Αρχαίο μπλε: Ίχνη χρώματος ηλικίας 34.000 ετών βρέθηκαν σε σπήλαιο της Γεωργίας

Αρχαιολογικά επιμήκη μπλε μικροθραύσματα που εξήχθησαν από το εσωτερικό δεύτερο καλούπι. [Credit: L. Longo et al., PloS One (2025)] Οι αρχαι...

Αρχαιολογικά επιμήκη μπλε μικροθραύσματα που εξήχθησαν από το εσωτερικό δεύτερο καλούπι. [Credit: L. Longo et al., PloS One (2025)]

Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα πρώτα στοιχεία βαφής με ινδιγοτίνη, τα οποία υποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι άλεθαν μη βρώσιμα φυτά για σύνθετους σκοπούς ήδη πριν από 34.000 χρόνια. Η ανακάλυψη αυτή έγινε στο σπήλαιο Dzudzuana στα βουνά του Καυκάσου στη Γεωργία, όπου οι επιστήμονες βρήκαν μικροσκοπικά ίχνη ινδιγοτίνης, της χημικής ένωσης που είναι υπεύθυνη για το βαθύ μπλε χρώμα της ινδιγοτίνης, σε πέτρινα εργαλεία άλεσης.

Τα ευρήματα, τα οποία δημοσιεύτηκαν στο PLOS ONE, αποτελούν την πρώτη απόδειξη της ύπαρξης ινδικοτίνης σε παλαιολιθικά αντικείμενα και τοποθετούν την παλαιότερη γνωστή χρήση της βαφής ινδιγοτίνης πριν από περισσότερα από 30.000 χρόνια. Τα υπολείμματα βρέθηκαν σε ακατέργαστα πετρώματα που ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του 2000, και νέα ανάλυση αποκάλυψε ότι περιείχαν υπολείμματα φυτικού υλικού. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονταν μπλε, ενίοτε ινώδη, σωματίδια που βρέθηκαν σε φθαρμένες περιοχές των εργαλείων, καθώς και κόκκοι αμύλου.

Η ινδιγοτίνη σχηματίζεται όταν οι ενώσεις στα φύλλα του Isatis tinctoria L. —woad— αντιδρούν με το ατμοσφαιρικό οξυγόνο. Το woad, ένα φυτό που προέρχεται από τον Καύκασο, καλλιεργούνταν παραδοσιακά για ιατρικούς σκοπούς και για τη βαφή του. Πιο σημαντικό από όλα αυτά, όμως, είναι ότι το φυτό είναι τοξικό και μη βρώσιμο, πράγμα που σημαίνει ότι οι άνθρωποι της Παλαιολιθικής εποχής το καλλιεργούσαν και το επεξεργάζονταν σκόπιμα για άλλους σκοπούς, όπως χρωστικές ουσίες, βαφή σώματος ή ακόμα και θεραπευτική χρήση.

Αριστερά: Θέση της σπηλιάς Dzudzuana (τροποποιημένη από το Google Earth) και είσοδος της σπηλιάς (Εικόνα από LL). Δεξιά: χάρτης του σπηλαίου με την ανασκαφική περιοχή εντός των κόκκινων κύκλων (ανασχεδιασμένο και τροποποιημένο από Bar-Yosef et al. 2011, σ. 334), τα κόκκινα τετράγωνα δείχνουν τα σημεία από τα οποία ανακτήθηκαν τα έξι βότσαλα.
[Credit: L. Longo et al., PloS One (2025)]

Η ανακάλυψη ρίχνει φως σε αυτό που οι αρχαιολόγοι αποκαλούν «την χαμένη πλειοψηφία» της προϊστορίας — φθαρτοί φυτικοί πόροι που σπάνια επιβιώνουν στα αρχαιολογικά ευρήματα. Μέχρι σήμερα, οι περιγραφές της Παλαιολιθικής εποχής βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό σε πελεκημένα λίθινα εργαλεία και οστά ζώων, αντικείμενα που αντέχουν για χιλιετίες. Αυτή η σημαντική ανακάλυψη δείχνει ότι τα φυτά διαδραμάτιζαν πολύ πιο διαφοροποιημένο ρόλο στην πρώιμη ανθρώπινη ζωή από ό,τι είχε υποτεθεί μέχρι τώρα.

Η ερευνητική ομάδα, με επικεφαλής το Πανεπιστήμιο Ca’ Foscari της Βενετίας, σε συνεργασία με γεωργιανούς και διεθνείς εταίρους, χρησιμοποίησε μια σειρά προηγμένων μεθόδων για να αποκαλύψει τη βαφή. Ανέλυσαν τα ασυνήθιστα μπλε υπολείμματα μέσω οπτικής και συγκεντρωτικής μικροσκοπίας και, για να επιβεβαιώσουν τη χημική τους υπογραφή, χρησιμοποίησαν φασματοσκοπία Raman και FTIR. Για να προσδιορίσουν γιατί τα υπολείμματα είχαν διατηρηθεί σε τόσο καλή κατάσταση όλα αυτά τα χρόνια, οι επιστήμονες ανέλυσαν το πορώδες των λίθων χρησιμοποιώντας ακτινοβολία συγχροντρονίου στο Elettra Sincrotrone στην Τεργέστη. Διαπιστώθηκε ότι οι μικροσκοπικοί πόροι των λίθων είχαν παγιδεύσει και προστατεύσει τα οργανικά μόρια για δεκάδες χιλιετίες.

Για να υποστηρίξει περαιτέρω τα ευρήματά της, η ομάδα πραγματοποίησε πειραματική αρχαιολογία. Χρησιμοποιήθηκαν βότσαλα από τον ποταμό Nikrisi κοντά στο σπήλαιο για να αναπαραχθεί η δραστηριότητα άλεσης. Οι ερευνητές καλλιέργησαν το φυτό woad για πάνω από τρία καλοκαίρια στη Βερόνα της Ιταλίας, το συνέλεξαν και το επεξεργάστηκαν με αντίγραφα εργαλείων. Τα πειράματα απέδειξαν με επιτυχία ότι τα φυτά άφηναν τέτοια μπλε ίχνη, επιβεβαιώνοντας ότι τα παλαιολιθικά εργαλεία θα μπορούσαν να έχουν διατηρήσει τέτοια υπολείμματα.

Βήματα στην παραγωγή της μπλε βαφής από το φυτό woad: φύλλα του φυτού Isatis tinctoria, σβώλοι φύλλων μετά την άλεση (cocagnes) και η απόκτηση της μπλε χρωστικής ουσίας.
[Credit: Frédéric Neupont στο Μουσείο Pastel της Τουλούζης-Labège / CC BY-SA 4.0]

Αυτή η ανακάλυψη ανατρέπει τις γνώσεις μας για τη σχέση μεταξύ των πρώιμων Homo sapiens και του περιβάλλοντός τους. Αντί να είναι απλοί κυνηγοί που εξαρτώνταν μόνο από τα ζώα και τα λίθινα εργαλεία, αυτές οι ομάδες είχαν πληροφορίες για τις χημικές ιδιότητες των φυτών και τις αξιοποιούσαν με πολύπλοκους τρόπους. Η χρήση ενός μη βρώσιμου φυτού όπως το woad αποδεικνύει την ύπαρξη πολιτιστικών παραδόσεων, προγραμματισμού ανά εποχή και μεταβίβασης εξειδικευμένων γνώσεων — χαρακτηριστικά που υποδηλώνουν υψηλή γνωστική λειτουργία και κοινωνική πολυπλοκότητα.

Η ανακάλυψη υπογραμμίζει επίσης τη σημασία της σπηλιάς Dzudzuana ως ενός από τους βασικούς τόπους κατά μήκος των αρχαίων μεταναστευτικών διαδρομών του Καυκάσου. Προηγούμενες ανασκαφές είχαν ήδη αποκαλύψει μερικές από τις πρώτες ανθρώπινες κατοικήσεις στην περιοχή, και ως εκ τούτου αποτελεί σημαντικό τόπο για τη μελέτη της εξάπλωσης και της καινοτομίας των σύγχρονων ανθρώπων.

Ανεξάρτητα από τη χρήση τους, τα 34.000 ετών μπλε ίχνη αποδεικνύουν ότι η αναζήτηση του χρώματος, του συμβόλου και της θεραπείας ήταν ένα καθιερωμένο μέρος της ανθρώπινης ζωής στην προϊστορία.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Longo, L., Veronese, M., Cagnato, C., Sorrentino, G., Tetruashvili, A., Belfer-Cohen, A., … Hardy, K. (2025). Direct evidence for processing Isatis tinctoria L., a non-nutritional plant, 32-34,000 years ago. PloS One, 20(5), e0321262. doi:10.1371/journal.pone.0321262

Πηγή: Archaeology News