Θύματα σεισμού του 4ου αιώνα μ.Χ. που βρέθηκαν στην Ηράκλεια Σιντική αλλάζουν όσα γνωρίζουμε για την κοινωνική ενσωμάτωση στον ρωμαϊκό κόσμο

Ερείπια της αρχαίας πόλης Ηράκλειας Σιντικής στη Βουλγαρία. [Credit: stoyanh / depositphotos.com] Στα ερείπια της αρχαίας ρωμαϊκής πόλης Ηρά...

Ερείπια της αρχαίας πόλης Ηράκλειας Σιντικής στη Βουλγαρία.
[Credit: stoyanh / depositphotos.com]

Στα ερείπια της αρχαίας ρωμαϊκής πόλης Ηράκλειας Σιντικής, που βρίσκεται στη σημερινή νοτιοδυτική Βουλγαρία, μια ομάδα αρχαιολόγων ανακάλυψε τα λείψανα έξι ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια ενός καταστροφικού σεισμού στα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. Οι σκελετοί, που βρέθηκαν κάτω από τα ερείπια ενός αρχαίου ρωμαϊκού φόρουμ, προσφέρουν μια μοναδική εικόνα των τελευταίων στιγμών των θυμάτων και, σε μια εξαιρετική περίπτωση, της ζωής ενός νεαρού άνδρα με μια σπάνια συγγενή πάθηση που αμφισβητεί όσα γνωρίζουμε για την ένταξη των ατόμων με αναπηρίες στον ρωμαϊκό κόσμο.

Η Ηράκλεια Σιντική ήταν μια ευημερούσα ρωμαϊκή πόλη, γνωστή για το ευνοϊκό κλίμα και τη στρατηγική της θέση κοντά στον ποταμό Στρούμα. Ωστόσο, στα τέλη του 4ου αιώνα, ένας ισχυρός σεισμός —μέρος μιας σειράς σεισμικών φαινομένων που έπληξαν την ανατολική Μεσόγειο— κατέστρεψε μεγάλο μέρος της πόλης. Μεταξύ των κτηρίων που επλήγησαν ήταν και η αγορά, όπου δύο δεξαμενές νερού κατέρρευσαν κατά τη διάρκεια της καταστροφής. Σε μία από αυτές τις δεξαμενές, θαμμένη κάτω από τόνους ερειπίων, οι αρχαιολόγοι βρήκαν τα λείψανα έξι ατόμων.

Οι σκελετοί ήταν σε θέσεις που υποδείκνυαν έναν ξαφνικό και βίαιο θάνατο. Πέντε από αυτούς (με τις ενδείξεις 2N, 3N, 1S, 2S και 3S) ήταν μερικώς διατηρημένοι και στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλο, σαν να είχαν πέσει μαζί όταν κατέρρευσε η οροφή της δεξαμενής. Ο έκτος (1N) βρέθηκε σε υψηλότερο επίπεδο, χωρισμένο από ένα στρώμα χώματος, γεγονός που υποδηλώνει ότι ίσως βρισκόταν σε διαφορετική κατασκευή ή προσπαθούσε να βοηθήσει όταν συνέβη η καταστροφή.

Λείψανα θυμάτων σεισμού που βρέθηκαν στην Ηράκλεια Σιντική.
[Credit: V. Russeva, L. Manoilova]

Η μελέτη των σκελετικών λειψάνων, υπό την καθοδήγηση των V. Russeva και L. Manoilova του Ινστιτούτου Πειραματικής Μορφολογίας, Παθολογίας και Ανθρωπολογίας της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών, αποκάλυψε ότι όλα τα άτομα ήταν άνδρες, ηλικίας μεταξύ 18 και 35 ετών. Ωστόσο, ένας από αυτούς, ο νεαρός άνδρας που ταυτοποιήθηκε ως 2N, ηλικίας μεταξύ 18 και 25 ετών, ξεχώριζε λόγω των ασυνήθιστων χαρακτηριστικών του.

Το άτομο αυτό παρουσίαζε μια σειρά από οστικές ανωμαλίες: παραμορφωμένο κρανίο (μια πάθηση που ονομάζεται υψικεφαλία), σχιστίες χείλους και υπερώας και απουσία ορισμένων δοντιών, γεγονός που υποδηλώνει ότι έπασχε από το σύνδρομο Apert, μια σπάνια γενετική διαταραχή που επηρεάζει την ανάπτυξη του κρανίου, του προσώπου και των άκρων. Σήμερα, η πάθηση αυτή συνδέεται με σωματικές αναπηρίες και, σε ορισμένες περιπτώσεις, με διανοητικές αναπηρίες. Το άτομο αυτό πιθανότατα έπασχε από σωματικές και διανοητικές αναπηρίες και είχε μια χαρακτηριστική εμφάνιση, σύμφωνα με τη μελέτη.

Αυτό που είναι εντυπωσιακό δεν είναι μόνο η παρουσία αυτής της διαταραχής σε ένα αρχαίο σκελετό, αλλά και αυτό που υποδηλώνει για την κατανόηση της ρωμαϊκής κοινωνίας. Ο νεαρός άνδρας 2N θα χρειαζόταν συνεχή φροντίδα από τη γέννησή του: βοήθεια για να τρώει, να κινείται και πιθανώς ακόμη και να επικοινωνεί, καθώς οι σχιστίες χείλους και υπερώας και οι παραμορφώσεις του προσώπου θα μπορούσαν να επηρεάσουν την ομιλία του.

Άλλη μια άποψη των ερειπίων της Ηράκλειας Σιντικής, μιας αρχαίας ελληνικής πόλης στην σημερινή Βουλγαρία. [Credit: stoyanh / depositphotos.com]

Παρά τις περιορισμένες δυνατότητές του, έφτασε στην ενηλικίωση, γεγονός που υποδηλώνει ότι κάποιος – είτε μέλος της οικογένειας είτε υπηρέτης – αφιέρωσε χρόνια στη φροντίδα του. Οι ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι αυτό το άτομο είχε μια θέση στην κοινωνία της ρωμαϊκής Ηράκλειας Σιντικής. Αν και δεν γνωρίζουμε αν ήταν αποδεκτός ή περιθωριοποιημένος, το γεγονός ότι έζησε μέχρι αυτή την ηλικία υποδηλώνει ότι, τουλάχιστον για μερικούς, η συμπόνια και η οικογενειακή υποστήριξη υπερίσχυαν του κοινωνικού στίγματος.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα ανακάλυψη είναι ένα δεύτερο κρανίο (με την ένδειξη 2_3N) με σχιστίες χείλους και υπερώας, γεγονός που αυξάνει την πιθανότητα τα δύο άτομα να ήταν συγγενείς. Δύο άτομα με την ίδια συγγενή δυσπλασία σε ένα τόσο μικρό δείγμα θα μπορούσαν να υποδηλώνουν στενή συγγένεια, εξηγεί η μελέτη. Ίσως ήταν συγγενείς που αναζήτησαν καταφύγιο μαζί κατά τη διάρκεια του σεισμού.

Η θέση των σκελετών και τα κατάγματα στα οστά τους επέτρεψαν στους ερευνητές να ανακατασκευάσουν τον τρόπο θανάτου τους. Όλοι παρουσίαζαν τραύματα που προκλήθηκαν κατά τη στιγμή του θανάτου, όπως κατάγματα στο κρανίο, στα πλευρά και στα μακρά οστά. Ορισμένα από αυτά τα τραύματα, όπως τα κατάγματα στη βάση του κρανίου ή στη σπονδυλική στήλη, θα ήταν αμέσως θανατηφόρα.

Ένας από τους σκελετούς, ο 2N, είχε το δεξί του χέρι λυγισμένο πάνω από την κοιλιά του, σαν να προσπαθούσε να προστατευθεί κατά την πτώση. Αυτή η στάση υποδηλώνει την πιθανότητα ότι το άτομο επέζησε της πτώσης, τουλάχιστον για λίγο, σημειώνει η έκθεση. Οι άλλοι παρουσίαζαν παρόμοια μοτίβα κατάγματος, υποδηλώνοντας ότι πέθαναν από την πρόσκρουση των συντριμμιών ή από πτώση από ύψος περίπου 6 μέτρων.

Γιατί τα σώματα αυτών των έξι ανδρών δεν ανακτήθηκαν ποτέ για να ταφούν όπως πρέπει; Η απάντηση μπορεί να βρίσκεται στην μεταγενέστερη ιστορία της Ηράκλειας Σιντικής. Μετά τον σεισμό, η πόλη συρρικνώθηκε και η περιοχή του φόρουμ δεν ξαναχτίστηκε ποτέ πλήρως. Με την πάροδο του χρόνου, ένας άλλος σεισμός τον 5ο αιώνα μ.Χ. οδήγησε στην εγκατάλειψή της. Είναι πιθανό ότι, απλά, κανείς δεν ήξερε ότι ήταν εκεί.

Όπως συμπεραίνουν οι συγγραφείς: «Μερικές φορές, όπως σε αυτή την περίπτωση, η ανθρωπολογική ανάλυση μπορεί να συμβάλει σημαντικά σε ένα κατά τα άλλα σπανιότατο αρχαιολογικό πλαίσιο. Η εστίαση στα αποθανόντα άτομα και όχι στα αντικείμενα που άφησαν πίσω τους βοηθά να μην γίνουν απλά αριθμοί στις στατιστικές των θυμάτων, στερούμενοι της φωνής να «αφηγηθούν» την εμπειρία τους».

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

V. Russeva, L. Manoilova, The earthquake casualties from Heraclea Sintica – buried under debris of the portico of the Roman forum. Journal of Archaeological Science: Reports, Volume 66, October 2025, 105338. doi.org/10.1016/j.jasrep.2025.105338

Πηγή: LBV Magazine