Ο Προμηθέας είχε έρθει 350.000 χρόνια νωρίτερα

Ο παλαιολιθικός αρχαιολογικός χώρος του Μπάρναμ, στο Σάφολκ.  [ Credit: Jordan Mansfield / Pathways to Ancient Britain Project] Επιστήμονες ...

Ο παλαιολιθικός αρχαιολογικός χώρος του Μπάρναμ, στο Σάφολκ. [Credit: Jordan Mansfield / Pathways to Ancient Britain Project]

Επιστήμονες στη Μεγάλη Βρετανία εκτιμούν ότι η ανθρωπότητα μπορεί να έμαθε να ανάβει φωτιά πολύ νωρίτερα από ό,τι πιστευόταν μέχρι σήμερα, αφού ανακάλυψαν στοιχεία ότι η σκόπιμη ανάφλεξη έλαβε χώρα σε αυτό που είναι τώρα η ανατολική Αγγλία πριν από περίπου 400.000 χρόνια.

Τα ευρήματα, που περιγράφονται στο περιοδικό Nature, μετατοπίζουν την παλαιότερη γνωστή ημερομηνία για ελεγχόμενη ανάφλεξη φωτιάς κατά περίπου 350.000 χρόνια. Μέχρι τώρα, τα παλαιότερα επιβεβαιωμένα στοιχεία προέρχονταν από θέσεις Νεάντερταλ εκεί όπου είναι σήμερα η βόρεια Γαλλία, τα οποία χρονολογούνται περίπου 50.000 χρόνια πριν.

Η ανακάλυψη έγινε στο Μπάρναμ, μια παλαιολιθική τοποθεσία στο Σάφολκ, η οποία έχει ανασκαφεί εδώ και δεκαετίες. Μια ομάδα με επικεφαλής το Βρετανικό Μουσείο εντόπισε ένα κομμάτι ψημένης αργίλου, εργαλεία από πυριτόλιθο που είχαν σπάσει από έντονη θερμότητα και δύο θραύσματα σιδηροπυρίτη, ενός ορυκτού που παράγει σπινθήρες όταν χτυπηθεί πάνω σε πυριτόλιθο.

Μπορεί να μην φαίνεται σπουδαίο, αλλά αυτό το μικροσκοπικό κομμάτι πυρίτη είναι το κλειδί για να κατανοήσουμε την πρώιμη χρήση της φωτιάς από τον άνθρωπο. [Credit: Jordan Mansfield / Pathways to Ancient Britain Project]

Οι ερευνητές πέρασαν τέσσερα χρόνια αναλύοντας για να αποκλείσουν τις φυσικές πυρκαγιές. Οι γεωχημικές δοκιμές έδειξαν ότι οι θερμοκρασίες είχαν ξεπεράσει τους 700 βαθμούς Κελσίου, με ενδείξεις επαναλαμβανόμενης καύσης στην ίδια τοποθεσία.

Αυτό το μοτίβο, λένε, είναι σύμφωνο με μια κατασκευασμένη εστία και όχι με κεραυνό.

Ο Ρομπ Ντέιβις, παλαιολιθικός αρχαιολόγος στο Βρετανικό Μουσείο, δήλωσε ότι ο συνδυασμός υψηλών θερμοκρασιών, ελεγχόμενης καύσης και θραυσμάτων πυρίτη δείχνει «πώς στην πραγματικότητα άναβαν τη φωτιά».

Ο σιδηροπυρίτης δεν υπάρχει φυσικά στο Μπάρναμ. Η παρουσία του υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι που ζούσαν εκεί τον συνέλεγαν σκόπιμα επειδή κατανοούσαν τις ιδιότητές του και μπορούσαν να τον χρησιμοποιήσουν ως προσάναμμα.

Το σκόπιμο άναμμα φωτιάς σπάνια διατηρείται στα αρχαιολογικά αρχεία. Η τέφρα διασκορπίζεται εύκολα, ο άνθρακας αποσυντίθεται και τα ιζήματα που έχουν υποστεί θερμική αλλοίωση μπορούν να διαβρωθούν.

Στο Μπάρναμ, ωστόσο, οι καμένες αποθέσεις ήταν σφραγισμένες μέσα σε αρχαία ιζήματα λιμνών, επιτρέποντας στους επιστήμονες να ανακατασκευάσουν τον τρόπο με τον οποίο οι πρώτοι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν την τοποθεσία.

Οι ερευνητές λένε ότι οι επιπτώσεις στην ανθρώπινη εξέλιξη είναι σημαντικές.

Η φωτιά επέτρεψε στους πρώιμους πληθυσμούς να επιβιώσουν σε ψυχρότερα περιβάλλοντα, να αποτρέψουν τα αρπακτικά ζώα και να μαγειρέψουν τροφή. Το μαγείρεμα διασπά τις τοξίνες στις ρίζες και στους κονδύλους και σκοτώνει παθογόνα στο κρέας, βελτιώνοντας την πέψη και απελευθερώνοντας περισσότερη ενέργεια για να υποστηρίξουν μεγαλύτερους εγκεφάλους, κατά τους επιστήμονες.

Ο Κρις Στρίνγκερ, ειδικός στην ανθρώπινη εξέλιξη στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, είπε ότι τα απολιθώματα από τη Βρετανία και την Ισπανία υποδηλώνουν ότι οι κάτοικοι του Μπάρναμ ήταν πρώιμοι Νεάντερταλ, των οποίων τα κρανιακά χαρακτηριστικά και το DNA υποδηλώνουν αυξανόμενη γνωστική και τεχνολογική εξειδίκευση.

Η εκμάθηση του τρόπου ανάφλεξης φωτιάς άλλαξε την εξέλιξη των ανθρώπων και τη συμπεριφορά τους. [Credit: Craig Williams / The Trustees of the British Museum]

Η φωτιά επέτρεψε επίσης νέες μορφές κοινωνικής ζωής. Οι βραδινές συγκεντρώσεις γύρω από την εστία θα παρείχαν χρόνο για σχεδιασμό, αφήγηση ιστοριών και ενίσχυση των σχέσεων της ομάδας, συμπεριφορές που συχνά συνδέονται με την ανάπτυξη της γλώσσας και πιο οργανωμένων κοινωνιών.

Οι αρχαιολόγοι λένε ότι ο χώρος του Μπάρναμ ταιριάζει με ένα ευρύτερο μοτίβο σε όλη τη Βρετανία και την ηπειρωτική Ευρώπη πριν από 500.000 έως 400.000 χρόνια, όταν το μέγεθος του εγκεφάλου των πρώιμων ανθρώπων άρχισε να πλησιάζει τα σύγχρονα επίπεδα και όταν τα στοιχεία για την όλο και πιο περίπλοκη συμπεριφορά γίνονται πιο ορατά.

Ο Νικ Άστον, επιμελητής των παλαιολιθικών συλλογών στο Βρετανικό Μουσείο, το περιέγραψε ως «την πιο συναρπαστική ανακάλυψη της μακράς 40ετούς καριέρας μου».

Για τους αρχαιολόγους, η ανακάλυψη βοηθά στην απάντηση ενός μακροχρόνιου ερωτήματος: Πότε οι άνθρωποι σταμάτησαν να βασίζονται στις αστραπές και τις πυρκαγιές και αντίθετα έμαθαν να δημιουργούν φλόγα όπου και όποτε τη χρειάζονταν.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Davis, R., Hatch, M., Hoare, S. et al. Earliest evidence of making fire. Nature (2025). https://doi.org/10.1038/s41586-025-09855-6

Πηγή: Καθημερινή, ErtNews, με πληροφορίες από Associated Press, LBV Magazine