Πώς οι Ρωμαίοι ναυτικοί τρέφονταν στην ανοιχτή θάλασσα: Μια μελέτη αποκαλύπτει την τεχνολογία μαγειρέματος στα πλοία της αυτοκρατορίας

Διήρεις ενός στόλου του Δούναβη κατά τη διάρκεια των Δακικών Πολέμων (Στήλη του Τραϊανού). [Credit: Public Domain / Wikimedia Commons] Μια π...

Διήρεις ενός στόλου του Δούναβη κατά τη διάρκεια των Δακικών Πολέμων (Στήλη του Τραϊανού). [Credit: Public Domain / Wikimedia Commons]

Μια πρόσφατη αρχαιολογική μελέτη αποκαλύπτει πώς οι ναυτικοί της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατάφερναν να τρέφονται στη μέση της Μεσογείου, αντιμετωπίζοντας μακρά και επικίνδυνα ταξίδια με έξυπνες τεχνικές μαγειρέματος επί του σκάφους.

Σε μια συναρπαστική έρευνα που δημοσιεύεται στο Journal of Maritime Archaeology, ο ειδικός στη ναυτική ιστορία Herman J. van Vliet αποκαλύπτει τα μυστήρια του τρόπου με τον οποίο οι Ρωμαίοι ναυτικοί ετοίμαζαν το φαγητό τους ενώ βρίσκονταν στη θάλασσα. Το βασικό ερώτημα που θέτει η έρευνά του είναι: πώς κατάφερναν να μαγειρεύουν στις ανοιχτές θάλασσες και ποια τρόφιμα αποτελούσαν μέρος της διατροφής τους κατά τη διάρκεια αυτών των μακρινών ταξιδιών;

Κατά τη διάρκεια της ακμής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τα πλοία έγιναν το κύριο μέσο μεταφοράς αγαθών και ανθρώπων στη Μεσόγειο. Ωστόσο, οι ναυτικοί αντιμετώπιζαν μια μεγάλη πρόκληση: να παραμείνουν καλά ταϊσμένοι στα ταξίδια που μπορεί να διαρκούσαν ημέρες ή και εβδομάδες. Σύμφωνα με τη μελέτη, η εφοδιαστική των τροφίμων στα πλοία εξελίχθηκε μαζί με το θαλάσσιο εμπόριο. Καθώς τα πλοία γίνονταν μεγαλύτερα και πιο πολύπλοκα, το ίδιο συνέβαινε και με τις κουζίνες επί των πλοίων.

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις είναι ότι, αντίθετα με ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς, οι Ρωμαίοι δεν βασίζονταν αποκλειστικά σε κρύα ή διατηρημένα τρόφιμα. Ο Van Vliet επισημαίνει ότι μέσω αρχαιολογικών ανασκαφών αρχαίων ναυαγίων έχουν βρεθεί στοιχεία για υποτυπώδεις κουζίνες στα πλοία. Αυτές οι κουζίνες, εξοπλισμένες με μεγάλα καζάνια και πρωτόγονες σόμπες, επέτρεπαν στους ναυτικούς να ετοιμάζουν ζεστά γεύματα -μια απαραίτητη πολυτέλεια για να αντέξουν τις σκληρές συνθήκες της ζωής στη θάλασσα.

Τρεις δρόμωνες, τυπικά βυζαντινά σκάφη, που πλέουν και κωπηλατούν, από τον Rafael Monleón. [Credit: Public domain / Wikimedia Commons]

Το ψωμί ήταν ένα από τα βασικά τρόφιμα στο πλοίο. Ήταν ψωμί από κριθάρι, ένα τρόφιμο που μπορούσε να διατηρηθεί για μεγάλα χρονικά διαστήματα χωρίς να χαλάσει. Ωστόσο, οι Ρωμαίοι ναυτικοί βασίζονταν επίσης στο ψάρεμα για να συμπληρώσουν τη διατροφή τους. Σύμφωνα με τον Van Vliet, αγκίστρια και μολύβδινα δίχτυα έχουν βρεθεί σε αρκετά ναυάγια, γεγονός που δείχνει ότι οι ναυτικοί ψάρευαν κατά τη διάρκεια των ταξιδιών για να εξασφαλίσουν μια φρέσκια πηγή πρωτεϊνών. Όμως οι κακές καιρικές συνθήκες δυσχέραιναν αυτή τη δραστηριότητα και κατά τη διάρκεια των καταιγίδων, αναγκάζονταν να βασίζονται στις προμήθειές τους σε αποξηραμένα ή διατηρημένα ψάρια.

Εκτός από το ψωμί και τα ψάρια, τα δημητριακά και τα όσπρια ήταν απαραίτητα στη διατροφή των ναυτικών. Αυτά τα συστατικά χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή σούπας και χυλών, παρέχοντας μια γρήγορη και εύκολη πηγή θερμίδων. Υπολείμματα αυτών των τροφίμων, όπως δημητριακά, ελιές και ξηροί καρποί, έχουν βρεθεί σε διάφορα ναυάγια και σε ρωμαϊκά λιμάνια, επιβεβαιώνοντας ότι αποτελούσαν μέρος της καθημερινής διατροφής επί του πλοίου.

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές της μελέτης είναι η περιγραφή του τρόπου με τον οποίο γινόταν το μαγείρεμα στο πλοίο χωρίς να διακυβεύεται η ασφάλεια του πλοίου. Ο Van Vliet περιγράφει τη χρήση βραστήρων και ξυλόσομπων, που παρήγαγαν θερμότητα χωρίς ανοιχτές φλόγες, συμβάλλοντας στη μείωση του κινδύνου πυρκαγιάς στα ξύλινα πλοία. Οι αρχαιολόγοι έχουν βρει πλακάκια και τούβλα που χρησιμοποιούνταν σε ρωμαϊκά ναυάγια για την προστασία των χώρων μαγειρέματος, ένα απαραίτητο μέτρο για την αποφυγή ατυχημάτων.

Η μελέτη αποκαλύπτει επίσης λεπτομέρειες σχετικά με καινοτόμα συστήματα μαγειρέματος, όπως ένα καζάνι με δεξαμενή νερού που ανακαλύφθηκε στα ανοικτά των ακτών του Ισραήλ, το οποίο έλεγχε τη θερμοκρασία για να μην λιώσει ο μόλυβδος στο καζάνι - ένα είδος τεχνολογικής καινοτομίας που δείχνει την εφευρετικότητα των Ρωμαίων στην προσαρμογή τους στις απαιτήσεις της μακροχρόνιας ναυσιπλοΐας.

Καλλιτεχνική αναπαράσταση μιας ρωμαϊκής πεντήρης.
[Credit: James Bikie / Public domain / Wikimedia Commons]

Η έρευνα του Van Vliet τονίζει τη σημασία της καλής διατροφής για το ηθικό και την αποδοτικότητα του πληρώματος. Παρόλο που οι ελεύθεροι επιβάτες ήταν υπεύθυνοι για τη διατροφή τους, η διατροφή των σκλάβων και των στρατιωτών επί του πλοίου ήταν ευθύνη του κράτους, γεγονός που αντανακλά τη σημασία της καλής διατροφής όλων των επιβατών του πλοίου για την επιβίωση και την επιτυχία των αποστολών.

Καθώς τα πλοία μεγάλωναν και τα πληρώματα πλήθαιναν, τα καθήκοντα μαγειρέματος εξειδικεύονταν και ανατίθεντο σε συγκεκριμένα μέλη του πληρώματος.

Η μελέτη του Van Vliet ρίχνει φως στην ανάπτυξη δημιουργικών λύσεων για το μαγείρεμα στη θάλασσα. Εκτός από τις φορητές εστίες και τα συστήματα πυροπροστασίας, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν υπολείμματα μεγάλων κεραμικών καζανιών που άντεχαν στο θερμικό σοκ, επιτρέποντας το μαγείρεμα των τροφίμων εν μέσω σκληρών θαλάσσιων συνθηκών.

Μεταξύ των σημαντικότερων ναυαγίων που αναφέρονται στη μελέτη είναι αυτό του Yassi Ada, όπου βρέθηκαν κεραμίδια, εστίες και μεγάλα σκεύη που χρησιμοποιούνταν για το μαγείρεμα. Τα ευρήματα αυτά επιβεβαιώνουν ότι το μαγείρεμα εν πλω ήταν όχι μόνο δυνατό αλλά και ευρέως διαδεδομένο κατά τη ρωμαϊκή εποχή.

Το άρθρο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το τι μαγειρευόταν εξαρτιόταν από τις συνήθειες των ναυτικών και την περιφερειακή διαθεσιμότητα των προϊόντων. Υπήρχαν διάφορες λύσεις για την αναθέρμανση του φαγητού. Η προετοιμασία ψαριών, χυλών και σούπας, η μεταφορά ψωμιού από την ηπειρωτική χώρα και η κατανάλωση διατηρημένων τροφίμων μπορούσαν να διασφαλίσουν ότι οι ναυτικοί δεν θα λιμοκτονούσαν. Παρόλα αυτά, ορισμένες πηγές μιλούν για παρατεταμένες ακούσιες νηστείες που άφηναν τα πληρώματα εξαντλημένα. Η ταλαιπωρία των Ρωμαίων ναυτικών ήταν μεγάλη, αλλά χωρίς το μαγείρεμα επί του πλοίου θα ήταν πολύ χειρότερη.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

van Vliet, H.J. Preparing Food on Board in Roman Times. J Mari Arch (2024). doi.org/10.1007/s11457-024-09420-8

Πηγή: LBV Magazine