Η εξαιρετική ρωμαϊκή βίλα «Grotte di Catullo» στις όχθες της λίμνης Garda της Ιταλίας

Αεροφωτογραφία της ρωμαϊκής βίλας Grotte di Catullo, στην άκρη της πόλης Sirmione. [Credit: Garda Musei] Στο βόρειο άκρο της χερσονήσου Sirm...

Αεροφωτογραφία της ρωμαϊκής βίλας Grotte di Catullo, στην άκρη της πόλης Sirmione. [Credit: Garda Musei]

Στο βόρειο άκρο της χερσονήσου Sirmione, στις όχθες της μαγευτικής λίμνης Garda στην Ιταλία, τα ερείπια της ρωμαϊκής βίλας, γνωστής ως Grotte di Catullo, αποτελούν έναν από τους πιο πολύτιμους αρχαιολογικούς χώρους της ρωμαϊκής εποχής στα βόρεια της χώρας. Χτισμένη μεταξύ του τέλους του 1ου αιώνα π.Χ. και των αρχών του 1ου αιώνα μ.Χ., η αρχαία αυτή κατοικία αποτελεί μαρτυρία της αρχιτεκτονικής μεγαλοπρέπειας και της χλιδής που χαρακτήριζε τις βίλες της ρωμαϊκής ελίτ. Η κατάσταση διατήρησής της, η ενδιαφέρουσα ιστορία της και η σύνδεσή της με τον Λατίνο ποιητή Γάιο Βαλέριο Κάτουλλο έχουν προσελκύσει την προσοχή μελετητών, ταξιδιωτών και τουριστών εδώ και αιώνες, καθιστώντας την πολιτιστικά σημαντικό ορόσημο.

Η ονομασία Grotte di Catullo χρονολογείται από τον 15ο αιώνα, όταν τα ερείπια άρχισαν να ανακαλύπτονται εκ νέου και να συνδέονται με τον διάσημο Ρωμαίο ποιητή Κάτουλλο. Σε ένα από τα πιο διάσημα ποιήματά του, το ποίημα 31, ο Κάτουλλος περιγράφει συναισθηματικά την επιστροφή του στο σπίτι του στο Sirmione, οδηγώντας τους μελετητές της εποχής να ταυτίσουν αυτά τα ερείπια ως την αρχαία βίλα του.

Paene insularum, Sirmio, insularumque ocelle, quascumque in liquentibus stagnis marique vasto fert uterque Neptunus, quam te libenter quamque laetus inviso, vix mi ipse credens Thyniam atque Bithynos liquisse campos et videre te in tuto.

Ερείπια του Grotte di Catullo σήμερα. [Credit: Tifoitalia / Wikimedia Commons]

Ωστόσο, ενώ ο Κάτουλλος είχε μια βίλα δίπλα στη λίμνη, η κατασκευή που σήμερα φέρει το όνομά του χρονολογείται σε μια περίοδο μετά το θάνατο του ποιητή, γύρω στο 54 π.Χ.. Παρά το γεγονός αυτό, η συσχέτιση διατηρήθηκε με την πάροδο του χρόνου, παγιωμένη στην πολιτιστική και λογοτεχνική παράδοση της Ιταλίας. Ο πρώτος μελετητής που συνέδεσε ρητά τα ερείπια με τον ποιητή ήταν ο Marino Sanuto ο Νεότερος το 1483, και έκτοτε η ταύτιση αυτή ενισχύθηκε και από άλλους συγγραφείς.

Με την πάροδο των αιώνων, τη βίλα επισκέφθηκαν πολλές επιφανείς προσωπικότητες, συμπεριλαμβανομένης της Μαρκησίας της Μάντοβα, Isabella d’Este, η οποία θαύμασε την ομορφιά και το μεγαλείο των ερειπίων κατά τις επισκέψεις της το 1514 και το 1535. Ένας άλλος εξέχων επισκέπτης ήταν ο αναγεννησιακός αρχιτέκτονας Andrea Palladio, γνωστός για τη βαθιά επιρροή του στην κλασική αρχιτεκτονική. Ο Palladio μελέτησε τις τεχνικές κατασκευής της βίλας, θαυμάζοντας τη συμμετρία και την τελειότητα των αρχιτεκτονικών γραμμών της. Αυτοί οι επισκέπτες, μεταξύ πολλών άλλων, συνέβαλαν στη διάδοση της φήμης του Grotte di Catullo ως χώρου μεγάλης ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας.

Η βίλα κατασκευάστηκε την εποχή που η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία βρισκόταν στο απόγειο της δύναμής της και οι πλούσιοι Ρωμαίοι πατρίκιοι έχτιζαν πολυτελείς κατοικίες σε ειδυλλιακά τοπία όπως το Sirmione. Σύμφωνα με αρχαιολογικές μελέτες, τα πρώτα θεμέλια της βίλας χρονολογούνται στον 1ο αιώνα π.Χ., αλλά στις αρχές του 1ου αιώνα μ.Χ. η κατασκευή έφτασε στο απόγειό της. Καλύπτοντας μια έκταση περίπου δύο εκταρίων, η βίλα ήταν ένα μνημειώδες αρχιτεκτονικό έργο, σχεδιασμένο με ακριβή κριτήρια συμμετρίας και αξονικότητας που καθόριζαν τόσο τη διάταξη των εσωτερικών χώρων όσο και τον συνολικό προσανατολισμό του κτιρίου.

Μια άλλη άποψη των ερειπίων της βίλας.
[Credit: Nadietta90 / Wikimedia Commons]

Ωστόσο, όπως πολλές ρωμαϊκές κατασκευές, η βίλα δεν άντεξε στο πέρασμα του χρόνου στην αρχική της μορφή. Μέχρι τον 3ο αιώνα, φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκε και μέρος της αρχιτεκτονικής διακόσμησής της επαναχρησιμοποιήθηκε σε μια άλλη ρωμαϊκή έπαυλη στο Sirmione. Αργότερα, τον 4ο και 5ο αιώνα, οι σωζόμενες κατασκευές της βίλας ενσωματώθηκαν στις οχυρώσεις που προστάτευαν τη χερσόνησο Sirmione. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το κτίριο χρησίμευσε ακόμη και ως νεκροταφείο, καθώς στο εσωτερικό του βρέθηκαν λείψανα τάφων.

Με την πάροδο των αιώνων, η βίλα αποτέλεσε αντικείμενο διαφόρων ερευνών, αλλά μόλις στις αρχές του 19ου αιώνα άρχισαν πιο συστηματικές έρευνες. Το 1801, ο διοικητής του στρατού του Ναπολέοντα, στρατηγός Lacombe-Saint-Michel, πραγματοποίησε τις πρώτες ολοκληρωμένες μελέτες των ερειπίων. Αργότερα, το 1856, ο κόμης Giovanni Girolamo Orti Manara από τη Βερόνα πραγματοποίησε πιο λεπτομερείς ανασκαφές, ρίχνοντας φως στο μέγεθος και την πολυπλοκότητα της κατασκευής. Το 1939, η Εθνική Εποπτεία για την Αρχαιολογική Κληρονομιά της Ιταλίας ανέλαβε ένα πρόγραμμα ανασκαφών και αποκατάστασης μεγάλης κλίμακας και το 1948, ολόκληρη η περιοχή αποκτήθηκε από την ιταλική κυβέρνηση για να διασφαλίσει τη διατήρησή της.

Η Grotte di Catullo είναι μια ορθογώνια βίλα που εκτείνεται σε μήκος 167 μέτρα και πλάτος 105 μέτρα, με δύο μεγάλες κατασκευές στο βόρειο και το νότιο άκρο της. Δεδομένου ότι η βίλα χτίστηκε σε μια βραχώδη πλαγιά, στη βόρεια πλευρά εφαρμόστηκαν τεράστιες κατασκευές στήριξης για να αντισταθμιστεί το ανώμαλο έδαφος, ενώ σε άλλες περιοχές ο βράχος κόπηκε για να ισοπεδωθούν τα θεμέλια.

Αναπαράσταση της πιθανής αρχικής εμφάνισης του Grottte di Catullo.
[Credit: Frank-Arne Knoth / Wikimedia Commons]

Οι μακρές πλευρές πλαισιώνονταν από ανοιχτά αίθρια και άνδηρα που χρησίμευαν ως σημεία θέασης του νερού, ενώ το κέντρο της κατοικίας καταλαμβανόταν από έναν μεγάλο ορθογώνιο ανοιχτό χώρο 4.000 τετραγωνικών μέτρων που φιλοξενούσε έναν κήπο που περιβαλλόταν από μια στοά. Ένα σύστημα από ράμπες και σκάλες επέτρεπε την πρόσβαση στους κατώτερους ορόφους και στην παραλία στην άκρη της χερσονήσου.

Ο κύριος όροφος, όπου βρίσκονταν τα δωμάτια των ιδιοκτητών, έχει υποστεί τις περισσότερες ζημιές λόγω της έκθεσής του και επειδή χρησιμοποιήθηκε ως λατομείο υλικών για αρκετούς αιώνες. Ωστόσο, τα χαμηλότερα επίπεδα και οι ενδιάμεσοι χώροι διατηρούνται καλύτερα, παρέχοντας μια σαφέστερη εικόνα της αρχικής διάταξης της βίλας.

Μια από τις πιο συναρπαστικές πτυχές του συγκροτήματος είναι η μεγάλη δεξαμενή νερού, που βρίσκεται στη νότια πλευρά της βίλας, η οποία έχει μήκος σχεδόν 43 μέτρα. Αυτή η δεξαμενή παρείχε νερό για καθημερινή χρήση, αντανακλώντας την προηγμένη διαχείριση των υδάτινων πόρων της ρωμαϊκής μηχανικής. Επιπλέον, η έπαυλη διέθετε έναν εκτεταμένο θερμικό χώρο, που περιλάμβανε πολλά δωμάτια και μια πισίνα, που πιθανότατα χτίστηκε στις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ.

Μια άλλη άποψη της ανακατασκευής της ρωμαϊκής βίλας.
 [Credit: Frank-Arne Knoth / Wikimedia Commons]

Ο όρος Grotte (σπήλαια στα ιταλικά) που δίνει στα ερείπια το όνομά τους προέρχεται από την εμφάνισή τους όταν ανακαλύφθηκαν εκ νέου. Για αιώνες, το κτίριο είχε καλυφθεί από βλάστηση και μεγάλο μέρος της δομής του ήταν ημι-θαμμένο, κάνοντάς το να μοιάζει με φυσικές σπηλιές. Κατά τη διάρκεια των αρχικών ανασκαφών, ορισμένες περιοχές της έπαυλης έλαβαν συμβατικά και γραφικά ονόματα, όπως «Ο Παράδεισος Trifora» ή «Η Σπηλιά του Αλόγου», ονόματα που διατηρήθηκαν με την πάροδο του χρόνου.

Κατά τη διάρκεια του 20ού και στις αρχές του 21ου αιώνα, οι ιταλικές αρχές κατέβαλαν σημαντικές προσπάθειες για τη διατήρηση και αποκατάσταση αυτής της ανεκτίμητης κληρονομιάς. Τη δεκαετία του 1990, πρόσθετες μελέτες επιβεβαίωσαν τον ενιαίο χαρακτήρα του αρχιτεκτονικού σχεδίου της βίλας και το 1999 εγκαινιάστηκε ένα αρχαιολογικό μουσείο στο χώρο, το οποίο στεγάζει αντικείμενα που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφών.

Μια από τις πιο εντυπωσιακές πτυχές της σημερινής διατήρησης του Grotte di Catullo είναι η αποκατάσταση του ιστορικού ελαιώνα του. Για αιώνες, η βίλα περιβαλλόταν από ελαιόδεντρα και σήμερα φιλοξενεί περίπου 1.500 δέντρα, ορισμένα από αυτά ηλικίας αιώνων, που ανήκουν σε ποικιλίες χαρακτηριστικές της περιοχής. Τα τελευταία χρόνια, η συγκομιδή της ελιάς έχει επαναληφθεί, παράγοντας εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο υψηλής ποιότητας.

Το Grotte di Catullo δεν είναι μόνο ένας αρχαιολογικός χώρος μεγάλης αξίας για τους μελετητές της αρχαιότητας, αλλά και ένας σημαντικός τουριστικός προορισμός. Το 2013, ήταν ο εικοστός έβδομος πιο επισκέψιμος χώρος στην Ιταλία, με περισσότερους από 215.000 επισκέπτες. Ο συνδυασμός της ιστορίας, της αρχαιολογίας και των μαγευτικών φυσικών τοπίων που κόβουν την ανάσα καθιστά το μέρος αυτό πολιτιστικό ορόσημο στην περιοχή της Λομβαρδίας.

Πηγή: LBV Magazine