Στα 13 κτίσματα του τετραγώνου Αρεως, Κλάδου, Βρυσακίου και Αδριανού θα ενώνεται η νεότερη ιστορία με το σήμερα. Εκθεσιακοί χώροι, χι...
Στα 13 κτίσματα του τετραγώνου Αρεως, Κλάδου, Βρυσακίου και Αδριανού θα ενώνεται η νεότερη ιστορία με το σήμερα. Εκθεσιακοί χώροι, χιλιάδες αντικείμενα της νεοελληνικής τέχνης από το 1650, πωλητήρια, χώροι αναψυχής και εκδηλώσεων συνθέτουν έναν ιδιαίτερο μνημειακό ιστό μέσα στο ιστορικό τοπίο της πόλης.
Δευτέρα 9.30 το πρωί στην πλατεία Συντάγματος, μόνο το μετρό δείχνει ζωηρό. Η Αθήνα παλεύει με τους 38 βαθμούς, που επιβραδύνουν τους ρυθμούς της σαν χαλασμένο ρολόι. Στα στενά γύρω από την Ερμού, άστεγοι, ξαπλωμένοι στα πλατύσκαλα των ρημαγμένων νεοκλασικών, πίνουν τον πρωινό καφέ. Τα καταστήματα πασχίζουν για την πρώτη είσπραξη της ημέρας. Οι τουρίστες λιγοστοί. Ατρόμητοι στον καύσωνα, οι Ιάπωνες φωτογραφίζουν τη Μητρόπολη μετά το... λίφτινγκ. Οι ανατολικής προέλευσης -όπως προδίδει η βαριά προφορά και το τσιγάρο στο χέρι- τουρίστες αναζητούν την είσοδο του ναού. Η Αιόλου ξυπνά νωχελικά, όμως στο Μοναστηράκι το κοντέρ τρέχει.
Η είσοδος πίσω από το εργοτάξιο της οδού Άρεως 14 αποκαλύπτει ένα πολύβουο μελίσσι εργατών. Εδώ συντελείται ένα άλλο θαύμα. Το «Κάτω Παζάρι», όπως αποκαλούν ακόμη οι παλιοί ένοικοι τη γειτονιά της Βιβλιοθήκης του Αδριανού, της οδού Άρεως, της Αρχαίας Αγοράς - Στοάς Αττάλου και της οδού Βρυσακίου, διασώζει ίχνη από τα οθωμανικά χρόνια αλλά και λάμψεις από την Αθήνα του 19ου αιώνα έως τα μέσα του 20ού. Ένα δαιδαλώδες τετράγωνο στο οποίο συνυπάρχουν αρχοντόσπιτα και παράσπιτα, ο λόγιος και ο λαϊκός πολιτισμός.
Σε αυτό το κτιριακό σύμπλεγμα θα στεγαστεί από το 2018 το ΜΕΛΤ (Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης), σχεδόν έναν αιώνα από τότε που προσωπικότητες όπως ο Γεώργιος Δροσίνης ίδρυσαν το Μουσείον Ελληνικών Χειροτεχνημάτων. Ο πρώτος κύκλος της ζωής του ξεκίνησε στο Τζαμί Τζισδαράκη κι έπειτα στο κτίριο της οδού Κυδαθηναίων. Στην οδό Άρεως θα γυρίσει σελίδα, επανακαθορίζοντας τη φυσιογνωμία του. Αυτό προσπαθεί η κ. Ελένη Μελίδη που το διευθύνει αλλά και οι άνθρωποι που το στηρίζουν. Στα 13 κτίσματα του τετραγώνου Άρεως, Κλάδου, Βρυσακίου και Αδριανού (συνολικά 25 διάσπαρτα στην Πλάκα) θα ενώνεται η νεότερη ιστορία με το σήμερα. Εκθεσιακοίχώροι, χιλιάδες αντικείμενα της νεοελληνικής τέχνης από το 1650, πωλητήρια, χώροι αναψυχής και εκδηλώσεων συνθέτουν έναν ιδιαίτερο μνημειακό ιστό μέσα στο ιστορικό τοπίο της πόλης.
Η περιήγηση στις εγκαταστάσεις του νέου Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης και Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων -όπως συνυπάρχουν στον τίτλο εδώ και δύο χρόνια- δεν ξεκινά από την επίσημη είσοδο του μουσείου, αλλά ανορθόδοξα, από την οδό Κλάδου. Η οικία Δραγούμη με τα βυσσινί παράθυρα μας εισάγει αυτομάτως στην ανθρωπιά μιας ξεχασμένης Αθήνας. Η έννοια της «αυλής» που αποτύπωσε με περίσσιο αίσθημα ο ελληνικός ασπρόμαυρος κινηματογράφος στα πρόσωπα λαϊκών ηρώων, όπως οι Φωτόπουλος, Μακρής, Αυλωνίτης, Σταυρίδης, ξετυλίγεται μπροστά μας και με λίγη φαντασία ενισχύεται από το άρωμα του βασιλικού και της λεβάντας. Η οικία Δραγούμη, που οικοδομήθηκε το 1835 για λογαριασμό του Νικολάου Μ. Δραγούμη (αγωνιστή της Επανάστασης του 1821 και υπουργού Εξωτερικών επί της βασιλείας του Όθωνα), θα στεγάσει την ενότητα με τις φορεσιές («Τι φορούσαν, τι φοράμε»), όταν με το καλό λειτουργήσει το ΜΕΛΤ. Και ακριβώς απέναντι, στο κτίσμα όπου λειτουργούσε ο «Πλάτανος», ταβέρνα ξακουστή, τη θέση του θα πάρει ένα εστιατόριο αφιερωμένο στην ελληνική διατροφή.
Κλείνεις τα μάτια και φαντάζεσαι τις αυλές, τα μαγαζάκια, τα λασπωμένα σοκάκια, τα υπαίθρια κουρεία των οθωμανικών χρόνων. Αλλά και τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν βιοτεχνίες έδωσαν άλλο χαρακτήρα στη γειτονιά, όπως οι καφενέδες στην Αδριανού, λίγο πιο κάτω, τα εργαστήρια στην Αρεως και τα χαλκουργεία στην Ηφαίστου. Σήμερα τα αποκατεστημένα διώροφα αρχοντικά με τα ημιυπόγεια μαρτυρούν μια εποχή που η αρχοντιά δεν αναζητούσε άσκοπα τετραγωνικά για επιβεβαίωση.
Το τμήμα υστερορωμαϊκού τείχους που ανήγειραν οι Αθηναίοι μετά την καταστροφή της πόλης από τους Ερούλους το 267 μ.Χ. και αναδεικνύεται σε διάφορα σημεία της αυλής, συνυπάρχει με την παλαιοχριστιανική του Αγίου Θωμά και την οικία Χωματιανού-Λογοθέτη. Είναι το αρχοντικό που πρωταγωνιστεί στην «Αυλή των θαυμάτων», μαζί με την καμάρα της πύλης του, την κρήνη και τη μεγάλη μουριά που θέλει γερό κλάδεμα. Σε αυτό το αρχοντικό λένε πως φιλοξενήθηκε ο Έλγιν τότε που κατάκλεψε τον Παρθενώνα. Εδώ συγκεντρώθηκαν τα Γλυπτά πριν μεταφερθούν στον Πειραιά για τη μεγάλη φυγή.
Δίπλα στο αρχοντικό του 17ου αιώνα στέκει το εκκλησάκι του Αγίου Ελισαίου. Της οικογένειας και αυτό, με επίσης μεγάλη ιστορία αλλά και περιπέτειες από τους κατοπινούς ιδιοκτήτες του. Εδώ έψαλλε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, εδώ και ο ξάδερφός του, Αλέξανδρος Μωραϊτίδης. Σ’ αυτή την απλή μονόκλιτη βασιλική, κτισμένη επί Τουρκοκρατίας, που αποτέλεσε και πνευματικό «στέκι» της εποχής, έχει τραβηχτεί η γνωστή φωτογραφία με τον Παπαδιαμάντη που καθόταν στην καρέκλα.
Οδηγός σε αυτή την περιήγηση, από τον 17ο έως τον 20ό αιώνα, είναι ο κ. Χαράλαμπος Φλώρος, υπεύθυνος έργων ΕΣΠΑ του ΜΕΛΤ. Μας μιλάει για τις πτυχές της ταυτότητας του Νεοέλληνα που μπορεί να ανακαλύψει ο επισκέπτης σ’ αυτό το «ταξίδι» αυτογνωσίας, όπως το χαρακτηρίζει. Κάθε κτίσμα και διαφορετικό χρώμα και, βέβαια, ενότητες. Οι εισαγωγικές εστιάζουν στο Μουσείο και το Τζαμί Τζισδαράκη, στην ιστορία του τετραγώνου, στην καταγωγή του νεότερου ελληνισμού, ενώ οι πέντε ενότητες του κυρίως θέματος φωτίζουν την κατοικία και τον κύκλο της ζωής, τον νεότερο Ελληνισμό και την ψυχαγωγία, την εργασία και την απασχόληση, το ντύσιμο και το στολισμό, τη θρησκεία και τις παραδόσεις.
Στην αυλή οι τεχνίτες είναι αφοσιωμένοι στα τελευταία μερεμέτια. Τα κλειστά κτίρια δηλώνουν έτοιμους χώρους. Κάποιες πόρτες ξεκλειδώνουν και αποκαλύπτουν μικρά δωμάτια με ξύλινα μέρη. Το έργο, πλην απροόπτου, θα παραδοθεί έως το τέλος Αυγούστου. Η ανασκαφή στη βασιλική του Αγίου Θωμά (το εκκλησάκι της οικογένειας Μπενιζέλων) συνεχίζεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών. Δυο-τρεις εργάτες κάνουν ένα σύντομο διάλειμμα κάτω από τη σκιά της «βρωμοκαρυδιάς», του δέντρου- μπελά με τη δυσάρεστη οσμή που απλώνει ρίζες με ταχύτητα σε αρχαία θεμέλια και σύγχρονα κτίρια. Κινεζικής προέλευσης, είναι από τα φυτά που έφερε για να κοσμήσει τον Βασιλικό (Εθνικό σήμερα) Κήπο το 1850 η βασίλισσα Αμαλία.
Θησαυροί και δωρεές
Δεκατρία κτίρια (αρχιτέκτων του μουσείου ο Νίκος Κυριακόπουλος) είναι τα σπίτια της αυλής. Υπάρχουν κι άλλα, έξω απ’ αυτήν, όπως τα δύο επιπλέον σπίτια της οδού Κλάδου. Το ένα θα στεγάσει τα αρχεία, τη Βιβλιοθήκη και τους επιμελητές. Τα έπιπλα, τυλιγμένα σε νάιλον, στριμώχνονται ήδη στο αναγνωστήριο. Στο τέλος του δρόμου βρίσκεται το κτίριο των περιοδικών εκθέσεων, με την εντυπωσιακή οροφογραφία στην είσοδο, το χαγιάτι και το ζηλευτό δώμα. Αλλά και μια ωραία ιστορία: Εδώ ανακαλύφθηκε πέρυσι από τους τεχνίτες «θησαυρός» από 50 αργυρά μαχαιροπίρουνα, που χρονολογούνται το 1880, και δύο ξιφολόγχες!
«Τα αντικείμενά μας έχουν μια άλλη ιδιαιτερότητα. Κουβαλούν πολλές αφηγήσεις, όχι μόνο της εποχής κατά την οποία δημιουργήθηκαν, αλλά και των εποχών των οποίων επιβίωσαν», λέει η κ.Ελένη Μελίδη. «Δεν θάφτηκαν ποτέ στο χώμα, αλλά συνέχισαν να κινούνται στο χώρο και το χρόνο και να εμπλουτίζονται με νέες ιστορίες. Το μουσείο συγκρότησε τις συλλογές του μέσα από αγορές και αναπτύχθηκε και μέσα από δωρεές επωνύμων. Σήμερα έχουμε και πολλές δωρεές ανωνύμων. Η ανάγκη απλών ανθρώπων να μοιραστούν με τους συνανθρώπους τους τα στοιχεία που τους ενώνουν με τους “άλλους”, να πραγματευτούν εν γένει την “αίσθηση του συνανήκειν”, τους οδηγεί σε δωρεές αντικειμένων που έχουν μεγάλη συναισθηματική αξία γι’ αυτούς, αλλά και αποτυπώνουν τη δική τους πορεία και ταυτότητα στο χρόνο και το χώρο». Σε μια εποχή που είναι έντονη η ανάγκη της συνύπαρξης, οραματίζεται ένα μουσείο στο οποίο ο επισκέπτης θα αναγνωρίζει στοιχεία της ατομικής και συλλογικής του ταυτότητας.
Είναι αισιόδοξη κι ας μην περισσεύουν δυναμικό και κονδύλια. «Δόθηκε το πράσινο φως και είμαστε σε διαδικασία υποβολής του δελτίου για την επόμενη προγραμματική περίοδο. Οι μελέτες μας είναι εγκεκριμένες». Πιστεύει ότι το μουσείο στην καινούργια του στέγη θα έχει μεγάλη επισκεψιμότητα: «Βρίσκεται στο δίπολο Ακρόπολη - Πλάκα, όπου κινούνται ξένοι και Έλληνες και έχουν τη δυνατότητα να περιηγηθούν σε μια παλιά αστική γειτονιά».
Από τα πιο σύνθετα έργα της Διεύθυνσης Προστασίας και Αναστήλωσης Νεοτέρων και Συγχρόνων Μνημείων (Αμαλία Ανδρουλιδάκη), όταν ολοκληρωθεί, θα τονώσει την περιοχή και θα αποτελέσει αλησμόνητη εμπειρία για το κοινό σε συνδυασμό με τα παραρτήματά του: το Τζαμί Τζισδαράκη, το κτίριο της οδού Πανός 22 και το Λουτρό των Αέρηδων. Το έργο εντάχθηκε τον Αύγουστο του 2011 στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Αττική 2007 - 2013» (ΕΣΠΑ) με συνολικό προϋπολογισμό 13 εκατ. ευρώ, ένα μέρος του ολοκληρώθηκε, ενώ το υπόλοιπο περνάει ως phasing στο νέο ΕΣΠΑ.
Σε μια γειτονιά γεμάτη από κλασικές αρχαιότητες, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να μάθει για τον νεότερο ελληνικό πολιτισμό. Να δει σε μικρογραφία μια πλακιώτικη αυλή και τα στοιχεία που την απαρτίζουν. Άλλωστε, όπως λέει ο κ. Φλώρος, το ίδιο το οικοδομικό τετράγωνο είναι μουσείο του εαυτού του. Σε 4.000 τ.μ. προβάλλονται 2.500 αντικείμενα από τις συλλογές, ξεφεύγοντας από τη λογική της συμβατικής έκθεσης. «Σταματάμε να βλέπουμε τα αντικείμενα ως αντικείμενα, αλλά εστιάζουμε στην ιστορία τους».
Το δώρο της Έλλης Λαμπέτη
Το πάθος της διευθύντριας του ΜΕΛΤ είναι μεταδοτικό σαν μιλάει για τις ιστορίες των αντικειμένων. Π.χ., ένα κοντό, στενό σακάκι της κερκυραϊκής φορεσιάς, το λεγόμενο «πεσελί», γνωστό για τα θαυμάσια χρυσοκεντήματά του, έκρυβε κάτω από τη φόδρα του, ως υπόστρωμα του χρυσοκεντήματος, μια χειρόγραφη παρτιτούρα του 19ου αιώνα με το όνομα του Domenico Padovani. Αποκαλύφθηκε όταν πήγε για συντήρηση.
Καθημερινές είναι οι εκπλήξεις όσο προετοιμάζεται η νέα έκθεση. Ανατρέχοντας στα πρακτικά δωρεών, ταυτίστηκε μια παλάσκα (ασημένια θήκη για το μπαρούτι, εξάρτημα της ανδρικής ενδυμασίας) από τις συλλογές του μουσείου. «Ανακαλύψαμε μια επιστολή που διαβιβάστηκε στο μουσείο από την πρεσβεία της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον, το 1986. Η επιστολή είχε γραφτεί από τον James V. McConnell, καθηγητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν». Ο καθηγητής είχε γνωρίσει πριν από αρκετά χρόνια την Έλλη Λαμπέτη, όταν ήταν παντρεμένη με τον Αμερικανό συγγραφέα Frederic Waken. Σε μία από τις επισκέψεις του ζεύγους στο σπίτι του καθηγητή, η ηθοποιός τού δώρισε την παλάσκα λέγοντάς του ότι σχετίζεται με ένα σπουδαίο ιστορικό γεγονός, την Ελληνική Επανάσταση. Μετά το θάνατό της, «ο κ. McConnell ένιωσε την ανάγκη να δωρίσει το αντικείμενο στην Ελλάδα, τον “δικαιωματικό ιδιοκτήτη”, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, “ως τεκμήριο καλής πίστης” σε μια χώρα που έχει χάσει πολλά από τα αντικείμενα που της ανήκουν». Το αντικείμενο θα εκτεθεί στο Τζαμί Τζισδαράκη, όπου θα στεγαστεί η έκθεση με θέμα την ιστορία του ΜΕΛΤ.
Οι νέες δωρεές επίσης κρύβουν αίσθημα. «Τον Οκτώβριο του 2014 το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης έλαβε ένα ασυνήθιστο e-mail: η κυρία Ελίζαμπεθ Γκέτζ, 91 ετών, που ζει στη Βικτώρια του Καναδά, επιθυμούσε να επιστρέψει στον τόπο προέλευσής τους ένα σύνολο παραδοσιακών ελληνικών ενδυμάτων. Φτιαγμένα και φορεμένα στον ελληνικό χώρο τον 19ο αιώνα, περιήλθαν στην κατοχή μιας νοσοκόμας του καναδικού στρατού, της Γουίνιφρεντ Ντάουντινγκ, ενώ υπηρετούσε στα ταραγμένα Βαλκάνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Από τη Θεσσαλονίκη στο Κάλγκαρι του Καναδά, βρέθηκαν τελικά στα χέρια της ανιψιάς της στη Βικτώρια, που της άρεσαν οι ελληνικοί χοροί και τα φορούσε για να τους χορεύει στις τοπικές γιορτές. Κι εκείνη, στα 91 της χρόνια πια, αποφάσισε ότι είναι ώρα να γυρίσουν στην πατρίδα τους».
Την 1η Φεβρουαρίου 2015, σε μια συγκινητική τελετή που οργάνωσαν το Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στο Βανκούβερ και η Ελληνική Κοινότητα της Βικτώρια, η κυρία Γκέιτζ παρέδωσε στον γενικό πρόξενο Ηλία Κρεμμύδα τα αντικείμενα, μαζί με αποκόμματα εφημερίδων σχετικά με τη θητεία της Ντάουντινγκ στον πόλεμο και ένα πολύτιμο άλμπουμ με φωτογραφίες της ίδιας.
«Επί 100 χρόνια σχεδόν τα αντικείμενα αυτά ταξίδευαν από τη μία άκρη του κόσμου στην άλλη, από τον πόλεμο στην ειρήνη, από τη χρήση στην αχρησία, και όμως επιβίωσαν. Και είναι ακριβώς αυτό το απροσδόκητο ταξίδι στο χρόνο και το χώρο που τα κάνει ιδιαίτερα σημαντικά για το μουσείο, καθώς καταδεικνύει τις πολύπλοκες διαδρομές, τις ποικίλες χρήσεις και λειτουργίες, τα διαφορετικά νοήματα που μπορεί ένα υλικό αντικείμενο να έχει στη διάρκεια της φυσικής -και όχι μόνο- ζωής του».
Στα 13 κτίσματα του ΜΕΛΤ θα αποκαλυφθούν πολλές ιστορίες του νεότερου ελληνικού πολιτισμού. Ευχή όλων, να απομακρυνθούν έως τότε τα άχαρα προστατευτικά του εργοταξίου. Έτσι, θα συνειδητοποιήσουμε το πραγματικό θαύμα αυτής της αυλής, αλλά και το πώς ξαναγεννιέται ένα μουσείο.
Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια