Οι παραδόσεις του ελληνικού Δωδεκαημέρου σε μια επίσκεψη στην Πλάκα

Το μουσείο στεγάζεται κυριολεκτικά σε μια αθηναϊκή «αυλή των θαυμάτων». [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ] Ρωτήστε ένα σημερινό Ελληνόπουλο για τα πλ...

Το μουσείο στεγάζεται κυριολεκτικά σε μια αθηναϊκή «αυλή των θαυμάτων». [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]

Ρωτήστε ένα σημερινό Ελληνόπουλο για τα πλάσματα των Χριστουγέννων και θα σας μιλήσει για μύλους και ξωτικά βγαλμένα κατευθείαν από τη δυτικοευρωπαϊκή παράδοση, τις αμερικανικές ταινίες και την κινεζική βιομηχανία εορταστικών ειδών. Πού είναι άραγε οι μπαμπόγεροι; Τα παγανά; Τα παραδοσιακά κάλαντα; Τα ειδικά εδέσματα; Οι καλικάντζαροι που ροκανίζουν; Η ελληνική επαρχία βαστάει ακόμη κάποιες από τις παραδόσεις της για το περίφημο Δωδεκαήμερο που ξεκινάει τα Χριστούγεννα και τελειώνει την παραμονή των Φώτων.

Στην Αθήνα, όμως, βαθαίνει το κενό της λησμοσύνης. Υπάρχει, ωστόσο, ένα μέρος που προσφέρεται να το καλύψει. Το Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού στην Πλάκα που εγκαινιάστηκε ακριβώς πριν από έναν χρόνο και θέλει να γεφυρώσει αυτό το χάσμα με το εγγύτερο παρελθόν, την παράδοση και τους σύγχρονους Ελληνες. Αξίζει να το επισκεφθείτε με τα παιδιά σας (από τις 2/1 που ανοίγει μετά την πρωτοχρονιάτικη αργία) για να διαπιστώσετε ότι πρόκειται για έναν τόπο μαγικό.

Σφυρήλατο τάσι με απεικόνιση από τη βάπτιση του Χριστού.

Σε 18 σπιτάκια

Στεγάζεται σε ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο πλάι στη Βιβλιοθήκη του Αδριανού με 18 μικρά και μεγαλύτερα σπιτάκια άθικτα από το παρελθόν. Είχαν απαλλοτριωθεί, αλλά ευτυχώς ποτέ δεν καταστράφηκαν και έτσι θυμίζουν το παλίμψηστο της Αθήνας. Με μεγάλο αγώνα το υπουργείο Πολιτισμού τα ανέστησε και τους έδωσε νέα χρήση. Το σύμπλεγμα ονομάστηκε «αυλή των θαυμάτων» επειδή προφανώς κάποτε εκεί ζούσαν άνθρωποι σαν τους πρωταγωνιστές του θεατρικού έργου του Καμπανέλλη. Το ΜΝΕΠ διαρθρώνεται σε ενότητες και κάθε οίκημα φιλοξενεί άλλη θεματική.

Αν περάσετε το κατώφλι του σπιτιού που έχει τεκμήρια και εκθέματα από την ενότητα «Πίστη και Λατρεία», θα μάθετε τα πάντα για το πώς χριστιανικές τελετές, όπως αυτές της χριστουγεννιάτικης λειτουργίας και του αγιασμού των υδάτων, συμπορεύονται σταθερά μέσα στον χρόνο με μαγικοθρησκευτικές πίστεις για καλικαντζάρους και παγανά, κάλαντα από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Θεοφάνια, στην καρδιά του χειμώνα με τις πιο σκοτεινές και κρύες νύχτες.

Μια φορεσιά κωδωνοφόρος από τη Βόρειο Ελλάδα.

Το ελληνικό Δωδεκαήμερο κάνει την εμφάνισή του και σε άλλες ενότητες. Ετσι, ο επισκέπτης βλέπει πως στο ασήμι και στο σεντέφι μιας πόρπης ο λαϊκός τεχνίτης αποτυπώνει τη γέννηση του Χριστού. Στην ενότητα που αφιερώνεται στη διατροφή εκτίθεται το χριστόψωμο, που δεν λείπει από κανένα ελληνικό νοικοκυριό τέτοιες ημέρες. Πότε με έναν απλό σταυρό από ζυμάρι, πότε με σχηματοποιημένα, κουλουριασμένα ζώα, πάντα με ζύμη που γλυκαίνει από μπαχάρια και μυρωδικά, το χριστόψωμο σε κάθε τόπο στολίζεται με διαφορετικά κεντίδια ανάλογα με τις ασχολίες των κατοίκων και τη γεωμορφολογία της περιοχής, φέροντας συμβολισμούς για καλή σοδειά και υγεία. Ο πολυτραγουδισμένος Αγιος Βασίλης πρωταγωνιστεί στο ΜΝΕΠ – σε περίτεχνο, σφυρήλατο δίσκο από τη Μικρά Ασία του 1762 εμφανίζεται στο κεντρικό μετάλλιο η μορφή του. Ιδιαίτερα φορτισμένη τόσο στη χριστιανική πίστη όσο και στη λαϊκή λατρεία είναι η περίοδος των Θεοφανίων. Από τη μια τα σφυρήλατα τάσια και το βότσαλο από τον Ιορδάνη ποταμό, ενθύμιο προσκυνητή, που απεικονίζουν τη βάπτιση του Χριστού, η εντυπωσιακή ενεπίγραφη, αλαβάστρινη αγιασμόκουπα από το Διδυμότειχο, οι σταυροί αγιασμού, τα πολύτιμα κειμήλια από τις μικρασιατικές πατρίδες. Ξεχωρίζουν βέβαια οι κωδωνοφόρες μεταμφιέσεις του βορειοελλαδικού χώρου που κλέβουν την παράσταση και μας μαθαίνουν τα ήθη και τα έθιμά μας.