμβανομένης της φασματοσκοπίας Raman, του φορητού φθορισμού ακτίνων Χ και της φασματοσκοπίας υπερύθρου με μετασχηματισμό Fourier, οι επιστήμονες εντόπισαν μια παλέτα χρωμάτων που δεν είναι μόνο ποικίλη αλλά και απίστευτα ακριβή για τα δεδομένα της εποχής.

Η πιο εκπληκτική ανακάλυψη ήταν η εκτεταμένη παρουσία κιννάβαρης, μιας έντονης κόκκινης χρωστικής που αποτελείται από σουλφίδιο υδραργύρου και ήταν γνωστή στην αρχαιότητα ως πιο πολύτιμη από το χρυσό. Αυτή η χρωστική ουσία, που χρησιμοποιήθηκε εκτενώς στις κόκκινες σκηνές και στα μονοχρωματικά φόντα των πλευρικών διακοσμήσεων, αποτελεί μαρτυρία της δύναμης και του πλούτου του ιδιοκτήτη της βίλας.

Εικόνες κάθε χρωματικής απόχρωσης που αποκτήθηκαν in situ στις τοιχογραφημένες επιφάνειες μέσω ψηφιακής μικροσκοπίας.
[Credit: P. Cappelletti et al.]

Η νόμιμη τιμή για τις χρωστικές ουσίες όριζε το κιννάβαρι σε 70 σηστέρτια ανά λίβρα, σε σύγκριση με 6 δηνάρια για το μίνιο ή 2 δηνάρια για τον αιματίτη, σημειώνουν οι αρχαιολόγοι. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ζωγράφοι συχνά ανακάτευαν το κιννάβαρι με λιγότερο ακριβές χρωστικές ουσίες όπως η κόκκινη ώχρα.

Εκτός από την κιννάβαρη, έχουν εντοπιστεί και άλλες πολύτιμες χρωστικές ουσίες, όπως το αιγυπτιακό μπλε, η κόκκινη και η κίτρινη ώχρα, καθώς και πράσινες ενώσεις με βάση τον χαλκό, οι οποίες εφαρμόζονταν σε νωπό ασβεστοκονίαμα, ακολουθώντας την πραγματική τεχνική της νωπογραφίας που εξασφάλιζε την ανθεκτικότητα των έργων.

Η τεχνική πολυπλοκότητα αυτών των διακοσμήσεων τοίχου υπερβαίνει την επιλογή των χρωστικών ουσιών. Οι αναλύσεις αποκάλυψαν μια αριστοτεχνική χρήση της ανάμειξης χρωμάτων για τη δημιουργία σκιάσεων και εφέ όγκου, όπως φαίνεται στις λευκές στήλες που ζωγραφίστηκαν διακριτικά με χρωστικές με βάση το σίδηρο για την προσομοίωση του ανάγλυφου. Ομοίως, η παρουσία οργανικών χρωστικών στις ροζ περιοχές υποδηλώνει ένα επίπεδο καλλιτεχνικής φινέτσας που προορίζεται μόνο για τις πιο διάσημες κατοικίες.

Θερμογράφημα και οπτικές εικόνες της οπίσθιας τοιχογραφίας.
[Credit: P. Cappelletti et al.]

Οι ερευνητές εντόπισαν επίσης την παρουσία συνθετικών ρητινών, που πιθανώς χρησιμοποιήθηκαν σε σύγχρονες προσπάθειες συντήρησης των ζωγραφικών έργων, καθώς και προϊόντων αποικοδόμησης όπως ο γύψος, υποδεικνύοντας τις συνεχιζόμενες προκλήσεις στη συντήρηση αυτών των αρχαιολογικών θησαυρών.

Η χλιδή της διακόσμησης και η επιλογή των εικονογραφικών θεμάτων αντικατοπτρίζουν όχι μόνο το προσωπικό γούστο του ιδιοκτήτη αλλά και τις προσδοκίες και τις αξίες μιας άρχουσας τάξης στις παραμονές βαθιών κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών.

Ο τοιχογραφικός διάκοσμος αυτής της έπαυλης, σε αντίθεση με τις πιο διάσημες τοιχογραφίες στην περιοχή του Βεζούβιου, είναι μία από τις πολύ λίγες μαρτυρίες για την διακόσμηση της Ύστερης Δημοκρατικής περιόδου που υπάρχει στα Φλεγραία Πεδία, λόγω της μεταμόρφωσης του τοπίου, της ιστορικής διαστρωμάτωσης των χώρων και, δυστυχώς, των μη εξουσιοδοτημένων οικοδομικών δραστηριοτήτων, λένε οι ερευνητές.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Cappelletti, P., De Bonis, A., Di Martire, D. et al. The Roman villa at the Castle of Baia (Naples, Italy): investigations on the polychromy of frescoed surfaces by using non-destructive spectroscopic techniques. Herit Sci 12, 328 (2024). doi.org/10.1186/s40494-024-01436-6 

Πηγή: LBV Magazine