Προστατεύοντας το παρελθόν

Ο τεκές Κιουτουκλού Μπαμπά (15ος αι.) στον νομό Ροδόπης είναι επισκέψιμο μνημείο με ωραίες παλιές ιστορίες από δερβίσηδες, αλλά και χριστ...

Ο τεκές Κιουτουκλού Μπαμπά (15ος αι.) στον νομό Ροδόπης είναι επισκέψιμο μνημείο με ωραίες παλιές ιστορίες από δερβίσηδες, αλλά και χριστιανούς, οι οποίοι κρεμούσαν κλωστές στο παράθυρο για την προστασία της υγείας τους.

Μία από τις κατηγορίες που εκτοξεύει συχνά εναντίον της Ελλάδας, σε κάθε εσωτερική κρίση το κόμμα του προέδρου Ερντογάν στη γειτονική Τουρκία, είναι ότι δεν φροντίζουμε τα οθωμανικά μνημεία στη χώρα μας. 

Το έργο των υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού όσον αφορά τον οθωμανικό μνημειακό πλούτο στη χώρα μας –έργα αποκατάστασης, διαμόρφωσης, ανάδειξης μνημείων–, αποτυπώνεται σε μία εξαιρετική έκδοση του 2008 με τίτλο «Η οθωμανική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα».

Με 191 περιγραφικά λήμματα των αντιπροσωπευτικότερων θρησκευτικών και κοσμικών μνημείων, σχέδια και φωτογραφικό υλικό. Μια έκδοση χωρίς προκαταλήψεις, που υλοποιήθηκε σε δύο στάδια, με την ένταξη στο επιχειρησιακό πρόγραμμα της Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων το 2005 και έπειτα στο πρόγραμμα «Πολιτισμός» υπό τη διεύθυνση του Ισίδωρου Κακούρη και κατόπιν της Ιωάννας Κολτσίδα-Μακρή, αντίστοιχα.

Από τη Μακεδονία, την Ηπειρο, τη Θεσσαλία, τη Θράκη, τη Στερεά Ελλάδα, το βορειοανατολικό Αιγαίο, έως τα Δωδεκάνησα και την Κρήτη, η Ελλάδα έχει διαθέσει πάρα πολλά εκατομμύρια για να αποκαταστήσει στο πλαίσιο του Α΄, Β΄ και Γ΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης καθώς και του ΕΣΠΑ, χαμάμ, μιναρέδες, τζαμιά, φρούρια, κρήνες, γεφύρια, χάνια κ.ά. Περισσότερα από 33 μνημεία της οθωμανικής περιόδου και πάνω από 30 εκατ. ευρώ μετρούσαμε μέχρι πριν από πέντε χρόνια. Παράλληλα κηρύχθηκαν διατηρητέα τουλάχιστον 400 οθωμανικά μνημεία.

Το τέμενος Νιόκαστρου στην Πύλο.

Στο κέντρο της Αθήνας στη Ρωμαϊκή Αγορά, ολοκληρώθηκαν οι εργασίες στο Φετιχιέ τζαμί, το τζαμί του Μωάμεθ Πορθητή, το οποίο χτίστηκε το 1456 επάνω στα λείψανα τρίκλιτης βασιλικής. Είναι από τα σημαντικότερα μνημεία της οθωμανικής περιόδου στην πρωτεύουσα, γνωστό και ως Τζαμί του Σταροπάζαρου, επισκέψιμο από το 2017 ως χώρος περιοδικών εκθέσεων και πολιτιστικών δράσεων του ΥΠΠΟΑ.

Στην πλατεία Μοναστηρακίου το Τζαμί Τζισταράκη που κατασκευάστηκε το 1759 λειτουργεί ως παράρτημα του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης ή όπως ονομάζεται πια, Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού. Μάλιστα η ανέγερσή του –σημειώνει το μουσείο– σημαδεύτηκε από έναν θρύλο και μια καταστροφή. «Για να εξασφαλίσει ασβέστη για το χτίσιμό του, ο τότε κυβερνήτης της Αθήνας, βοεβόδας Μουσταφά Αγάς Τζισδαράκης, κατέστρεψε έναν από τους κίονες του ναού του Ολυμπίου Διός. Αν και αυτή η οικοδομική πρακτική δεν ήταν ασυνήθιστη, ήταν εντούτοις ιδιαίτερα διαδεδομένη η πρόληψη ότι η καταστροφή των αρχαίων επέφερε συμφορές στον κόσμο. Ετσι, η επιδημία που ξέσπασε τότε στην πόλη αποδόθηκε στην καταστροφή της κολώνας του Δία, κάτω απ’ την οποία ήταν θαμμένη

η αρρώστια».

Από τα σημαντικότερα στρατιωτικά και εμπορικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Λάρισα σώζει μεταξύ άλλων το Μπαϊρακλί τζαμί, στην οδό Παπαφλέσσα και Οσσης, με ενδιαφέρουσα τοιχοδομία σύμφωνα με το βυζαντινό πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Υπάρχουν όμως και πολλά ακόμη σε όλη τη χώρα που αποκαταστάθηκαν. Το Τζαμί Εμίρ Ζαδέ της Χαλκίδας, το τέμενος της Πρέβεζας, το Μπεζεστένι Σερρών, το τζαμί της Ναυπάκτου, το τέμενος της κάτω πόλης στη Μονεμβασιά, το «Βουλευτικό» στο Ναύπλιο, το φρούριο στα Γιάννενα και ο μεντρεσές (μουσουλμανική ιερατική σχολή) του Ασλάν Πασά που στεγάζει τη συλλογή του Φ. Ραπακούση. Στη Θεσσαλονίκη το τέμενος Χαμζά Μπέη, στη Μυτιλήνη τα λουτρά, το Μετζιτιέ τζαμί στη Χίο με τη μόνιμη έκθεση του Βυζαντινού Μουσείου κ.ά. Πολλά τα μνημεία στα Δωδεκάνησα και την Κρήτη. Και φυσικά το ιστορικό τέμενος Βαγιαζήτ στο Διδυμότειχο που κάηκε πρόσφατα η στέγη του αλλά ήδη έχει προγραμματιστεί η  αποκατάστασή της.

Το τέμενος Σουλεϊμάν στη μεσαιωνική πόλη της Ρόδου.

Ως εκκλησία

Στη Ροδόπη οι πρόσφυγες έλεγαν ότι ο Τεκές Κιουτουκλού Μπαμπά, στο Σέλινο, κάποτε λειτούργησε ως εκκλησία του Αγίου Νικολάου, και γι’ αυτό ήταν χαραγμένο το ΑΝ στην κύρια είσοδο. Ο Ευστράτιος Ζεγκίνης (ισλαμολόγος - τουρκολόγος) σημείωνε ότι «το κτήριο δεν είναι χριστιανικό». Ομως στην έκδοση «Οθωμανική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα» ο Αργύρης Μπακιρτζής, αρχιτέκτονας βυζαντινών αρχαιοτήτων (και βέβαια ψυχή του συγκροτήματος των «Χειμερινών Κολυμβητών»), τονίζει ότι στον χώρο του πήγαιναν –όχι φανερά– πιστοί που ακολουθούν τον μυστικισμό, μοναστικό και στρατιωτικό τάγμα των Μπεκτασήδων. Παρακλάδι της σιιτικής πτέρυγας του ισλαμισμού και αιχμή του δόρατος των Οθωμανών κατά την εξάπλωσή τους στη Βαλκανική. Επίσης, ότι οι χριστιανοί της περιοχής, παλιότερα, κρεμούσαν κλωστές και κομμάτια υφάσματος «για την προστασία της υγείας τους από τα κάγκελα του παραθύρου του τεκέ, παλιά συνήθεια όσων επισκέπτονταν αγιάσματα, παρεκκλήσια και τάφους αγίων». 

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή