Σημαντική ετρουσκική ιατρική σχολή ανακαλύφθηκε στο αρχαίο ιερό του San Casciano dei Bagni

Άποψη των ανασκαφών. [Credit: Υπουργείο Πολιτισμού Ιταλίας] Η δημόσια παρουσίαση των αποτελεσμάτων της αρχαιολογικής εκστρατείας του 2025 στ...

Άποψη των ανασκαφών. [Credit: Υπουργείο Πολιτισμού Ιταλίας]

Η δημόσια παρουσίαση των αποτελεσμάτων της αρχαιολογικής εκστρατείας του 2025 στο Ιερό του Bagno Grande (San Casciano dei Bagni, Σιένα, Ιταλία) αποκάλυψε στοιχεία που επιβάλλουν μια πλήρη αναδιαμόρφωση της αντίληψής μας για αυτόν τον εξαιρετικό χώρο. Τα ευρήματα, που παρουσιάστηκαν αυτή την Κυριακή σε επιστημονικούς φορείς και κοινό, όχι μόνο μεταθέτουν την προέλευση του ιερού συγκροτήματος τουλάχιστον δύο αιώνες πίσω, τοποθετώντας την στο τέλος του 5ου αιώνα π.Χ., αλλά παρέχουν και ουσιαστικά αδιάσειστα στοιχεία που ενισχύουν την υπόθεση ότι εδώ λειτουργούσε μια σημαντική ετρουσκική ιατρική σχολή — ένα κέντρο ανατομικής γνώσης και θεραπευτικής πρακτικής με μεσογειακή εμβέλεια.

Μέχρι τώρα, η χρονολογία ίδρυσης του ιερού είχε τοποθετηθεί στον 3ο αιώνα π.Χ. Ωστόσο, τα παλαιότερα υλικά που ανακαλύφθηκαν φέτος, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει ένα θραύσμα από χάλκινο τελετουργικό κηροπήγιο, υποδεικνύουν αναμφισβήτητα κατοίκηση και λατρευτική χρήση ήδη από τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. Το αντικείμενο αυτό, που εντάσσεται σε μια μακρά παράδοση χρήσης του χαλκού ως κυρίαρχου τελετουργικού υλικού σε όλες τις φάσεις του χώρου, υποδηλώνει την ύπαρξη ενός ιερού της ύστερης αρχαϊκής περιόδου που συνδέεται άμεσα με την ιαματική πηγή ή το άμεσο περιβάλλον της. Η ανακάλυψη αυτή επαναπροσδιορίζει το ιστορικό βάθος του χώρου και τη σημασία του στο ιερό τοπίο των Ετρούσκων από μια πολύ παλαιότερη εποχή.

Ταυτόχρονα, η ανασκαφή έριξε φως στην τελική φάση της ειδωλολατρικής ζωής του ιερού. Νέα ευρήματα, όπως ένας κεραυνός και ένα κλαδί, και τα δύο από χαλκό, συνοδεύουν τη φάση του κλεισίματος στο τέλος του 5ου αιώνα μ.Χ., που επιβλήθηκε από τα διατάγματα του Θεοδοσίου. Σε αυτή την περίοδο ριζικής μεταμόρφωσης, τεκμηριώνεται ένα περίπλοκο τελετουργικό εγκατάλειψης: μια σειρά από βωμούς σπάστηκε και τακτοποιήθηκε ώστε να σχηματίσει μια νέα πλατφόρμα μπροστά από την κύρια είσοδο του ναού. Αυτή η δομή βρίσκεται σε στρατηγική θέση μεταξύ της κύριας πηγής, που ερευνήθηκε τα προηγούμενα χρόνια, και μιας δεύτερης πηγής πιο νότια, υποδηλώνοντας την πιθανή ύπαρξη ενός επιπλέον ιερού σημείου, η μελέτη του οποίου εκκρεμεί ακόμη.

Ένας λίθινος βωμός με ετρουσκική επιγραφή στον τόπο όπου βρέθηκε.
[Credit: Comune di San Casciano dei Bagni / Università per Stranieri di Siena / Ministero della Cultura]

Από αρχιτεκτονική άποψη, έχει επιβεβαιωθεί η ύπαρξη ενός μεγάλου περιβόλου της ετρουσκικής περιόδου, ο οποίος λειτουργούσε τουλάχιστον από τον 3ο αιώνα π.Χ., αλλά πιθανώς είναι πολύ παλαιότερος. Οι διαστάσεις του είναι συγκρίσιμες με αυτές του μεταγενέστερου ναού της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής περιόδου. Σε διάφορα τμήματα αυτού του περιβόλου έχουν εντοπιστεί σαφείς ενδείξεις τελετών κλεισίματος, που χαρακτηρίζονται από την σκόπιμη διασπορά αναθηματικών αρχιτεκτονικών τερακότων.

Ενώ σε προηγούμενες ανασκαφικές περιόδους ο μπρούντζος είχε τραβήξει την προσοχή λόγω της θεαματικής φύσης των εικονιστικών του προσφορών, το 2025 ήταν η τερακότα που παρείχε τα πιο επαναστατικά δεδομένα. Στη νοτιοδυτική γωνία, έξω από τον παλαιότερο περίβολο, έχουν ξεκινήσει ανασκαφές σε αυτό που φαίνεται να είναι μια favissa, ένα ιερό κατάστημα που προοριζόταν για την αποθήκευση αναθηματικών προσφορών που δεν χρησιμοποιούνταν πλέον. Τα υλικά που ανακτήθηκαν σε αυτό το πλαίσιο είναι εξαιρετικά ποικίλα και σημαντικά: ανατομικά μέρη που έχουν διαμορφωθεί με μοντελοποίηση —πόδια, χέρια, κεφάλια, βρέφη με σπάργανα— μαζί με θραύσματα αγαλμάτων και αρχιτεκτονικών διακοσμητικών στοιχείων, όπως ακροκέραμα.

Ωστόσο, είναι η ύστερη αρχαία φάση του ιερού που έχει αποδώσει την πιο σημαντική ανακάλυψη από ιστορική και ιατρικο-επιστημονική άποψη. Τον 4ο αιώνα μ.Χ., μετά από μια σειρά καταρρεύσεων του αυτοκρατορικού ναού, οι ρωμαϊκές αρχές προχώρησαν στην κατασκευή ενός μεγάλου τοίχου αντιστήριξης. Το έργο αυτό περιλάμβανε βαθιές εκσκαφές που επηρέασαν παλαιότερα ετρουσκικά στρώματα. Μέρος αυτών των αποθέσεων απομακρύνθηκε και απορρίφθηκε τελετουργικά έξω από τον ναό. Η διαδικασία δεν ήταν απλώς λειτουργική, αλλά είχε και τελετουργική σημασία: άναψαν φωτιές, σκέπασαν οργανικά υλικά όπως κουκουνάρια και αστραγάλους και χρησιμοποίησαν βαμμένα αντικείμενα με σαφή μαγική αξία.

Χάλκινο γλυπτό παιδιού με κάτι που μοιάζει με μπάλα, που βρέθηκε στο San Casciano dei Bagni. [Credit: Υπουργείο Πολιτισμού Ιταλίας]

Μέσα σε αυτά τα επίπεδα τελετουργικής επανατοποθέτησης ανακαλύφθηκε ένα μοναδικό αναθηματικό αντικείμενο: ένα πολυ-σπλαχνικό μοντέλο από τερακότα που αναπαριστά, με ένα επίπεδο λεπτομέρειας και ανατομικής ακρίβειας που ήταν μέχρι τότε άγνωστο, τα ανθρώπινα εσωτερικά όργανα. Το αντικείμενο αυτό, μοναδικό στην παγκόσμια αρχαιολογική ιστορία για τον ρεαλισμό και την πολυπλοκότητά του, αποτελεί αδιαμφισβήτητη υλική απόδειξη. Δεν πρόκειται για μια γενική ή συμβολική αναπαράσταση, αλλά για το προϊόν άμεσης και βαθιάς γνώσης της ανθρώπινης ανατομίας, η οποία ήταν δυνατή μόνο μέσω της συστηματικής ιατρικής πρακτικής και της ανατομής.

Αυτή η ανακάλυψη επιβεβαιώνει αδιαμφισβήτητα την υπόθεση ότι το Bagno Grande στέγαζε μια πραγματική ετρουσκική ιατρική σχολή, η οποία λειτουργούσε τουλάχιστον από τον 3ο αιώνα π.Χ. Το ιερό παύει να ερμηνεύεται ως ένας απλός τόπος λατρείας συνδεδεμένος με ιαματικά νερά και αποκαλύπτεται ως ένα σύνθετο θεραπευτικό κέντρο, ανάλογο με ένα αρχαίο νοσοκομείο, όπου η γνώση του ανθρώπινου σώματος είχε φτάσει σε εξαιρετικά επίπεδα εξειδίκευσης.

Αυτή η γνώση δεν περιοριζόταν σε έναν κλειστό κύκλο θεραπευτών, αλλά μοιραζόταν και αποδιδόταν από τοπικούς τεχνίτες, οι οποίοι ήταν σε θέση να μεταφράσουν τις ανατομικές παρατηρήσεις σε ιερά αντικείμενα από μπρούντζο και τερακότα με απόλυτη πιστότητα. Ένα γεγονός που ενισχύει αυτή τη θεωρία είναι η παρατήρηση ότι η ανατομική ακρίβεια παρόμοιων προσφορών που βρέθηκαν σε άλλα ιερά μειώνεται προοδευτικά καθώς απομακρυνόμαστε από το San Casciano, υποδηλώνοντας ότι αυτός ο τόπος ήταν ο κεντρικός πυρήνας από τον οποίο παράχθηκε και διαδόθηκε αυτή η συγκεκριμένη γνώση.

Η ανασκαφή της favissa βρίσκεται στα αρχικά της στάδια και αναμένεται ότι στις επόμενες εκστρατείες θα αποτελέσει πρωταρχική πηγή πληροφοριών όχι μόνο για τη μελέτη της ετρουσκικής και ρωμαϊκής καλλιτεχνικής δεξιοτεχνίας, αλλά και για την κατανόηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ θρησκείας, τελετουργίας και ιατρικής πρακτικής στην αρχαιότητα.

Η παρουσίαση των ευρημάτων χρησίμευσε επίσης για την ενημέρωση σχετικά με την πρόοδο του συνολικού ερευνητικού και μουσειακού έργου. Το Πανεπιστήμιο για Αλλοδαπούς της Σιένα, μέσω του Κέντρου CADMO, απέκτησε πρόσφατα ένα ακίνητο στο αστικό κέντρο του San Casciano, στην περιοχή Porticciola, με σκοπό να το μετατρέψει σε διεθνές ερευνητικό κέντρο αφιερωμένο στη μελέτη και τη διάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής. Στις 5 Δεκεμβρίου δημοσιεύθηκε η διαδικασία υποβολής προσφορών για τις εργασίες αναδιαμόρφωσης και προσαρμογής, η οποία θα ανατεθεί τις επόμενες ημέρες, σηματοδοτώντας την έναρξη λειτουργίας ενός ερευνητικού κέντρου που συνδέεται άμεσα με τον χώρο.

Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, ο επιθεωρητής Gabriele Nannetti παρουσίασε τις τεχνικές μελέτες που, πριν από τα μέσα Ιανουαρίου, θα επιτρέψουν τη διαθεσιμότητα του εκτελεστικού δομικού σχεδίου για το μελλοντικό μουσείο, με στόχο την έναρξη της πρώτης φάσης των εργασιών την άνοιξη του 2026. Από την πλευρά της, η αρχαιολόγος Ada Salvi εξήγησε στους πολίτες τις προκαταρκτικές έρευνες που είναι απαραίτητες για την εκπόνηση του γενικού σχεδίου που θα καθοδηγήσει τη δημιουργία του αρχαιολογικού πάρκου.

Η δήμαρχος του δήμου, Agnese Carletti, τόνισε τον θεμελιώδη χαρακτήρα αυτής της παρουσίασης ως μέρος ενός έργου που δίνει προτεραιότητα στη διάδοση και τη συμμετοχή της κοινότητας. Η Carletti ευχαρίστησε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς για το έργο τους και υπογράμμισε την προσδοκία του κοινού για την επικείμενη έναρξη της κατασκευής του Hub και, πάνω απ' όλα, του μουσείου που θα επιτρέψει την πολυαναμενόμενη επιστροφή των χάλκινων αγαλμάτων στον τόπο καταγωγής τους, κλείνοντας έναν ιστορικό και πολιτιστικό κύκλο που διαρκεί πάνω από δύο χιλιετίες.

Πηγή: LBV Magazine