Αίγυπτος: Αρχαιολόγοι ανακάλυψαν πρώιμη χριστιανική εκκλησία με «εκπληκτικές» κρύπτες

Η παλαιοχριστιανική εκκλησία στην Τρίμιθη, με θέα προς τα βορειοανατολικά. Προς τα πίσω διακρίνονται τα σκαλοπάτια που οδηγούν στην Αγία Τρά...

Η παλαιοχριστιανική εκκλησία στην Τρίμιθη, με θέα προς τα βορειοανατολικά. Προς τα πίσω διακρίνονται τα σκαλοπάτια που οδηγούν στην Αγία Τράπεζα, τα οποία είναι επιχρισμένα με λευκό χρώμα. Ανασκαφές του NYU στην Amheida.

Μια διεθνής ομάδα αρχαιολόγων αποκάλυψε μια «αξιοσημείωτη» πρώιμη χριστιανική εκκλησία στην Αίγυπτο, η οποία πιστεύεται ότι είναι ηλικίας άνω των 1.600 ετών και περιέχει ένα σύνολο «εκπληκτικών» ανθρώπινων λειψάνων.

Τα ερείπια του θρησκευτικού οικοδομήματος αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια των εν εξελίξει ανασκαφών στον αρχαιολογικό χώρο της Τριμιθίδος, μιας άλλοτε ακμάζουσας αρχαίας πόλης κοντά στο δυτικό άκρο της όασης Ντάχλα στη Δυτική Έρημο της Αιγύπτου - μέρος της ευρύτερης Σαχάρας.

Αν και έχει προγενέστερες ρίζες, η Τρίμιθις (η σημερινή Amheida) ήταν σημαντικός οικισμός κατά τη ρωμαϊκή περίοδο της Αιγύπτου, η οποία άρχισε το 30 π.Χ., όταν η περιοχή έγινε μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και διήρκεσε μέχρι τη μουσουλμανική κατάκτηση το 641 μ.Χ..

Ο μεγάλος αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει καλοδιατηρημένα κτίρια -συμπεριλαμβανομένων ενός κύριου ναού, λουτρών και μια πλούσια διακοσμημένη έπαυλη- καθώς και επιγραφές και τεχνουργήματα.

Η πρώιμη χριστιανική εκκλησία, που χρονολογείται γύρω στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ., είναι μία από τις «συναρπαστικές» ανακαλύψεις που αποκαλύφθηκαν από τις ανασκαφές στην περιοχή, δήλωσε ο David Ratzan του Ινστιτούτου για τη Μελέτη του Αρχαίου Κόσμου (ISAW) του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU) σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του NYU.

Η εκκλησία έχει υποστεί σοβαρή διάβρωση

Η ανασκαφή της εκκλησίας, η οποία διαθέτει τις παλαιότερες γνωστές ταφικές κρύπτες που έχουν ανασκαφεί ποτέ στην Αίγυπτο, ολοκληρώθηκε το 2023 και αποτελεί πλέον αντικείμενο μιας νέας μονογραφίας του ISAW.

«Ανήκει πραγματικά στη δεύτερη γενιά των εκκλησιών που κατασκευάστηκαν για το σκοπό αυτό [στα μέσα του 4ου αιώνα], αλλά είναι μία από τις παλαιότερες που έχουν ανασκαφεί στην Αίγυπτο», δήλωσε στο Newsweek ο Ratzan, διευθυντής των ανασκαφών της Amheida. «Οι χριστιανοί συγκεντρώνονταν σε εκκλησίες διαφόρων ειδών από τον 1ο αιώνα. Και έχουμε από τον 3ο αιώνα ενδείξεις για αφιερωμένα εκκλησιαστικά κτίρια -αντί, ας πούμε, για σπίτια ή δωμάτια».

Αλλά το είδος της εκκλησίας που βρέθηκε στην Τρίμιθις, η οποία είναι τύπου «βασιλικής», άρχισε να χτίζεται μόλις στις αρχές του 4ου αιώνα με τη βασιλεία (και την αιγίδα) του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, ο οποίος κυβέρνησε από το 306-337 μ.Χ.. Ο Κωνσταντίνος ήταν ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας που ασπάστηκε τον χριστιανισμό και είναι γνωστός για την ενεργή προώθηση της θρησκείας εντός της αυτοκρατορίας του.

«Ενώ σίγουρα υπήρχαν εκκλησίες πριν από τον Κωνσταντίνο, ο οποίος έθεσε τέλος στους αυτοκρατορικούς διωγμούς, έχουμε σχετικά λίγη αντίληψη για το πώς έμοιαζαν», δήλωσε ο Ratzan στο άρθρο του NYU. «Σε κάθε περίπτωση, οι εκκλησίες αυτού του στυλ, που βασίζονται στη ρωμαϊκή βασιλική εκκλησία, έναν τύπο δημόσιου κτιρίου αφιερωμένου στη διοίκηση και το δίκαιο, χρονολογούνται μόνο μια ή δύο γενιές πριν από την εκκλησία της Τριμιθίδος, αφού μόλις τότε οι χριστιανοί αισθάνθηκαν αρκετά σίγουροι για να χτίσουν περήφανα δημόσιους χώρους λατρείας».

Υποθετική αναπαράσταση του εσωτερικού της παλαιοχριστιανικής εκκλησίας στην Τρίμιθη. Μέρος της οροφής της εκκλησίας, η οποία είχε καταρρεύσει, διατηρήθηκε στο δάπεδο του χώρου, ρίχνοντας φως στη διακόσμησή της. [Credit: C. Ullendorff, στο N. Aravecchia, Early Christianity at Amheida Egypt's Dakhla Oasis), A Fourth-Century Church (Amheida VII, ISAW/NYU Press, 2024, εικ. 6. 14].

Η εκκλησία έχει υποστεί σοβαρή διάβρωση, με αποτέλεσμα το μόνο που απέμεινε όταν οι αρχαιολόγοι την αποκάλυψαν ήταν το ισόγειο, οι κρύπτες (κάτω από το ανατολικό άκρο της εκκλησίας), τα θεμέλια και τα υπολείμματα ενός συνόλου προσαρτημένων δωματίων στα νότια.

«Ευτυχώς στο δάπεδο διατηρήθηκε μέρος της οροφής της εκκλησίας, η οποία είχε καταρρεύσει. Από αυτήν μπορέσαμε να προσδιορίσουμε κάτι από το διακοσμητικό πρόγραμμα της εκκλησίας», δήλωσε ο Ratzan στο Newsweek.

Παραδόξως, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα λείψανα 17 ανθρώπων που ήταν θαμμένοι στην εκκλησία -συμπεριλαμβανομένων γυναικών και παιδιών. Αυτό είναι ασυνήθιστο δεδομένης της γενικά πατριαρχικής φύσης της ρωμαϊκής κοινωνίας τον 4ο αιώνα.

«Ήταν δύσκολο να ξέρουμε τι να περιμένουμε σε σχέση με το ποιοι μπορεί να είναι θαμμένοι εδώ, καθώς σώζονται τόσο λίγες εκκλησίες από αυτή την περίοδο και ακόμη λιγότερες έχουν ανασκαφεί πλήρως. Είναι ασφαλές να πούμε, ωστόσο, ότι σχεδόν κανείς δεν θα μπορούσε να μαντέψει ότι από τους 12 ανθρώπους που θάφτηκαν στις κρύπτες, τουλάχιστον επτά θα ήταν γυναίκες, ενώ οκτώ από τους 17 θα ήταν παιδιά ή έφηβοι, συμπεριλαμβανομένων των βρεφών», δήλωσε ο Ratzan στο άρθρο του NYU.

«Αν και υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι οι γυναίκες ήταν σημαντικές στον πρώιμο χριστιανισμό, εξακολουθούσε να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι βρέθηκε μια τέτοια συγκέντρωση γυναικών και παιδιών θαμμένων σε αυτή την εκκλησία, δεδομένου ότι η Ρωμαϊκή Αίγυπτος ήταν μια πατριαρχική κοινωνία».

Η ανακάλυψη των κρυπτών είναι σημαντική στο βαθμό που αποτελεί το αρχαιότερο γνωστό παράδειγμα εκκλησίας που φαίνεται ότι χτίστηκε για να πραγματοποιούνται ταφές στην Αίγυπτο.

«Εξακολουθούμε να μελετάμε τα ανθρώπινα λείψανα και είναι πιθανό στο μέλλον να έχουμε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι και πώς μπορεί να σχετίζονταν μεταξύ τους», δήλωσε ο Ratzan στο Newsweek.

Η δομή είναι επίσης «αξιοσημείωτη» επειδή τα υπολείμματα της διακοσμημένης οροφής μας δίνουν μια ένδειξη για το πώς διακοσμούνταν οι πρώιμες εκκλησίες στην Αίγυπτο. Επιπλέον, αυτή η εκκλησία, η οποία παρουσιάζει πολλά τυπικά στοιχεία της χριστιανικής αρχιτεκτονικής της εποχής, βρίσκεται στην άκρη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

«Είναι μια μαρτυρία για τους τρόπους με τους οποίους αυτή η τοπική κοινότητα συνδεόταν και συμμετείχε στον ευρύτερο αυτοκρατορικό πολιτισμό», δήλωσε ο Ratzan.

Έκταση μεγαλύτερη από 400.000 τ.μ.

Ο αρχαιολογικός χώρος της Τριμιθίδος έχει έκταση μεγαλύτερη από 400.000 τ.μ. -το ισοδύναμο περίπου 75 γηπέδων ποδοσφαίρου.

«Η πρώτη μου εντύπωση όταν πρωτοείδα τον ίδιο τον χώρο ήταν: 'Ουάου, αυτό το μέρος είναι τεράστιο! Τι δουλειά έχει μια πόλη αυτού του μεγέθους εδώ πέρα; Το μόνο πράγμα που εκπλήσσει περισσότερο από την απομακρυσμένη τοποθεσία της είναι το τεράστιο μέγεθός της», δήλωσε ο Ratzan στο άρθρο.

Πολλά ερωτήματα παραμένουν σχετικά με την Τρίμιθις, ιδίως τι θα μπορούσε να εξηγήσει ένα τέτοιο μέγεθος οικισμού σε μια τόσο απομακρυσμένη τοποθεσία της ερήμου.

«Ποιος ζούσε εδώ; Πώς κατάφεραν οι αρχαίοι κάτοικοί της όχι απλώς να επιβιώσουν αλλά και να ευδοκιμήσουν στη μέση ενός από τα πιο ξηρά μέρη της Γης;» δήλωσε ο Ratzan. «Και γιατί, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, η Τρίμιθις και δεκάδες άλλες τοποθεσίες στην Dakhla και την Kharga -την όαση στα ανατολικά, πιο κοντά στην κοιλάδα του Νείλου- συρρικνώθηκαν δραματικά στα τέλη του 4ου ή τον 5ο αιώνα;»

Επιπλέον, υπάρχει σοβαρός λόγος να πιστεύουμε ότι η εκκλησία δεν ήταν η μόνη στην Τρίμιθη, η οποία πρέπει να φιλοξενούσε μια σημαντική χριστιανική κοινότητα μέχρι τα μέσα του 4ου αιώνα.

«Προς το παρόν, πάντως, πρόκειται για μια συναρπαστική ανακάλυψη, η οποία αναμένουμε ότι θα επηρεάσει σημαντικά τη συζήτηση για την ιστορία του πρώιμου χριστιανισμού», δήλωσε ο Ratzan στο άρθρο του NYU.

Πηγή: Newbomb