Χρώμα μακιγιάζ ηλικίας 2.700 ετών από το Ιράν αποκαλύπτει την πρώτη γνωστή χρήση γραφίτη στο αρχαίο μακιγιάζ ματιών

Το αγγείο με χρώμα για μακιγιάζ από την περιοχή Kani Koter. Καλλιτεχνική αναπαράσταση της εφαρμογής μακιγιάζ στα μάτια.  [Credit: Dr. Shelir...

Κρυφό ρωμαϊκό πέρασμα αποκαλύφθηκε κάτω από το Σπλιτ: Αποκαλύφθηκε μια μυστική δίοδος στο παλάτι του Διοκλητιανού

Η ανακάλυψη της νεολιθικής Αφροδίτης του Kołobrzeg ξαναγράφει την ιστορία της Πομερανίας

Το αγγείο με χρώμα για μακιγιάζ από την περιοχή Kani Koter. Καλλιτεχνική αναπαράσταση της εφαρμογής μακιγιάζ στα μάτια.
 [Credit: Dr. Shelir Amelirad]

Μια από τις πιο συναρπαστικές ανακαλύψεις στο βορειοδυτικό Ιράν προσφέρει μια ματιά στις προσωπικές συνήθειες περιποίησης των ελίτ της Εποχής του Σιδήρου.

Οι ερευνητές ανέλυσαν ένα δείγμα κολ, ενός παραδοσιακού υλικού μακιγιάζ ματιών που χρησιμοποιούνταν σε όλη την αρχαία Μέση Ανατολή, από έναν τόπο ταφής της Εποχής του Σιδήρου στο Kani Koter στην επαρχία Κουρδιστάν του Ιράν. Το νεκροταφείο, που χρονολογείται από τον 9ο έως τον 7ο αιώνα π.Χ., βρισκόταν στο ανατολικό άκρο της Ασσυριακής Αυτοκρατορίας και παρείχε αντικείμενα που συνδέονταν με μέλη της κοινωνίας υψηλού κύρους, όπως όπλα, κοσμήματα, εξοπλισμό αλόγων και είδη προσωπικής περιποίησης.

Μεταξύ των αντικειμένων που βρέθηκαν ήταν ένα κεραμικό δοχείο με μια κονιορτοποιημένη μαύρη ουσία που προσέλκυσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν προηγμένες εργαστηριακές τεχνικές για να εξετάσουν το περιεχόμενό του με την ελπίδα να αποκαλύψουν τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το αρχαίο καλλυντικό. Αυτό που ανακάλυψαν, όπως δημοσιεύεται στο περιοδικό Archaeometry, ήταν ένα μείγμα ορυκτών που ήταν άγνωστο μέχρι σήμερα σε συνταγές παρασκευής κολ: ένας συνδυασμός οξειδίων του μαγγανίου και φυσικού γραφίτη.

Τα αγγεία μακιγιάζ από την περιοχή Kani Koter.
 [Credit: Dr. Shelir Amelirad]

Το κολ έχει μακρά και εκτεταμένη ιστορία σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο, ιδίως στην Αίγυπτο, όπου χρησιμοποιούνταν τόσο για αισθητικούς όσο και για ιατρικούς σκοπούς. Οι παραδοσιακές συνταγές βασίζονταν συχνά σε συστατικά με βάση τον μόλυβδο, τα οποία είναι γνωστό ότι προσδίδουν μια βαθιά μαύρη απόχρωση. Το δείγμα του Kani Koter είναι εξαιρετικό επειδή δεν χρησιμοποιεί εξ ολοκλήρου μόλυβδο. Αντ' αυτού, το μαύρο χρώμα επιτεύχθηκε από πυρολουσίτη, ένα ορυκτό πλούσιο σε μαγγάνιο, και γυαλιστερό, λεπιοειδές γραφίτη, μια ουσία με βάση τον άνθρακα που σήμερα βρίσκεται καθολικά στα σύγχρονα μολύβια, αλλά ήταν εξαιρετικά σπάνια στα αρχαία καλλυντικά.

Αυτός ο συνδυασμός είναι σημαντικός. Δεν είναι μόνο η πρώτη γνωστή χρήση γραφίτη στο κολ, αλλά υποδηλώνει επίσης τοπική προσαρμογή. Οι ερευνητές εικάζουν ότι αυτός ο συνδυασμός ορυκτών θα επιλέχθηκε τόσο για την εμφάνιση όσο και για τη διαθεσιμότητα. Τα βουνά Ζάγκρος, κοντά στο Kani Koter, διαθέτουν τόσο μαγγάνιο όσο και γραφίτη, οπότε οι τεχνίτες της Εποχής του Σιδήρου δούλευαν με τοπικούς φυσικούς πόρους.

Λειτουργικά, η προσθήκη γραφίτη θα έδινε στο μακιγιάζ μια οπτική ελκυστικότητα. Η αντανακλαστική του ιδιότητα παρέχει μια μεταλλική λάμψη και η στρωματοποιημένη δομή του επιτρέπει την καλή πρόσφυση στο δέρμα - ένας όμορφος συνδυασμός για το μακιγιάζ ματιών.

Χάρτης με τις τοποθεσίες που αναφέρονται στο έγγραφο.

Στο δείγμα δεν υπήρχαν οργανικές ενώσεις όπως φυτικά έλαια ή ζωικά λίπη. Ενώ θα μπορούσε να είναι πιθανό το μακιγιάζ να ήταν κατασκευασμένο αποκλειστικά από ανόργανα υλικά, οι επιστήμονες προτείνουν επίσης ότι μπορεί να υπήρχε αρχικά οργανικό υλικό, το οποίο όμως αργότερα υποβαθμίστηκε με την πάροδο των αιώνων.

Το ίδιο το αγγείο για τα καλλυντικά βρέθηκε σε μια ελίτ ταφή που περιλάμβανε ασημένια κοσμήματα, έναν χάλκινο καθρέφτη και απλικατέρ από ελεφαντόδοντο. Το πλαίσιο αυτό, μαζί με τη φροντίδα που δόθηκε στη σύνθεση του κολ, καταδεικνύει την πολιτιστική σημασία της εμφάνισης μεταξύ των ελίτ της Εποχής του Σιδήρου, ανεξαρτήτως φύλου. Στην πραγματικότητα, η τέχνη από την Ασσυριακή περίοδο δείχνει τόσο άνδρες όσο και γυναίκες να φέρουν μακιγιάζ ματιών, και η εφαρμογή του κολ μπορεί να είχε αισθητική, συμβολική και πιθανώς ακόμη και φαρμακευτική χρήση.

Σε αντίθεση με άλλες τοποθεσίες σε όλο το αρχαίο Ιράν και τη Μεσοποταμία, το εύρημα του Kani Koter προστίθεται σε ένα αυξανόμενο σώμα αποδείξεων για τις περιφερειακές παραδόσεις καλλυντικών. Ενώ η πλειονότητα των συνταγών για το κολ εκείνη την εποχή περιελάμβανε ενώσεις με βάση τον μόλυβδο, η χρήση μαγγανίου και γραφίτη υποδηλώνει μια μη καταγεγραμμένη παραλλαγή - μια παραλλαγή που ήταν προσαρμοσμένη στις τοπικές προτιμήσεις, τους πόρους και ίσως ακόμη και τις τάσεις της μόδας.

Μικροφωτογραφίες FEG-SEM-SE του δείγματος Kani Koter. (α) Μεγάλος κρύσταλλος πυρολουσίτη. (β) Λεπτομέρεια της μικροφωτογραφίας (α) με το διάχυτο και τέλειο σύστημα διάσπασης του κρυστάλλου παράλληλα προς τη διεύθυνση επιμήκυνσης και μικρούς κρυστάλλους άλλων ορυκτών φάσεων που υπάρχουν στην επιφάνειά του. (γ) Κ-στίλβης. (δ) Πλαγιόκλαστο. (ε) Φυλλοπυριτικό. (στ) Αργιλικό συσσωμάτωμα με πυρολουσίτη. (ζ) Χαλαζίας. (η) Ασβεστίτης.
[Credit: Amicone, S., Solard, B., Amelirad, ... Radner, K. Archaeometry (2025)]

Οι ερευνητές έγραψαν στο έγγραφό τους ότι οι συνταγές κολ διαφέρουν αισθητά σε κάθε τοποθεσία. Ένα ακόμη δείγμα κολ της Εποχής του Σιδήρου από το Hasanlu αντιπροσωπεύει μια ακόμη συνταγή, παρά το γεγονός ότι γεωγραφικά βρίσκεται πολύ κοντά στο Kani Koter στα βόρεια τμήματα των ιρανικών βουνών του Ζάγκρου.

Η ανακάλυψη αυτή εμβαθύνει τις γνώσεις μας για την παράδοση της περιποίησης της Εποχής του Σιδήρου και αποκαλύπτει πώς οι αρχαίοι άνθρωποι εξέφραζαν την ταυτότητα, την ομορφιά και το κύρος -μέσω της λάμψης του γραφίτη και του μαύρου του μαγγανίου γύρω από τα μάτια.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Amicone, S., Solard, B., Amelirad, S., Azizi, E., Maritan, L., Rageot, M., … Radner, K. (2025). Eye makeup in Northwestern Iran at the time of the Assyrian Empire: a new kohl recipe based on manganese and graphite from Kani Koter (Iron Age III). Archaeometry. doi:10.1111/arcm.13097

Πηγή: Archaeology News