Οι επτακόσιοι ξεχασμένοι οπλίτες των Θεσπιών έπεσαν μαχόμενοι στο πλευρό των Σπαρτιατών στις Θερμοπύλες - Νέα μελέτη εξηγεί γιατί επέλεξαν να πεθάνουν

[Credit: Archon] Μια μελέτη αναλύει πώς η ιστορική παράδοση, ξεκινώντας από τον Ηρόδοτο, εξύμνησε το κατόρθωμα του Λεωνίδα και των ανδρών το...

[Credit: Archon]

Μια μελέτη αναλύει πώς η ιστορική παράδοση, ξεκινώντας από τον Ηρόδοτο, εξύμνησε το κατόρθωμα του Λεωνίδα και των ανδρών του, παραγκωνίζοντας τον ηρωισμό των οπλιτών των Θεσπιών, οι οποίοι επίσης πολέμησαν και πέθαναν μέχρι τον τελευταίο άνδρα.

Η Μάχη των Θερμοπυλών (480 π.Χ.) είναι ένα αθάνατο επεισόδιο της ιστορίας. 

«Ξένε, πες στους Λακεδαιμόνιους ότι κειτόμεθα εδώ, πιστοί στους νόμους τους». 

Αυτό το επιτάφιο, που αναφέρεται από τον ιστορικό Ηρόδοτο, έχει αφιερώσει για πάντα την εικόνα των Τριακοσίων Σπαρτιατών του Λεωνίδα ως τους μοναδικούς και υπέρτατους ήρωες αυτού του ορεινού περάσματος.

Αλλά τι θα γινόταν αν η ιστορία είχε σιωπήσει άλλους σημαντικούς πρωταγωνιστές; Ένα πρόσφατο ακαδημαϊκό άρθρο της Larisa Pechatnova, που δημοσιεύθηκε στο Studia Antiqua et Archaeologica, μας υπενθυμίζει ότι ένα σώμα 700 οπλιτών από την βοιωτική πόλη των Θεσπιών πολέμησε και πέθανε δίπλα-δίπλα με τους Σπαρτιάτες — μια θυσία που η παράδοση, επηρεασμένη από τη σπαρτιατική προπαγάνδα, έχει κρατήσει σε μεγάλο βαθμό στην αφάνεια.

Οι Θερμοπύλες σήμερα. Στην αρχαιότητα, η ακτογραμμή βρισκόταν εκεί όπου σήμερα βρίσκεται ο δρόμος. [Credit: Fkerasar / Wikimedia Commons]

Η κύρια πηγή για τα γεγονότα στις Θερμοπύλες είναι ο Ηρόδοτος, ο πατέρας της Ιστορίας. Η περιγραφή του, λεπτομερής και ζωντανή, είναι, σύμφωνα με την Pechatnova, «...στην πραγματικότητα, όχι απλώς μια παρουσίαση των γεγονότων που του ήταν γνωστά, αλλά η δική του εκδοχή των γεγονότων... που παρουσιάζεται υπό την επίδραση της μυθοποιημένης πλοκής γύρω από το κατόρθωμα των τριακοσίων Σπαρτιατών με αρχηγό τον Λεωνίδα, η οποία είχε ήδη αναπτυχθεί μέχρι την εποχή του».

Η μελέτη σημειώνει ότι όταν ο Ηρόδοτος έγραψε το έργο του, στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., το κατόρθωμα του Λεωνίδα είχε ήδη αναγνωριστεί σε όλη την Ελλάδα ως η απόλυτη έκφραση στρατιωτικής ανδρείας. Οι σπαρτιατικές αρχές, με τη βοήθεια των Δελφών, σύμφωνα με τον συγγραφέα, εργάστηκαν σκληρά για να δημιουργήσουν μια μυθοποιημένη εκδοχή του επεισοδίου. Η επίσημη παράδοση επέμενε ότι η τελική αντίσταση ήταν αποκλειστικά μια σκόπιμη επιλογή του Λεωνίδα, με σκοπό να κερδίσει δόξα αποκλειστικά για τη Σπάρτη.

Σε αυτό το πλαίσιο, η αναφορά του Ηροδότου στους Θεσπιείς αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Ο ιστορικός αναφέρει ότι όταν ο Λεωνίδας αποφάσισε να διώξει το μεγαλύτερο μέρος του συμμαχικού στρατού ενόψει της επικείμενης ήττας, μόνο οι τριακόσιοι Σπαρτιάτες και ένα απόσπασμα επτακοσίων Θεσπιών οπλιτών παρέμειναν στο πέρασμα. Ο Ηρόδοτος γράφει:

« Οι σύμμαχοι λοιπόν, που τους έστελνε στο καλό ο Λεωνίδας, υπακούοντάς τον έφυγαν βιαστικά, οι Θεσπιείς όμως κι οι Θηβαίοι έμειναν ώς το τέλος, μονάχα αυτοί, κοντά στους Λακεδαιμονίους. Απ᾽ αυτούς οι Θηβαίοι έμειναν άθελά τους κι αντίθετα με την επιθυμία τους (γιατί τους κρατούσε ο Λεωνίδας θεωρώντας τους ομήρους), ενώ οι Θεσπιείς το ήθελαν μ᾽ όλη τους την καρδιά· αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τον Λεωνίδα και τους άντρες του και να σηκωθούν να φύγουν, αλλά έμειναν ώς το τέλος και πέθαναν μαζί τους. Στρατηγός τους ήταν ο Δημόφιλος, ο γιος του Διαδρόμου».

Ηρόδοτος, Ἱστορίαι, Βιβλίο Η',  207.1-7.222.1

Αυτό το απόσπασμα είναι θεμελιώδες. Όχι μόνο επιβεβαιώνει την παρουσία των Θεσπιών, αλλά και υπογραμμίζει την εθελοντική συμμετοχή και τον ενθουσιασμό τους, σε σαφή αντίθεση με τους τετρακόσιους Θηβαίους, οι οποίοι, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, κρατήθηκαν από τον Λεωνίδα ως όμηροι λόγω της υποψίας ότι συμπαθούσαν τους Πέρσες (μια πράξη γνωστή ως μηδισμός).

Μνημείο στο σημείο όπου έπεσαν οι τελευταίοι Σπαρτιάτες.
 [Credit: Κωνσταντίνος Λιβαδάς / Shutterstock]

Η σιωπή για τους Θεσπιείς

Παρά την αρχική αυτή αναγνώριση, η Pechatnova εντοπίζει ένα μοτίβο παραλείψεων που ξεκινά από τον ίδιο τον Ηρόδοτο. Στην περιγραφή του για την τελική μάχη της τρίτης ημέρας, ο ιστορικός επικεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά στους Σπαρτιάτες. Όταν απαριθμεί τους πιο γενναίους πολεμιστές, αναφέρει αρκετούς Σπαρτιάτες, αλλά μεταξύ των επτακοσίων Θεσπιέων αναφέρει μόνο έναν: τον Διθύραμβο, γιο του Αρματίδη.

Αυτή η ανισότητα τονίζεται στα επιτάφια. Ο Ηρόδοτος μεταγράφει τρεις αναμνηστικές επιγραφές που στήθηκαν στο πεδίο της μάχης. Η μία ήταν αφιερωμένη στους συμμάχους της Πελοποννήσου, η άλλη — η περίφημη — στους Σπαρτιάτες και η τρίτη στον μάντη Μεγιστία. Δεν γίνεται καμία αναφορά σε στήλη ή επιτάφιο για τους Θεσπιείς. Το άρθρο παραθέτει τον ερευνητή Pietro Vannicelli, ο οποίος δηλώνει κατηγορηματικά: «στην πραγματικότητα, τα επιγράμματα αποτελούν ένα ακόμη παράδειγμα της διάκρισης εις βάρος των Θεσπιέων και υπέρ των Σπαρτιατών».

Η συγγραφέας αναρωτιέται αν ένα τέτοιο μνημείο για τους Θεσπιείς υπήρξε ποτέ. Αν και δεν υπάρχουν άμεσες αποδείξεις, παραπέμπει σε ένα επίγραμμα που αποδίδεται σε κάποιον Φιλιάδη από τα Μέγαρα, το οποίο έχει ως εξής: «Αυτοί οι άνδρες που κάποτε κατοικούσαν κάτω από τις πλαγιές του Ελικώνα / οι απέραντες Θεσπιές είναι περήφανες για το θάρρος τους». Αυτό το ποίημα, παρόμοιο σε ύφος με τις σύγχρονες επιγραφές, θα μπορούσε κάλλιστα να έχει χαραχθεί σε μία από τις στήλες που ο γεωγράφος Στράβων είδε αργότερα στον χώρο. Ωστόσο, η απουσία του από την περιγραφή του Ηροδότου συνέβαλε στο να παραμείνει το ενδιαφέρον στραμμένο στη Σπάρτη.

Το μνημείο των πολεμιστών των Θεσπιέων στις Θερμοπύλες, ένα άγαλμα του θεού Έρωτα. [Credit: Holger Uwe Schmitt / Wikimedia Commons]

Μεταγενέστεροι συγγραφείς, όπως ο Διόδωρος Σικελιώτης και ο Παυσανίας, αναφέρουν τους Θεσπιείς ακόμη λιγότερο, εδραιώνοντας μια ιστορική παράδοση που τους αγνοεί. Η Pechatnova καταλήγει: «κάθε μαθητής γνωρίζει το σπαρτιατικό κατόρθωμα στις Θερμοπύλες, αλλά είναι απίθανο να έχει ακούσει ποτέ για τους Θεσπιείς».

Γιατί οι Θεσπιείς; Η πολιτική της Βοιωτίας ως κλειδί

Ένα κρίσιμο ερώτημα προκύπτει: Γιατί οι Θεσπιείς, μεταξύ όλων των συμμάχων, ήταν οι μόνοι που επέλεξαν εθελοντικά να μείνουν και να αντιμετωπίσουν βέβαιο θάνατο;

Η απάντηση, σύμφωνα με τη μελέτη, δεν έγκειται μόνο στην έξαρση του πανελληνικού πατριωτισμού, αλλά και στην περίπλοκη τοπική πολιτική της Βοιωτίας. Οι Θεσπιές ήταν μια πόλη που διατηρούσε συνεχή αντιπαλότητα και ανοιχτή αντίθεση στην ηγεμονία της ισχυρής Θήβας. Ενώ η Θήβα και οι περισσότερες πόλεις της Βοιωτίας συμπαθούσαν ή συνεργάζονταν ανοιχτά με τους Πέρσες (μηδισμός), οι Θέσπιες, μαζί με τις Πλαταιές, συμμάχησαν σταθερά με την Ελληνική Συμμαχία.

«Η επιλογή μεταξύ πατριωτισμού και μηδισμού εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από τις παραδοσιακές προτεραιότητες στην εξωτερική πολιτική, οι οποίες ουσιαστικά απέκλειαν τη δυνατότητα επιλογής της ίδιας πλευράς στον ελληνο-περσικό πόλεμο μεταξύ των ελληνικών πόλεων-κρατών που βρισκόταν σε διαμάχη. Η παλιά εχθρότητα δεν επέτρεψε στους Θηβαίους και τους Θεσπιείς να καταλήξουν σε κοινή συναίνεση», αναφέρει η μελέτη, επικαλούμενη τον ερευνητή Eduard V. Rung.

Επομένως, η απόφαση των Θεσπιέων να στείλουν σχεδόν ολόκληρο το οπλιτικό τους στράτευμα στις Θερμοπύλες και να πεθάνουν εκεί μέχρι τον τελευταίο άνδρα μπορεί να ερμηνευθεί ως μια πράξη καθορισμού πολιτικής. Ήταν ένας σαφής τρόπος να αντιταχθούν στη Θήβα και να δείξουν την αφοσίωσή τους στην ελληνική υπόθεση. Αυτό το μοτίβο επαναλήφθηκε τον επόμενο χρόνο, όταν οι Θεσπιείς, παρά την απώλεια των επτακοσίων καλύτερων ανδρών τους, έστειλαν σχεδόν 2.000 ελαφρώς οπλισμένους στρατιώτες στη μάχη των Πλαταιών.

Η μάχη των Θερμοπυλών σε μια απεικόνιση του 1900.
[Credit: Internet Archive Book Images / Wikimedia Commons]

Η θυσία της Θεσπιέων δεν ήταν μάταιη για την ελληνική υπόθεση, αλλά είχε τρομερό κόστος για την πόλη. Οι τεράστιες ανθρώπινες απώλειες κατά τη διάρκεια των Περσικών Πολέμων την αποδυνάμωσαν δραστικά. Επιπλέον, η εχθρότητα της με τη Θήβα συνεχίστηκε για αιώνες, με αποτέλεσμα να υποστεί επανειλημμένες τιμωρίες και επιθέσεις από τον ισχυρό γείτονά της, συμπεριλαμβανομένης της κατεδάφισης των τειχών της το 423 π.Χ. και της λεηλασίας της το 373-371 π.Χ.

Εν τω μεταξύ, ο μύθος των Θερμοπυλών εδραιώθηκε. «Για τους ίδιους τους Σπαρτιάτες, ο μύθος των Θερμοπυλών έγινε το κεντρικό γεγονός της ιστορίας τους και ένα σημαντικό στοιχείο της πατριωτικής εκπαίδευσης των νέων τους», γράφει η Pechatnova. Ο Ηρόδοτος, αν και αναφέρει τους Θεσπιείς, ήταν βασικός πυλώνας σε αυτή την κατασκευή, εστιάζοντας την αφήγησή του στον σπαρτιατικό ηρωισμό. «Η περιγραφή του Ηροδότου για τη μάχη των Θερμοπυλών κυριαρχείται από τη σπαρτιατική παράδοση», καταλήγει το άρθρο.

Η μελέτη της Larisa Pechatnova δεν επιδιώκει να μειώσει την ανδρεία των Σπαρτιατών, αλλά να αποκαταστήσει την ιστορική πολυπλοκότητα και να αποτίσει φόρο τιμής σε εκείνους των οποίων ο ηρωισμός ήταν ισάξιος, αν και η φήμη τους δεν ήταν. Οι επτακόσιοι των Θεσπιών αξίζουν, τουλάχιστον, να βγουν από τη σκιά των τριακοσίων και να πάρουν τη θέση τους στην ιστορική μνήμη ως οι άλλοι ήρωες που επέλεξαν πρόθυμα έναν «όμορφο θάνατο» στο στενό πέρασμα των Θερμοπυλών.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Larisa Pechatnova, Herodotus on the Role of the Spartans and Thespians in the Battle of Thermopylae. Studia Antiqua et Archaeologica 31(1): 53-64. DOI:10.47743/saa-2025-31-1-4

Πηγή: LBV Magazine