Ιαπωνικό πλοίο στη Σμύρνη: Το μυστήριο και τα νέα στοιχεία για τον καπετάνιο

Σύμφωνα με την ιστορικό Νανάκο Μουράτα, δεν είναι βέβαιο ότι το πλοίο με την ιαπωνική σημαία που απεικονίζεται είναι το «Τοκέι Μαρού». Ωστόσ...

Σύμφωνα με την ιστορικό Νανάκο Μουράτα, δεν είναι βέβαιο ότι το πλοίο με την ιαπωνική σημαία που απεικονίζεται είναι το «Τοκέι Μαρού». Ωστόσο, στην αυθεντική, έντυπη εκδοχή της φωτογραφίας, αναγράφεται στα ιταλικά: «Σμύρνη, 8 Σεπτεμβρίου 1922».

Το μυστήριο γύρω από το ιαπωνικό πλοίο και η έρευνα για τον καπετάνιο και τη σχέση του με την ορθοδοξία.

Στα ιαπωνικά, «Το» σημαίνει «ανατολή». «Κέι» θα πει «χαρά» και όλο μαζί –«Τοκέι»– μεταφράζεται ως «χαρά από την ανατολή». Αν ένας Ιάπωνας δει πλάι σε αυτή τη σύνθετη λέξη τον όρο «Μαρού», θα καταλάβει ότι πρόκειται για ένα πλοίο, με το όνομα «Τοκέι Μαρού». Το οποίο, βέβαια, κάτι μπορεί να θύμιζε και σε έναν Eλληνα που θα ζούσε το 1922 και θα διάβαζε στις εφημερίδες της εποχής μια ιστορία που σήμερα ξέρουμε ότι κινείται μεταξύ εικασιών και πραγματικότητας: εκείνον τον Σεπτέμβριο, ενώ η καταστροφή της Σμύρνης κορυφωνόταν, ο Ιάπωνας καπετάνιος του ατμόπλοιου «Τοκέι Μαρού» αποφάσισε να πετάξει από τα αμπάρια τα πολύτιμα μετάξια που εμπορευόταν στη Μεσόγειο και να διασώσει εκατοντάδες Eλληνες και Αρμένιους, μεταφέροντάς τους στον Πειραιά.

«Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας “Εμπρός” το 1922, ο καπετάνιος διέσωσε 825 πρόσφυγες, ενώ η εφημερίδα “Σκριπ” κάνει λόγο για 1.600», λέει στην «Κ» η δρ Νανάκο Μουράτα, πανεπιστημιακός που ειδικεύεται στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας και της Ανατολικής Μεσογείου. «Αναφορές υπάρχουν και σε αμερικανικές εφημερίδες της εποχής, ενώ βρήκα το πλοίο και σε ένα ιαπωνικό νηολόγιο του 1922. Εχουμε στοιχεία και για την πορεία του από την Ανατολή προς τη Μεσόγειο και τη Σμύρνη, όπου φαίνεται να πήγε δύο φορές: πριν και κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς. Είναι δύσκολο πάντως να πούμε κάτι με σιγουριά. Είναι πιθανόν ο καπετάνιος να έσωσε Ελληνες και Αρμένιους, το πρόβλημα όμως είναι ότι στην Ιαπωνία δεν υπάρχει κάποιο γραπτό στοιχείο που να αναφέρεται στο γεγονός», σχολιάζει. Ακόμη και η μία και μοναδική φωτογραφία του «Τοκέι Μαρού» στη Σμύρνη, το 1922, ενδέχεται τελικά να απεικονίζει άλλο πλοίο, επισημαίνει η Νανάκο Μουράτα.

Σκηνές από την ταινία animation μικρού μήκους «Tοκέι Mαρού» (2018) του Ζάχου Σαμολαδά. Ο σκηνοθέτης άκουσε την ιστορία του πλοίου από τον προπονητή τζούντο της ομάδας του Ηρακλή, Αυγερινό Μαϊστρέλη.

Η ιστορικός και αντιπρόεδρος του Πανεπιστημίου Toyo του Τόκιο, όταν πρωτάκουσε την ιστορία, ως φοιτήτρια στη Θεσσαλονίκη τη δεκαετία του ’90, την αντιμετώπισε με επιφύλαξη. Στη συνέχεια όμως τη συνάντησε σε αφηγήσεις προσφύγων που έφερε στην επιφάνεια ο ερευνητής Σταύρος Σταυρίδης, αλλά και στο μυθιστόρημα του Τζέφρι Ευγενίδη, «Middlesex». Πραγματοποίησε έρευνες σε βιβλιοθήκες και αρχεία της πατρίδας της, μέχρι που πρόσφατα βρήκε ένα στοιχείο το οποίο ίσως ξεδιαλύνει το μυστήριο.

«Σε ένα ιαπωνικό ναυτιλιακό περιοδικό του Σεπτεμβρίου του 1922», λέει η κ. Μουράτα, «βρήκα το όνομα του καπετάνιου. Λεγόταν Σατζό Χίμπι. Η γυναίκα του άφησε απομνημονεύματα, στα οποία γράφει κάτι που μου έκανε εντύπωση: η Ιαπωνέζα μητέρα του Σατζό Χίμπι ήταν ορθόδοξη χριστιανή, πράγμα πολύ σπάνιο στην Ιαπωνία. Πιθανολογώ ότι παρόλο που ο Σατζό ήταν βουδιστής, είχε έρθει σε επαφή με ορθόδοξους χριστιανούς και έτρεφε θετικά αισθήματα για εκείνους. Ετσι, όταν είδε το τραγικό θέαμα στη Σμύρνη, δεν δίστασε στιγμή να βοηθήσει. Δεν γνωρίζω αν υπάρχουν προσωπικά έγγραφα του ίδιου του Σατζό Χίμπι. Αν όμως τα βρω –και το τεκμηριώνουν– θα είμαι σίγουρη ότι το ιαπωνικό πλοίο με το όνομα “Τοκέι Μαρού” έσωσε τις ζωές εκατοντάδων Ελλήνων και Αρμενίων».

Περισσότερα για όλα αυτά, η Νανάκο Μουράτα είπε στην χθεσινή εκδήλωση στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς που διοργάνωσε η πρεσβεία της Ιαπωνίας και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Στην εκδήλωση προβλήθηκε και η ταινία animation μικρού μήκους «Tokei Maru», που γύρισε το 2018 ο Ζάχος Σαμολαδάς. Ο σκηνοθέτης άκουσε την ιστορία από τον προπονητή τζούντο της ομάδας του Ηρακλή, Αυγερινό Μαϊστρέλη, και έκτοτε άρχισε και εκείνος την έρευνα. «Ενιωθα να μιλάει στην ψυχή μου αυτή η ιστορία», λέει ο Σαμολαδάς. «Υπήρχαν πολλές φορές που σχεδόν άκουγα τον καπετάνιο να φωνάζει ότι κάποιος πρέπει να τη βγάλει στην επιφάνεια. Ετσι άρχισα να ψάχνω ελληνικές και ασιατικές εφημερίδες –έχω διαβάσει όλες ανεξαιρέτως τις ελληνικές εφημερίδες του 1922– και παράλληλα να σχεδιάζω. Το σχέδιο κράτησε τρία χρόνια, γιατί είναι στο χέρι, σε λευκό χαρτί, με ξυλομπογιά. Επέλεξα αυτή την τεχνική για να είναι πιο κοντά στην παραδοσιακή ιαπωνική ζωγραφική».

Παρόμοια κίνητρα για την ενασχόλησή της με το ιαπωνικό πλοίο επικαλείται και η Νανάκο Μουράτα. «Δεν περίμενα να ακούσω μια τέτοια ιστορία», σημειώνει η ιστορικός. «Η Ιαπωνία και η Ελλάδα είναι τόσο μακριά, που δεν πίστευα ότι οι πορείες τους θα διασταυρώνονταν. Κοινωνίες με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα υπήρχαν και εκατό χρόνια πριν, το σημαντικό όμως είναι ότι τότε, ενώ ο πόλεμος μαινόταν, η ανθρωπιά επιβίωσε. Πιστεύω πως οι καλές πράξεις που προέρχονται από τον άγνωστο, απλό άνθρωπο, πρέπει να μνημονεύονται και να επιβραβεύονται, όχι μόνο στις αφηγήσεις από στόμα σε στόμα, αλλά και στην Ιστορία».

Πηγή: Ν. Ζώης, Καθημερινή