Ένα μεγάλο βυζαντινό συγκρότημα προσκυνηματικών ξενώνων βρέθηκε στην αρχαία πόλη Nessana στην έρημο Negev

Αεροφωτογραφία της αρχαίας Nessana με τις περιοχές των ανασκαφών. [Credit: Y. Shmidov & A. Wiegmann] Μια ομάδα αρχαιολόγων από το Πανεπι...

Αεροφωτογραφία της αρχαίας Nessana με τις περιοχές των ανασκαφών.
[Credit: Y. Shmidov & A. Wiegmann]

Μια ομάδα αρχαιολόγων από το Πανεπιστήμιο Ben-Gurion του Negev διεξάγει ανασκαφές στην τοποθεσία Nessana, που βρίσκεται στη νοτιοδυτική έρημο Negev, στα σύνορα μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου. Ο οικισμός αυτός, ο οποίος έφτασε στο απόγειό του κατά τη βυζαντινή και την πρώιμη ισλαμική περίοδο (6ος-7ος αιώνας μ.Χ.), έχει γίνει κομβικό σημείο για τους αρχαιολόγους που προσπαθούν να διαλευκάνουν τα μυστήρια της υλικής κουλτούρας των προσκυνημάτων στην ύστερη αρχαιότητα.

Το αρχαιολογικό πρόγραμμα Nessana, που ξεκίνησε το 2022 υπό τη διεύθυνση της Dr. Yana Tchekhanovets, αποκάλυψε θρησκευτικές δομές και εγκαταστάσεις για προσκυνητές που κάποτε καθιστούσαν το μέρος αυτό νευραλγικό κέντρο για τους χριστιανούς ταξιδιώτες που κατευθύνονταν προς το όρος Σινά.

Η σημασία της Nessana στο τοπίο των αρχαίων προσκυνημάτων αποδεικνύεται όχι μόνο από την αφθονία των εκκλησιαστικών κτηρίων που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή, αλλά και από τον πλούτο των επιγραφών και των γκράφιτι σε διάφορες γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών, αραβικών, αραμαϊκών, αρμενικών και γεωργιανών, που μαρτυρούν την πολιτιστική ποικιλομορφία των προσκυνητών που πέρασαν από την περιοχή αυτή.

Οι αρχαιολόγοι, εκμεταλλευόμενοι το ξηρό κλίμα της ερήμου που έχει διατηρήσει εξαιρετικά οργανικά υλικά, όπως υφάσματα, δέρμα, καλάθια και φυτικά υπολείμματα, ξετυλίγουν μια ζωντανή εικόνα της καθημερινής ζωής σε αυτόν τον συνοριακό οικισμό. Η εξαιρετική διατήρηση αυτών των υλικών προσφέρει μια άνευ προηγουμένου ευκαιρία να κατανοήσουμε τις συνθήκες διαβίωσης και τις πρακτικές των προσκυνητών και των κατοίκων της Nessana κατά τη διάρκεια μιας κρίσιμης μεταβατικής περιόδου μεταξύ της βυζαντινής και της ισλαμικής εποχής.

Τοποθεσία της Nessana. [Credit: M. Frumin]

Ένα ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα από τις πρόσφατες ανασκαφές είναι ένα εντυπωσιακό αρχιτεκτονικό συγκρότημα που οι αρχαιολόγοι ερμηνεύουν ως ξενώνα προσκυνητών. Το συγκρότημα αυτό, το οποίο περιλαμβάνει ένα παρεκκλήσι, ένα λουτρό, μια αυλή με ψηφιδωτή διακόσμηση, πλακόστρωτα δωμάτια και διάφορες υδραυλικές εγκαταστάσεις, αποτελεί την πρώτη ανακάλυψη του είδους του στη Nessana και υπόσχεται να παράσχει ανεκτίμητες πληροφορίες σχετικά με την υποδομή που αναπτύχθηκε για τη φιλοξενία θρησκευτικών ταξιδιωτών στην ύστερη αρχαιότητα.

Η Δρ Tchekhanovets και η ομάδα της χρησιμοποίησαν τεχνολογίες αιχμής, όπως η μοντελοποίηση GIS, σε συνδυασμό με παραδοσιακές τεχνικές επιφανειακής τοπογραφίας, για να ανακατασκευάσουν το πιο λεπτομερές αστικό σχέδιο της Nessana. Αυτή η καινοτόμος προσέγγιση αποκάλυψε ένα προσχεδιασμένο αστικό σχέδιο, με κύριες αρτηρίες που χωρίζουν τον κατώτερο οικισμό σε μικρές γειτονιές και με εκκλησίες στρατηγικά τοποθετημένες κατά μήκος αυτών των κεντρικών δρόμων - ένα σχέδιο που έρχεται σε αντίθεση με την πιο οργανική ανάπτυξη που παρατηρείται σε άλλα βυζαντινά χωριά στο Negev.

Το έργο δεν επικεντρώνεται μόνο στις νέες ανασκαφές, αλλά περιλαμβάνει επίσης μια ολοκληρωμένη ανάλυση δεδομένων και υλικών από προηγούμενες ανασκαφές, συμπεριλαμβανομένων των διάσημων παπύρων της Nessana που ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του 1930. Αυτή η σύνθεση νέων και υφιστάμενων πληροφοριών επιτρέπει στους αρχαιολόγους να οικοδομήσουν μια πιο συνεκτική αφήγηση της εξέλιξης της Nessana, από τις ελληνιστικές καταβολές της τον 4ο-3ο αιώνα π.Χ., μέσω της μετατροπής της σε σημαντικό χριστιανικό προσκυνηματικό κέντρο, μέχρι την τελική εγκατάλειψή της κατά την περίοδο των Αββασιδών.

Οι δύο πρώτες εποχές των εργασιών πεδίου ήταν καθοριστικής σημασίας για τον καθορισμό της στρωματογραφικής ακολουθίας του χώρου, τον προσδιορισμό του πάχους των αρχαιολογικών στρωμάτων και τον εντοπισμό του χαρακτηριστικού κεραμικού ρεπερτορίου της Nessana. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους αρχαιολόγους παρουσιάζουν οι διαδικασίες παρακμής και τελικής εγκατάλειψης των αρχιτεκτονικών συγκροτημάτων, οι οποίες ξεκίνησαν κατά τη διάρκεια της βυζαντινο-ισλαμικής μετάβασης.

Συγκρότημα ξενώνα προσκυνητών που αποκαλύφθηκε εν μέρει κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του 2023. [Credit: Y. Shmidov & A. Wiegmann]

Μεταξύ των πιο αξιοσημείωτων ευρημάτων είναι σκαλισμένα θραύσματα οστών, ελληνικές επιγραφές σε θραύσματα πιθαριών τοπικής παραγωγής, ξύλινα δοκάρια και τσόφλια αυγών στρουθοκαμήλου, τα οποία ανασύρθηκαν από τα στρώματα κατάρρευσης του ξενώνα των προσκυνητών.

Το έργο Nessana επωφελείται από το ισχυρό σώμα αρχαιολογικών ερευνών που διεξήχθησαν στη Negev τις τελευταίες δεκαετίες, το οποίο παρείχε ανεκτίμητο πλαίσιο για την ερμηνεία των νέων ανακαλύψεων. Η Δρ Tchekhanovets και η ομάδα της ελπίζουν ότι η συνέχιση της εξερεύνησης της Nessana, μαζί με τη μελέτη των δεδομένων από προηγούμενες ανασκαφές, θα δώσει μια πιο συνεκτική εικόνα της ζωής σε αυτόν τον μικρό οικισμό της ύστερης αρχαιότητας στην άκρη της ερήμου.

Η σημασία της Nessana για την κατανόηση των πρώιμων χριστιανικών προσκυνημάτων δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Ως κρίσιμο σημείο εισόδου στην έρημο του Σινά, η τοποθεσία έπαιξε ζωτικό ρόλο στην υλικοτεχνική υποδομή των θρησκευτικών ταξιδιών, λειτουργώντας ως τόπος όπου σχηματίζονταν τα καραβάνια και παρέχονταν οδηγοί και άλλες βασικές υπηρεσίες.

Καθώς συνεχίζονται οι ανασκαφές, οι αρχαιολόγοι ελπίζουν να αποκαλύψουν περισσότερα στοιχεία για την αλληλεπίδραση μεταξύ των τοπικών κοινοτήτων και των προσκυνητών καθώς και για τις αλλαγές στις θρησκευτικές πρακτικές και την καθημερινή ζωή κατά τη μετάβαση από τη βυζαντινή στην ισλαμική κυριαρχία. Η πλούσια διατήρηση οργανικών υλικών στη Nessana προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να μελετηθούν πτυχές της αρχαίας ζωής που συχνά χάνονται σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Tchekhanovets Y. Excavating ancient pilgrimage at Nessana, Negev. Antiquity. Published online 2024:1-7. doi:10.15184/aqy.2024.132

Πηγή: LBV Magazine