Τα πρώτα ελληνοαραμαϊκά κόμικς της ιστορίας σε τάφο της Καπιτωλιάδος στην Ιορδανία

Η εκκαθάριση του χώρου της Καπιτωλιάδος με τη βοήθεια του Διονύσου και άλλων θεών (φωτ.©Julien ALIQUOT/HiSoMA 2018) Στην περιοχή της...

Η εκκαθάριση του χώρου της Καπιτωλιάδος με τη βοήθεια του Διονύσου και άλλων θεών (φωτ.©Julien ALIQUOT/HiSoMA 2018)

Στην περιοχή της αρχαίας Δεκαπόλεως, στη βόρεια Ιορδανία, αποκαλύφθηκε από το Τμήμα Αρχαιοτήτων της Ιορδανίας εικονογραφημένος τάφος της ελληνορρωμαϊκής περιόδου. 

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό τεκμήριο της θρησκευτικής, πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας, το οποίο είχαν την ευκαιρία να εξετάσουν επιστήμονες, ιστορικοί και επιγραφολόγοι. Η ανακάλυψη του ελληνορρωμαϊκού τάφου έγινε κατά τις εργασίες διάνοιξης δρόμου, στα τέλη του 2016, κοντά στην είσοδο σχολείου στο χωριό Bayt Ras της Ιορδανίας.

«Αυτός ο τάφος, ο οποίος αποτελείται από δύο ταφικούς θαλάμους και περιέχει μια πολύ μεγάλη σαρκοφάγο από βασάλτη, βρίσκεται σε άριστη κατάσταση συντήρησης, παρόλο που φαίνεται να έχει ήδη συληθεί. Είναι μέρος μιας νεκρόπολης που βρίσκεται ανατολικά από ένα επιβλητικό θέατρο που αποκαλύφθηκε πρόσφατα», λέει με ενθουσιασμό ο Julien Aliquot, ένας από τους τρεις ερευνητές της ερευνητικής μονάδας «Histoire et sources des mondes antiques» (HiSoMA), ο οποίος είχε ερευνήσει αυτό το υπόγειο κτίσμα την άνοιξη του 2017 και του 2018, στο πλαίσιο δύο επιτόπιων ερευνών. Ο τάφος βρίσκεται στην περιοχή της αρχαίας πόλης Καπιτωλιάδος που ήταν μέρος της Δεκαπόλεως, περιοχής που συγκέντρωνε ελληνικές πόλεις στην περιοχή μεταξύ Δαμασκού και Φιλαδέλφειας (σημ. Αμμάν).

Ο Δίας ανάμεσα στην Καπιτωλιάδα και στην Παράλιο Καισάρεια
(φωτ.©Julien ALIQUOT/HiSoMA 2018)

Ο τάφος δεν μοιάζει με κανένα άλλο μνημείο και χρονολογείται από τη ρωμαϊκή εποχή. Οι τοιχογραφίες έχουν διατηρηθεί σε εξαιρετική κατάσταση ενώ υπάρχουν φράσεις γραμμένες στα αραμαϊκά και τα ελληνικά. Οι αρχαιολόγοι είναι ενθουσιασμένοι διότι πιστεύουν πως οι τοιχογραφίες αποτελούν ένα είδος μαρτυρίας για τη ζωή στην περιοχή κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής Περιόδου και της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ερευνητές από όλο τον κόσμο και Ιορδανοί αρχαιολόγοι μελετούν την περιοχή σπιθαμή προς σπιθαμή καθώς πιστεύεται πως πρόκειται για ένα ταφικό μνημείο που ανήκει στην ελληνορωμαϊκή νεκρόπολη της Καπιτωλιάδος, μιας περιοχής που βρισκόταν στα ανατολικά του Ιορδάνη ποταμού.

Ο τάφος, εμβαδού 52 τ.μ., επεκτείνεται σε δύο αίθουσες, ενώ στο εσωτερικό του βρέθηκε μία γρανιτένια σαρκοφάγος που είχε διατηρηθεί σε πολύ καλή κατάσταση, παρά το γεγονός ότι στο παρελθόν είχε βεβηλωθεί. Στους τοίχους υπάρχουν θρησκευτικές τοιχογραφίες και πολύχρωμες αναπαραστάσεις από την καθημερινότητα ανθρώπων εκείνης της εποχής. Περίπου 260 μορφές αναπαριστούν θεούς και ανθρώπους να τους προσφέρουν θυσίες και αγαθά. Στην τελευταία τοιχογραφία απεικονίζεται ένας ιερέας που θυσιάσει ζώο για να τιμήσει τους φύλακες της πόλης.

Στις τοιχογραφίες αναπαριστάται η ίδρυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το κτίσιμο των πρώτων πόλεων και τέλος η θυσία στον Δία της Καπιτωλιάδος, από τον οποίο έλαβε το όνομά της η πόλη στην Ιορδανία. Μάλιστα, εικάζεται πως στο συγκεκριμένο ταφικό μνημείο αναπαύεται ο ιδρυτής της Καπιτωλιάδος, χωρίς ωστόσο οι αρχαιολόγοι να έχουν ακόμα ξεκαθαρίσει ποιο είναι το όνομά του.

Δύο λιθοξόοι σε εργασία (φωτ. Julien ALIQUOT/ HiSoMA 2018)

Είναι σπάνιο να βρεθούν ταφικά μνημεία σε καλή κατάσταση και οι αρχαιολόγοι δηλώνουν ενθουσιασμένοι διότι έχουν να «αποκωδικοποιήσουν» τουλάχιστον 60 τοιχογραφίες. Σε κάποιες υπάρχουν αρχαιοελληνικές φράσεις καθώς η Καπιτωλιάς ήταν μέρος της Δεκαπόλεως, περιοχής στα ανατολικά του Ιορδάνη που περιελάμβανε τις εξής ελληνικές πόλεις:

• Γέρασα,
• Σκυθόπολις,
• Αντιόχεια (του Ίππου),
• Γάδαρα,
• Πέλλα,
• Φιλαδέλφεια (σημ. Αμμάν)
• Δίον (Καπιτωλιάς),
• Καναβάτη Συρίας
• Ραφάνα Ιορδανίας (Άβιλα),
• Δαμασκός, η πρωτεύουσα της σημερινής Συρίας

Οι ερευνητές διαπίστωσαν πως εκτός από αρχαίες ελληνικές επιγραφές υπήρχαν και αραμαϊκές. Άξιο αναφοράς επίσης είναι το γεγονός ότι πολλοί αρχαιολόγοι έχουν εντυπωσιαστεί από τις τοιχογραφίες διότι εκτός από καλοδιατηρημένες απεικονίζουν και τους χαρακτήρες να εξηγούν τις πράξεις τους. Πρόκειται δηλαδή για αρχαία κομικς, ενώ μάλιστα κάνουν και χιούμορ! Για παράδειγμα, ένας άνδρας στην τοιχογραφία που εικάζεται ότι είχε ένα ατύχημα εξηγεί σε όσους την βλέπουν: «Πάω εγώ! Είμαι νεκρός!».

Ίσως πρόκειται και για τα πρώτα ελληνοαραμαϊκά κόμικς στην ιστορία. Πρώτοι συνδύασαν τη γραφή με την τοιχογραφία οι αρχαίοι Αιγύπτιοι με σκοπό τη διήγηση μιας ιστορίας. Ουσιαστικά στον συγκεκριμένο τάφο συνδυάστηκαν οι δύο γλώσσες που ομιλούνταν στην Ανατολή κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής Περιόδου, ενώ υπάρχουν φράσεις στα αραμαϊκά γραμμένες με ελληνικά γράμματα.

Η «αποκωδικοποίηση» των φράσεων θα ανοίξει το δρόμο και στους γλωσσολόγους προκειμένου να έχουν καλύτερη εικόνα για την εξέλιξη των αραμαϊκών.

Πηγή: Θέματα Αρχαιολογίας, με πληροφορίες από Philippe Testard-Vaillant, CNRS Le Journal