Xάλκινο κράνος, θώρακας, ασπίδα, βέλη. Εκθέματα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Βίαιες συγκρούσεις, αντίθετα πολιτικά συστήματα, διαφορ...
 |
| Xάλκινο κράνος, θώρακας, ασπίδα, βέλη. Εκθέματα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. |
Βίαιες συγκρούσεις, αντίθετα πολιτικά συστήματα, διαφορετικές θρησκείες και αντιλήψεις, λαμπρές μάχες, δραματικές στιγμές, δοξασίες, μύθοι, ερμηνείες, όλα ξεδιπλώνονται στο πολυεπίπεδο αφήγημα με τίτλο «Οι Μεγάλες Νίκες. Στα όρια του Μύθου και της Ιστορίας», τη νέα έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου που, λίγες ημέρες μετά τα εγκαίνιά της, έκλεισε (όπως όλα τα μουσεία) προσωρινά, στο πλαίσιο των μέτρων εναντίον της COVID-19.
Το πρώτο μουσείο της χώρας ετοιμάζει την ηλεκτρονική περιήγηση των επισκεπτών του στη νέα του περιοδική έκθεση. Ήδη ένα σύντομο βιντεάκι στην ιστοσελίδα του δείχνει την προετοιμασία της, ενώ όσοι δεν είδαν την προηγούμενη διοργάνωση, το «Δι’ αυτά πολεμήσαμεν», μπορούν να την περιηγηθούν ηλεκτρονικά.
«Η έννοια του νικηφόρου αγώνα ως ιδέα και θεσμός συνέχισε να υπάρχει στον κοινωνικό βίο των Ελλήνων ακόμη και στην κρίσιμη περίοδο των Περσικών Πολέμων», υπογραμμίζει η διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου δρ Μαρία Λαγογιάννη, εστιάζοντας στην έννοια της Νίκης, η οποία στην περίοδο της ειρήνης, «παγιώνεται στον ελληνικό κόσμο ως γενικότερη αξία». Αυτά μας λέει, ξεναγώντας την «Κ» στη νέα περιοδική έκθεση η οποία εντάσσεται στο πρόγραμμα του εορτασμού των 2.500 χρόνων από τη Μάχη των Θερμοπυλών και τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Σημειώνει ότι οι Έλληνες δίπλα στην αίσθηση της ελευθερίας, υποστήριξαν την ιδέα του μέτρου και της σωφροσύνης και πίστεψαν στην παρέμβαση των θεών, στην καταδίκη κάθε αυθαιρεσίας ενάντια στις βιωματικές τους αξίες. Για τους Ελληνες υπήρχαν η ανδρεία, η γενναιότητα, αλλά μια μεγάλη Νίκη ήταν πάντα θεόσταλτη. Γι’ αυτό μετά κάθε σύγκρουση με τους Πέρσες, αφιέρωναν τις νίκες τους στους θεούς. Προστάτες τους ήταν ο Δίας, η Αθηνά, η Άρτεμις, ο Ποσειδών, αλλά και μικρότερης σημασίας θεότητες όπως ο Βορέας και ο Πάνας. Και τους τίμησαν με το παραπάνω, ιδρύοντας ιερά, θεσπίζοντας γιορτές και αγώνες, προσφέροντας λάφυρα του πολέμου. Όσο για τις φτερωτές γυναικείες μορφές πλαισίωσαν υπαινικτικά διάφορες εικονιστικές παραστάσεις όπως φαίνεται σε πολλά από τα 105 εκθέματα (και ένα σύγχρονο ομοίωμα), που αφηγούνται τα ιστορικά γεγονότα από τον Μαραθώνα μέχρι τις Πλαταιές (490-479 π.Χ.). Συνεχόμενα επεισόδια στα οποία συνεργούν θνητοί και θεοί, ενώ η μορφή της Νίκης που επιστέφει τους Αγώνες των Ελλήνων διατρέχει την έκθεση.
Στις έξι πρώτες ενότητες, ο επισκέπτης μέσα από τα ιστορικά γεγονότα αντιλαμβάνεται το αξιακό σύστημα του αρχαίου ελληνικού κόσμου, και στις δύο τελευταίες θαυμάζει τον απόηχο των Περσικών Πολέμων στην εικονιστική τέχνη αλλά και την ιδεολογική τους προέκταση. Μια έκθεση που επιδέχεται πολλές αναγνώσεις.
Η νίκη των Αθηναίων στον Μαραθώνα (490 π.Χ.) χαρακτηρίζεται από τον Ρωμαίο ιστορικό Κορνήλιο Νέπωτα «ευγενής και διάσημη». Σπάνια τεκμήρια εικονίζουν Αθηναίους οπλίτες αλλά και Πέρσες πολεμιστές. Όπως η ερυθρόμορφη λήκυθος όπου εικονίζεται γενειοφόρος Πέρσης με κάλυμμα κεφαλής και μεγάλο κυρτό ξίφος που θυμίζει δρεπάνι. Στις προθήκες βλέπουμε όπλα, λάφυρα πολέμου, ιστορικά κειμήλια και απέναντι στημένοι οι θεοί προστάτες σαν να βρίσκονται σε διαρκή συνομιλία. Στην έκθεση για πρώτη φορά παρουσιάζεται η μοναδική σωζόμενη στήλη με τα ονόματα των πεσόντων Αθηναίων στη Μάχη του Μαραθώνα. Μαζί η προτομή (ρωμαϊκό αντίγραφο) του Θεμιστοκλή που ταξίδεψε από την Οστια και συνυπάρχει με το κράνος του Μιλτιάδη.
Όμως η κ. Λαγογιάννη μιλάει με πάθος για τις οραματικές φαντασιώσεις αλλά και τα τεχνάσματα των πρωταγωνιστών της εποχής. Μαρτυρίες για παραφυσικά φαινόμενα όπως αυτά που περιγράφει ο Παυσανίας στον Μαραθώνα, όπου 600 χρόνια μετά, οι ντόπιοι λένε ότι τα βράδια στο πεδίο της μάχης συμβαίνουν μεταφυσικά φαινόμενα. Ακούς κλαγγή όπλων και χλιμιντρίσματα αλόγων…
Η εξαφάνιση του φιδιού
Ο Θεμιστοκλής, μη μπορώντας να πείσει τους Αθηναίους με την ανθρώπινη λογική να εγκαταλείψουν την πόλη τους, τότε που αποφάσισε οι άνδρες να πολεμήσουν με τα πλοία στη Σαλαμίνα και τα γυναικόπαιδα να απομακρυνθούν στην Τροιζήνα ή την Αίγινα, τους παρουσίασε θεϊκά σημάδια και μαντείες. Προσπαθώντας με τεχνάσματα να τους πείσει να φύγουν, όπως αφηγείται ο Πλούταρχος, υποστήριξε ότι ήταν σημάδι ότι εκείνες τις ημέρες το φίδι εξαφανίστηκε από το ιερό του ναού στην Ακρόπολη. «Ακόμη και η ιέρεια υποστήριξε ότι η τροφή που άφηνε στον οικουρό τον όφι, είναι ανέγγιχτη. Όμως η Αθήνα δεν θα μπορούσε να μείνει ανυπεράσπιστη παρά μόνο αν θεϊκά σημάδια και χρησμοί φανέρωναν ότι η θεά την εγκατέλειψε δείχνοντας τον δρόμο προς τη θάλασσα. Ήταν λοιπόν σημάδι από τη θεά. Καθημερινά οι ιερείς έβρισκαν την τροφή άθικτη και δασκαλεμένοι από τον Αθηναίο στρατηγό και πολιτικό, διέδωσαν τον λόγο. Με αυτό τον τρόπο κατάφερε να οδηγήσει ο Θεμιστοκλής τους Αθηναίους στη θάλασσα».
Αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό, συνεχίζει η διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. «Κάποια στιγμή διαδόθηκε ότι χάθηκε το γοργόνειο από το άγαλμα της Αθηνάς. Αυτό ήταν το μεγαλύτερο τρικ του Θεμιστοκλή ο οποίος ισχυρίστηκε ότι ήταν μία ακόμη απόδειξη ότι έφυγε η θεά. Επειτα διέταξε να ψάξουν όλα τα μέρη για να το βρουν. Με αυτό τον τρόπο, βρήκε και συγκέντρωσε πολλά χρήματα από τις αποσκευές των Αθηναίων. Έτσι οι άνδρες που μπήκαν στα πλοία εξασφάλισαν τα εφόδιά τους κι εκείνος είχε χρήματα για να πληρώσει τους μισθούς».
Η ατμόσφαιρα
 |
| Αγαλμάτιο της θεάς Αθηνάς. (Φωτ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΣ) |
Η έκθεση απευθύνεται σε ευρύ φάσμα κοινού. Οι ψηφιακές εφαρμογές δίνουν την ατμόσφαιρα της εποχής βοηθώντας σε μια βιωματική εμπειρία, όσο είναι δυνατόν με τα συμβατικά μέσα ενός μουσείου. «Προσπαθήσαμε να δώσουμε τις δυνατές και τραγικές στιγμές που έζησαν τότε. Ανθρωποι σαν εμάς ήταν κι αυτοί που βίωσαν τα συναισθήματα του φόβου, της ελπίδας, του θάρρους.
Οι κρίσιμες ώρες πριν από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο φόβος μπροστά στο μέγεθος του περσικού στόλου, περιγράφονται από τον Ηρόδοτο και τον Διόδωρο Σικελιώτη. Η αίσια έκβαση των Περσικών για τους Αθηναίους σηματοδοτούσε την ισχυροποίηση μιας μακράς παράδοσης αξιών και ενός ελεύθερου τρόπου ζωής όπως διαμορφώθηκε σταδιακά στο πλαίσιο της δημοκρατικής τους ιδεολογίας. Ο αγώνας των Ελλήνων τότε ήταν αγώνας αξιών».
Το φίδι που εξαφανίστηκε, η κουκουβάγια και ο Βορέας
Για τον Ρωμαίο Κορνήλιο Νέπωτα, η νίκη στη Σαλαμίνα συγκρίνεται με το τρόπαιο του Μαραθώνα και παρουσιάζεται ως μοναδικής γεωστρατηγικής σημασίας. Ενας μικρός αριθμός πλοίων νίκησε ένα μεγάλο στόλο. Στο συμβούλιο της Κορίνθου όπου συνεδρίασαν οι πόλεις-κράτη, ο Αθηναίος στρατηγός Θεμιστοκλής πίεζε να γίνει η ναυμαχία στη Σαλαμίνα, ενώ ο εκπρόσωπος των Λακεδαιμονίων, ο ναύαρχος Ευρυβιάδης, να αποσύρουν τις δυνάμεις στον Ισθμό. Μάλιστα, ύψωσε το ραβδί να χτυπήσει τον Θεμιστοκλή επειδή εκείνος επέμενε να μείνει ο στόλος και να πολεμήσει τον περσικό. Τότε ο Αθηναίος στρατηγός είπε το περίφημο «πάταξον µεν, άκουσον δε» (χτύπα µε, αλλά άκουσέ µε πρώτα). Μετά αυτά τα λόγια του Θεμιστοκλή, εμφανίστηκε στο κατάστρωμα του πλοίου του μία κουκουβάγια. Πετώντας στη δεξιά πλευρά, κάθισε στην άκρη του καταρτιού. Το πλήθος θεώρησε ότι ήταν η ίδια η Αθηνά με την κουκουβάγια της και δέχθηκε την άποψη του Θεμιστοκλή.
«Αυτό που προσπαθούμε να δείξουμε σε αυτή την έκθεση δεν είναι ένα μάθημα Ιστορίας, αλλά να πλησιάσουμε λίγο περισσότερο τον αρχαίο κόσμο, με τη δική τους οπτική. Ηταν δραματικές οι στιγμές που έζησαν τότε και οδήγησαν σε ιστορικές γενναίες αποφάσεις», λέει η κ. Λαγογιάννη.
Στέκεται στον Μαραθώνα και επικαλείται τον Ηρόδοτο, που περιγράφει τα οράματα που έβλεπαν την ώρα της μάχης οι Ελληνες.
Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, πολλοί Αθηναίοι, τότε, οραματίστηκαν τον Θησέα οπλισμένο και άλλοι τον ήρωα Έχετλο. Άλλοι είδαν την Αθηνά.
«Όσους Πέρσες σφάξουμε, τόσα κατσίκια θα σου θυσιάσουμε», έταξε ο Πολέμαρχος στην Άρτεμη. Το τάμα εκπλήρωσαν στον ναό της Αρτέμιδος Αγροτέρας (στο Μετς) όπου για χρόνια πολλά έσφαζαν 500 αίγες κάθε έκτη του μήνα Βοηδρομιώνα (Σεπτέμβριος – Οκτώβριος) ημέρα που γιορταζόταν η επέτειος της νίκης.
Στην πρώτη γραμμή μάχεται και η Αθηνά η Πρόμαχος που της έστησαν άγαλμα στην Ακρόπολη. Στον Πάνα, που με τις κραυγές του πανικόβαλε τους Πέρσες, έστησαν ιερό σε σπηλιά στη βορειοδυτική κλιτύ της Ακρόπολης, τον Ηρακλή τον τίμησαν με αγώνες κ.ά. Το αιφνίδιο μπουρίνι, οι άνεμοι και οι κεραυνοί που τσάκισαν 400 πλοία των Περσών στις ακτές της Μαγνησίας και της Εύβοιας, ερμηνεύτηκαν ως παρέμβαση του θεού Ποσειδώνα. Οι Έλληνες άρχισαν να κάνουν θυσίες στον θεό της θάλασσας, ενώ οι Αθηναίοι θυμήθηκαν ένα σκοτεινό χρησμό του μαντείου των Δελφών που δεν μπορούσαν να ερμηνεύουν. «Γαμβρόν καλέσασθε» (να ζητήσετε βοήθεια από τον γαμπρό σας). Έτσι θυμήθηκαν τον Βορέα (προσωποποίηση του βόρειου ανέμου), ο οποίος άρπαξε την Ωρείθυια, κόρη του βασιλιά Ερεχθέα. Και αποφάσισαν να τιμήσουν τον γαμπρό Βορέα που φύσηξε αυτό τον δυνατό άνεμο-καταιγίδα και έστησαν ιερό προς τιμήν του στα Παριλίσσια Ιερά, δίπλα στο Ολυμπιείο.
Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια