Ένας αρχαίος ναός... πέντε αστέρων

Αεροφωτογραφία του αρχαϊκού ναού του Απόλλωνος Ζωστήρος, σημαντικότατου ιερού στον αρχαίο δήμο των Αιξωνίδων Αλών (φωτ. Γιαννης Ασβεστας ...

Αεροφωτογραφία του αρχαϊκού ναού του Απόλλωνος Ζωστήρος, σημαντικότατου ιερού στον αρχαίο δήμο των Αιξωνίδων Αλών (φωτ. Γιαννης Ασβεστας / Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων).

Τον είδα για πρώτη φορά από το ορθογώνιο τζάμι στην είσοδο της πλαζ του «Αστέρα», στη Βουλιαγμένη. 

Κι αυτός ήταν ο λόγος που τοποθετήθηκε εκεί το παράθυρο: για να θαυμάζουν οι περαστικοί τον αρχαίο ναό από το πεζοδρόμιο, και να αποθαρρύνονται οι «τζαμπατζήδες» που με την πρόφαση μιας αρχαιολογικής επίσκεψης «τρύπωναν» στην οργανωμένη παραλία. Τη δεύτερη φορά προετοίμασα καλύτερα την επίσκεψη, όπως προς το παρόν πρέπει να κάνει κάθε επισκέπτης, μεμονωμένος ή σε ομάδα: ενημέρωσα τους υπεύθυνους του «Αστήρ Παλάς Βουλιαγμένης», κι ένας από τους φύλακες της πλαζ με συνόδευσε μέχρι το ιερό. Αξίζει ο κόπος, γιατί λίγα μέτρα από την ακροθαλασσιά, βρίσκονται τα ερείπια του ναού του Απόλλωνος Ζωστήρος, που θεμελιώθηκε κατά την αρχαϊκή περίοδο (6ος π.Χ. αι.), και υπήρξε το σημαντικότερο ιερό του αρχαίου Δήμου των Αιξωνίδων Αλών.

Ο σηκός, ο κύριος εσωτερικός χώρος του ναού, είναι μια μεγάλη ορθογωνική αίθουσα μήκους περίπου 10 μέτρων, ενώ σώζονται οι τοίχοι και των τεσσάρων πλευρών. Το οικοδόμημα ακουμπά στην άμμο, κι ανάμεσα στα τρία μαρμάρινα βάθρα στα οποία ήταν τοποθετημένα τα αγάλματα των θεών που συλλατρεύονταν –δηλαδή του Απόλλωνα, της Λητούς και της Αρτέμιδος–, στον μαρμάρινο θρόνο του ιερέα και τη μαρμάρινη τράπεζα προσφορών, φυτρώνουν μικρά φυτά της άμμου.

O ναός του Απόλλωνος Ζωστήρος ήρθε στο φως τυχαία στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, από παιδιά του ορφανοτροφείου της Βουλιαγμένης, που παίζοντας στην παραλία εντόπισαν τμήματα τοίχων και επιγραφών. Οι επιγραφές οδήγησαν στην ταύτιση του χώρου με το ιερό και έτσι ξεκίνησε η ανασκαφική έρευνα το 1926. Με την ανασκαφή και την αποκάλυψη του ναού επαληθεύθηκαν οι αρχαίες πηγές και συγκεκριμένα ο Στράβωνας και ο Παυσανίας. Ο τελευταίος μάλιστα ερμήνευσε το προσωνύμιο «Ζωστήρ», αφού, σύμφωνα με το μύθο, στο σημείο αυτό η Λητώ, κυνηγημένη από την εξαγριωμένη Ήρα και θεωρώντας ότι έφτασε η ώρα να γεννήσει τους δίδυμους θεούς, έλυσε τη ζώνη της. Από ζώνη της Λητούς επομένως προήλθε η ονομασία του ιερού.

Σύμφωνα όμως με τον αρχαιολόγο Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη, το ορθό αρχικό επίθετο του Απόλλωνος είναι «Ζωστήριος» και όχι «Ζωστήρ», επομένως η ονομασία του δεν είχε τοπική προέλευση, αλλά αναφερόταν στην πολεμική ιδιότητα του θεού. Είναι o Απόλλωνας ο ζωσμένος με την πολεμική εξάρτυσή του, που ετοιμάζεται για πόλεμο, εκείνος που λατρευόταν εδώ. Ωστόσο, το προσωνύμιο των τριών θεοτήτων θα πρέπει να έχει σχέση με τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής, τη στενή –σαν ζώνη– λωρίδα γης που συνδέει τη χερσόνησο με το ηπειρωτικό τμήμα.

Κάποιες από τις παραπάνω πληροφορίες μπορεί να διαβάσει ο επισκέπτης στη δίγλωσση ενημερωτική πινακίδα που βρίσκεται μπροστά στον ναό. Υπεύθυνη για το μνημείο είναι η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων, και χάρη στις εργασίες αποστράγγισης που έγιναν το 2011, ο ναός που ήταν βυθισμένος στο νερό κατά τουλάχιστον 20 πόντους –«ένα έλος όπου ζούσαν βατράχια», όπως μας είπαν οι αρχαιολόγοι–, μπόρεσε να αναδειχθεί. Τώρα, και με αποφάσεις του 2016-17, ολοκληρώνονται νέες μελέτες για την αναστήλωση και τη συντήρηση του μνημείου, ιδιαίτερα απαιτητικές λόγω του περιβάλλοντος στο οποίο βρίσκεται.

Στα σχέδια προβλέπεται ξεχωριστή είσοδος από τον δρόμο, –αποκομμένη από τις εγκαταστάσεις του «Αστέρα»–, προκειμένου το μνημείο να είναι προσβάσιμο ώρες και ημέρες που ισχύουν για τους αρχαιολογικούς χώρους, και περίφραξη με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, ώστε να εξασφαλίζεται η επισκεψιμότητά του. Σύμφωνα με τον υπάρχοντα προγραμματισμό, τον προσεχή Σεπτέμβριο θα γνωμοδοτήσει σχετικώς το ΚΑΣ.

Φορέας υλοποίησης του έργου είναι η εταιρεία «Αστήρ Παλάς Βουλιαγμένης ΑΞΕ», η οποία βρίσκεται σε στενή επικοινωνία με την αρμόδια Εφορεία έχοντας συντάξει μεταξύ τους μνημόνιο συνεργασίας. «Είμαστε σε διαρκή συνεργασία με το ΥΠΠΟ για την ανάδειξη του ναού, καθώς και για την προστασία και ανάδειξη των αρχαιοτήτων που βρίσκονται στην περιοχή και έχουν τεθεί υπό τη φύλαξη και εποπτεία της “Αστήρ»», είπε στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Μήτσιος, Deputy Development Director.

Από το 2013 η περιοχή του «Αστέρα» πάνω στον λόφο της χερσονήσου Βουλιαγμένης είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος (Ζώνη Α), και ήταν γνωστό στους ειδικούς το αρχαιολογικό της ενδιαφέρον. Ο τόπος υπήρξε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο στην αρχαιότητα με παν-αττικό χαρακτήρα, ενώ σε πρόσφατα έργα υποδομής που έγιναν στο ξενοδοχείο «Four Season» αποκαλύφθηκαν επίσης αρχαιότητες ρωμαϊκής και ελληνιστικής εποχής.

Πηγή: Μ. Βασιλειάδου, Καθημερινή