Apolline Project: ανακαλύπτοντας την σκοτεινή πλευρά του Βεζούβιου

Η ανακάλυψη των αρχαίων ρωμαϊκών πόλεων της Πομπηίας και του Ηράκλειου έχουν εξάψει τη φαντασία του κοινού και βρίσκονται δικαίως στ...

Η ανακάλυψη των αρχαίων ρωμαϊκών πόλεων της Πομπηίας και του Ηράκλειου έχουν εξάψει τη φαντασία του κοινού και βρίσκονται δικαίως στο επίκεντρο της ακαδημαϊκής κοινότητας στον τομέα της κλασικής αρχαιολογίας. Ωστόσο, υποτιμάται πολύ συχνά ο αρχαιολογικός πλούτος που βρίσκεται παραμελημένος στη βόρεια πλαγιά του Βεζούβιου. Ένας ανεξερεύνητος κόσμος έχει επιβιώσει γύρω από το ηφαίστειο, περιμένοντας να αποκαλυφθεί και μόλις πρόσφατα αυτά τα υπολείμματα έχουν ληφθεί υπόψη στην αρχαιολογική έρευνα.

Το Apolline Project είναι πραγματικά πρωτοπόρο σε αυτόν τον τομέα που είναι γνωστό και ως «η σκοτεινή πλευρά του Βεζούβιου». Πρωταρχικός στόχος του είναι να ενώσει τα κομμάτια του ανείπωτου παρελθόντος των αρχαίων εδαφών της Νώλα και της Νάπολης μέσω της αρχαιολογίας, της ηφαιστειολογίας, της παλαιοβοτανικής, των ανασκαφών και της ανάλυσης των ευρημάτων, έχοντας σημειώσει αξιοσημείωτη πρόοδο μέχρι στιγμής.

Τι συνέβη μετά;

Η πρόσφατη έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο, το οποίο εστίασε στην Πομπηία και στο Ηράκλειο, καθώς και το νέο blockbuster του Hollywood «Πομπηία», είναι η απόδειξη της δίψας του κοινού για την κατανόηση σχετικά με τον αντίκτυπο των εκρήξεων του Βεζούβιου. Μέχρι στιγμής, η διάσημη έκρηξη του 79 μ.Χ. ήταν το σημείο εστίασης στη μακραίωνη ιστορία της περιοχής, παρά το γεγονός ότι το ηφαίστειο είχε αρκετές εκρήξεις στο ιταλικό τοπίο σε όλη την περίοδο της αρχαιότητας. Αυτό οδήγησε σε σημαντική έλλειψη γνώσεων σχετικά με τις επιπτώσεις των ηφαιστειακών εκρήξεων για τους οικισμούς που επέζησαν και είχαν επηρεαστεί δραματικά από αυτά τα κατακλυσμιαία γεγονότα.

Ο στόχος του Apolline Project είναι να δει αυτά τα ξεχασμένα εδάφη και να μελετήσει κατάλληλα αυτές τις εποχές, ώστε οι αρχαιολόγοι να μπορούν να πουν τις ιστορίες αυτών που επέζησαν και συνέχισαν και μετά τις ηφαιστειακές εκρήξεις ... η ιστορία του τι συνέβη μετά.

Ευημερούσα περιοχή

Το απίστευτα γόνιμο τοπίο γύρω από το Βεζούβιο καθιστούσε την περιοχή ως ένα ειδυλλιακό και επιθυμητό περιβάλλον για ανθρώπινη δραστηριότητα. Πλούσιο σε μέταλλα, ποτάμια και ιαματικές πηγές, αυτό το εύφορο ηφαιστειακό τοπίο είναι το ίδιο φιλόξενο όσο και επισφαλή, δίνοντας έναν πλούτο τροφίμων, όπως ελιές, φουντούκια, οστρακοειδή, σύκα, σταφύλια για να αναφέρουμε ενδεικτικά μερικά από αυτά. Αρχαιολογικά ευρήματα όπως τα αρχαία οργωμένα χωράφια, τα περιβόλια, οι αμπελώνες και η χρήση των ρωμαϊκών δικτύων centuriation αποδεικνύουν ότι κατά την αρχαιότητα η περιοχή ήταν πολύ καλά αξιοποιημένη τόσο από πλευράς γεωργικών πρακτικών όσο και από πλευράς εφαρμογής μιας ευρείας ποικιλίας καλλιεργειών, όπως ακριβώς ισχύει και σήμερα.

Τα απανθρακωμένα φύλλα επιτρέπουν στους ερευνητές να
αναδομήσουν τα δάση της ρωμαϊκής περιόδου.

Λαμβάνοντας υπόψη αυτή την αφθονία και ποικιλία φυσικών πόρων, από τα τρόφιμα και τα καύσιμα μέχρι τα φυσικά δομικά υλικά, τα βόρεια εδάφη της Νώλας και της Νάπολης βρίσκονταν σε πολύ καλή θέση για να γίνουν κέντρα μαζικής βιομηχανικής δραστηριότητας. Υπάρχουν ακόμη και μαρτυρίες σε αρχαίες φιλολογικές πηγές: για παράδειγμα, ο Στράβων περιέγραψε την περιοχή ως «διάσπαρτη σε όλη την έκτασή της με πόλεις, κτίρια και φυτείες, αλληλένδετες μεταξύ τους ώστε να μοιάζουν με μητρόπολη». Ειδικότερα το κρασί, ήταν ένα πολύτιμο εξαγώγιμο προϊόν για την ευημερούσα περιοχή, υποστηρίζοντας τις εμπορικές διασυνδέσεις που εκτείνονταν από την Βρετανία μέχρι και την Ινδία. Η κατανόηση της ακριβής φύσης των επικοινωνιών και των διαδικασιών ανταλλαγής εντός της περιοχής, τόσο πριν όσο και μετά το 79 μ.Χ. αποτελεί την αρχική επιδίωξη του Apolline Project, που επιδιώκει επίσης να κατανοήσει όχι μόνο τους ανθρώπους που ζούσαν σε αυτούς τους καιρούς, αλλά πως ήταν διαμορφωμένο αυτό το οικονομικό και βιομηχανικό τοπίο.

Δυστυχώς, η περιφέρεια της Καμπανίας έχει έντονα κατοικηθεί και αστικοποιηθεί και ως εκ τούτου, μόνο ένα μικρό ποσοστό από την τεράστια ιστορία της, έχει έρθει στο φως. Αυτό αποτελεί ένα πραγματικό εμπόδιο για τους αρχαιολόγους που προσπαθούν να απεικονίσουν μια ακριβή εικόνα του πως έμοιαζε αυτή η περιοχή στο παρελθόν.

Κάτι μοναδικό

Ωστόσο, δεν έχει χαθεί ολόκληρο το τοπίο. Οι περιοχές που βρίσκονται στη βόρεια πλαγιά έδωσαν στον τομέα της αρχαιολογίας κάτι μοναδικό.

Οι μεγάλες εκτάσεις γης που κατοικήθηκαν κατά την αρχαιότητα διαθέτουν πολλαπλά στάδια της ανάκαμψης και αποκατάστασης του πληθυσμού καθώς μας παρέχουν σαφείς, πλούσιες στρωματογραφίες, επιτρέποντας τη δημιουργία εκτεταμένων χρονολογιών και χρονοδιαγραμμάτων.

Αεροφωτογραφία της ανασκαφής.

Στον χώρο αυτόν υπάρχει μια έπαυλη και λουτρά κοντά στην πόλη της Pollena Trocchia. Με τη βοήθεια εθελοντών και ακαδημαϊκών συμμετοχών από όλο τον κόσμο, η πρόοδος που σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια της ανασκαφής ήταν εκπληκτική. Από το 2005, σχεδόν το σύνολο των ρωμαϊκών λουτρών έχει αποκαλυφθεί, δίνοντας τα χαρακτηριστικά που μας έχουν οδηγήσει να πιστεύουμε ότι αποτελούσε μέρος ενός μεγαλύτερου συγκροτήματος με επαύλεις, που είναι πλέον θαμμένες κάτω από την παρακείμενη σύγχρονη πολυκατοικία. Η ανακάλυψη σε αποθέτη, ηφαιστειακού υλικού από την έκρηξη του 79 μ.Χ. ήταν επίσης ενδιαφέρουσα, αποδεικνύοντας ότι αυτό το συγκρότημα με επαύλεις ή λουτρά, χτίστηκε στα χρόνια που ακολούθησαν μετά την έκρηξη. Το αποτέλεσμα ήταν η εξαιρετική εικόνα που παρέχουν τα ευρήματα τόσο για τους κατοίκους όσο και για την πρόθεσή τους να εγκατασταθούν εκεί. Για παράδειγμα, η ανακάλυψη μιας σφραγίδας σε τούβλο που αποτυπώνεται πάνω σε ένα κεραμίδι υπόκαυστου του λουτρού, απεικονίζει το διακριτικό σήμα των αδελφών Domitii, μιας πλούσιας οικογένειας από τη Ρώμη, που χρησιμοποιούσε αυτή τη σφραγίδα μεταξύ των ετών 75 μ.Χ. και 95 μ.Χ.. Αυτή η σύνδεση με τη Ρώμη, μαζί με τα πολλά πολυτελή ευρήματα, δείχνει ότι οι κάτοικοι αυτής της περιοχής ήταν αρκετά εύποροι και εγκαταστάθηκαν εκεί αμέσως μετά την έκρηξη του 79 μ.Χ., ίσως λόγω της εύφορης γης που άφησε το ηφαίστειο.

Πλούσια δεδομένα από την τοποθεσία Pollena Trocchia, που λήφθηκαν μέσω ανάλυσης άνθρακα, αποκάλυψαν τα είδη της απανθρακωμένης βλάστησης και προσφέρουν ακόμα μια εικόνα για το πώς είχαν καλλιεργήσει και διαμορφώσει το ρωμαϊκό τοπίο. Για παράδειγμα, η ύπαρξη της καστανιάς (γνωστό είδος ξυλείας που χρησιμοποίησαν οι Ρωμαίοι  ως πρώτη ύλη για τις κατασκευές τους) υποδηλώνει ότι τα δάση της ύστερης αρχαιότητας στη βόρεια πλαγιά του Βεζούβιου μπορούν να αποτελούταν μερικώς και σκοπίμως από καστανιές. Στην πραγματικότητα, η πληθώρα των δασικών εκτάσεων που κάλυπταν τον Βεζούβιο στη ρωμαϊκή περίοδο χρησιμοποιούταν σε τεράστιες ποσότητες για την τροφοδότηση βιομηχανιών όπως της αγγειοπλαστικής και της μεταλλουργίας. Διαδραμάτισε επίσης έναν σημαντικό ρόλο στο οικιακό μαγείρεμα αλλά και στη θέρμανση των ρωμαϊκών λουτρών. Με τον εντοπισμό αποδείξεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που χρησιμοποιούσαν το ξύλο, καθώς και των υπολειμμάτων του, οι αρχαιολόγοι και οι αρχαιοβοτανολόγοι ερευνούν τόσο τη μεταφορά και τη διαχείριση των αρχαίων δασών, όσο και το κατά πόσον οι δασικές εκτάσεις του Βεζούβιου ήταν αρκετές για να ικανοποιήσουν την τεράστια ζήτηση της εποχής για ξυλεία.

Ωστόσο, δεν είναι όλα τα αρχαιολογικά ευρήματα τόσο εύκολα κατανοητά. Μόνο πριν από λίγα χρόνια, ανακαλύφθηκαν τα σκελετικά κατάλοιπα δύο παιδιών θαμμένα μέσα σε δύο μικρούς αμφορείς. Μέχρι στιγμής, η ιστορία γύρω από αυτά τα παιδιά, ενδεχομένως διδύμων, παραμένει ένα μυστήριο.

Καταστράφηκε από λαχάρ

Η ιδιοκτησία αυτού του χώρου μπορεί να τελείωσε με τον τρόπο που ξεκίνησε, δηλαδή με μια ηφαιστειακή έκρηξη. Η έκρηξη αυτή, ωστόσο, συνέβη στις 6 Νοεμβρίου του 472 μ.Χ., ενώ ο ίδιος χώρος καταστράφηκε από λαχάρ (λασπορροές ή ροές ηφαιστειακών αναβλημάτων που αποτελούνται από πυροκλαστικά υλικά αναμεμιγμένα με κάποιο υγρό, συνήθως νερό. Τα υλικά αυτά κινούνται καθοδικά στις πλαγιές και τις κοιλάδες των ηφαιστείων και μπορούν να αναπτύξουν μεγάλες ταχύτητες. Τα λαχάρ αναφέρονται επίσης και ως λασποροές ή ροές κορημάτων. Ο όρος προέρχεται από την ινδονησιακή γλώσσα) κατά τη δευτερογενή απόκριση. Τα λαχάρ παρήχθησαν από την έκρηξη, δημιουργώντας μια κλιματική διαταραχή που προκάλεσε σοβαρή καταιγίδα, η οποία στη συνέχεια μετέφερε γρήγορα το νερό από τις πλαγιές των βουνών, μαζεύοντας ότι έβρισκε στο δρόμο του, κυριολεκτικά τόνους τέφρας και λάσπης. Όσο καταστροφικό κι αν ήταν αυτό το γεγονός, η στρωματογραφία που άφησε πίσω του ήταν απαραίτητη για την αρχαιολογική έρευνα.

Φυσικά, η Pollena δεν είναι η μόνη περιοχή που συνδέεται με το Apolline Project. Για παράδειγμα, το μεγάλο συγκρότημα με επαύλεις στην Somma Vesuviana μπορεί να υπερηφανεύεται για την μακρά και μυστηριώδη ιστορία του, με εικασίες ως προς την ιδιοκτησία και τη λειτουργία του. Την περίοδο της ανακάλυψής του, είχε υποτεθεί ότι αποτελούσε ιδιοκτησία του αυτοκράτορα Αυγούστου. Αρχικά, ήταν ένα πολυτελές αρχοντικό κτίριο, η λειτουργία του οποίου άλλαξε μετά την έκρηξη του 79 μ.Χ., ενώ υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι θα μπορούσε να ήταν βιομηχανικό κέντρο για την μαζική παραγωγή κρασιού. 

Ψηφιδωτά των ρωμαϊκών λουτρών.

Κατά τη διάρκεια ανασκαφών του πανεπιστημίου του Τόκιο, ανακαλύφθηκαν μια πληθώρα διονυσιακών εικόνων και ανάγλυφων σε όλη την έκταση του κτιρίου, μεταφέροντας έντονα την εικόνα του Διονύσου, το ρωμαίου Θεού του κρασιού και της ευθυμίας, ως προστάτη. Ένα όμορφο, πολύ καλά διατηρημένο, μαρμάρινο άγαλμα τον θυμίζει ιδιαίτερα: απεικονίζει το θεό να κρατά έναν μικρό πάνθηρα, μια πολύ σπάνια απεικονιστική στάση. Λόγω του μεγέθους και των ανακαλύψεων που έγιναν σε αυτό το κτίριο, ο αρχαιολογικός χώρος είναι πολύ γνωστός στον τομέα της ρωμαϊκής αρχαιολογίας. Αυτή την προσοχή επιζητά και το Apolline Project για τις ανασκαφές της Pollena. 

Με τη σειρά της, η Villa Lauro, έχει επίσης, σε αυτή την περιοχή το δικό της μερίδιο αρχαιολογικής αναγνώρισης. Εγκαταλελειμμένη μετά την έκρηξη του 472 μ.Χ., αυτά τα Ρωμαϊκά λουτρά θεωρούνται ότι ανήκαν σε ένα μεγαλύτερο συγκρότημα επαύλεων, όμοιων με αυτές της Pollena Trocchia. Χάρη σε μια εξαιρετική τοιχογραφία που βρέθηκε στην Κάστρο Lancellotti που βρίσκεται αρκετά κοντά, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ένα μεγάλο μέρος αυτής της έπαυλης απομακρύνθηκε για να κατασκευαστεί η εκκλησία του San Giovanni del Palco. Ωστόσο, το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η φανταστική διακόσμηση των ίδιων των λουτρών. Είναι γνωστά ως «Τα Γαλάζια Λουτρά» καθώς οι τοίχοι, το δάπεδο και τα πέτρινα έπιπλα είναι διακοσμημένα με έντονες μπλε ψηφίδες, κοχύλια και άλλα διακοσμητικά υλικά. Τα σωζόμενα ψηφιδωτά απεικονίζουν λεπτομερείς σκηνές που περιλαμβάνουν διάφορα πουλιά, φυτά και κυνήγι ελαφιών.

Η εμπλοκή των κατοίκων

Χρησιμοποιώντας δευτερογενείς πηγές όπως χάρτες και λογοτεχνικές πηγές, παράλληλα με τις πραγματικές ανασκαφές, το πρόγραμμα έχει τη δυνατότητα να κατασκευάσει τοπικούς αρχαιολογικούς χάρτες της περιοχής γύρω από την Νώλα και την Νάπολη, δίνοντας έτσι πίσω στους σύγχρονους κατοίκους τους μια αίσθηση της ιστορίας και της ταυτότητάς τους. Στην πραγματικότητα το Apolline Project εμπλέκεται με τους τοπικούς γαιοκτήμονες και λάτρεις της αρχαιολογίας προκειμένου να δώσει στην κοινότητα έναν ενεργό ρόλο στην αναζήτηση της κληρονομιάς τους, μια αναζήτηση που θα συνεχιστεί και για τις επόμενες γενιές.

Πηγή: Past Horizons