Ο ναός της Αναλήψεως του Σωτήρος εγκαινιάστηκε από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄ στις 11 Μαϊου του 1811 και είναι από τους πιο ωραίους και μεγαλ...
Ο ναός της Αναλήψεως του Σωτήρος εγκαινιάστηκε από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄ στις 11 Μαϊου του 1811 και είναι από τους πιο ωραίους και μεγαλοπρεπείς στο Περιβόλι της Παναγίας.
Χτισμένη πάνω στη θάλασσα σε έναν μικρό όρμο η Μονή Εσφιγμένου, αποτελεί ένα από τα ομορφότερα μοναστήρια του Αγίου Όρους, κατέχει τη 18η θέση μεταξύ των 20 Μονών και η ίδρυσή της πηγαίνει πολύ πίσω τον χρόνο στον 5ο αιώνα, όπου σύμφωνα με την αγιορείτικη παράδοση την ίδρυσε η Πουλχερία, αδερφή του Θεοδόσιου Β΄ του Μικρού.
Η Μονή Εσφιγμένου είναι γνωστή κυρίως για το ζήτημα της κατάληψή της από τους Ζηλωτές, που σύντομα θα κλείσει μισό αιώνα. Ήταν το 1974 όταν οι μοναχοί αποφάσισαν να μην μνημονεύουν τον Πατριάρχη και να αποσχιστούν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και χρειάστηκαν πολύχρονοι δικαστικοί αγώνες για να επανέλθει η κανονικότητα το 2005 όταν με την υπ. αριθμόν 736 τελεσίδικη απόφασή του το Συμβούλιο της Επικρατείας αποφάσισε την απέλαση των καταληψιών μοναχών και το Οικουμενικό Πατριαρχείου από κοινού με την Ιερά Κοινότητα διόρισαν μια νέα μοναστική αδελφότητα που εδρεύει στις Καρυές με επικεφαλής τον μακαριστό αρχιμανδρίτη Χρυσόστομο και σήμερα τον αρχιμανδρίτη Βαρθολομαίο.
Η κατάληψη συνεχίζεται, το ζήτημα δεν είναι εύκολο να λυθεί, οι Ζηλωτές έχουν υψώσει σημαίες με το σύνθημα «Ελευθερία ή Θάνατος» και η νόμιμη αδελφότητα συνεχίζει τον αγώνα της για να επιστρέψει στο ιστορικό μοναστήρι.
Στο πλαίσιο της ενημέρωσης για τη σπουδαιότητα του μοναστηριού εξέδωσε πρόσφατα ένα βιβλίο με για την «Οικοδόμηση του Καθολικού της Μονής Εσφιγμένου», με συγγραφέα τον αρχιτέκτονα, με μεταπτυχιακό στη βυζαντινή αρχαιολογία από το ΑΠΘ, Μιλτιάδη Πολυβίου. Στην πολύχρονη θητεία του στο υπουργείο Πολιτισμού ο κ. Πολυβίου είχε υπό την εποπτεία του το Άγιον Όρος, τον οποίο και επισκέφτηκε, όπως λέει στη Voria, «πάνω από 600 φορές».
Στο παρελθόν του είχε επιτραπεί να μπαίνει στη Μονή Εσφιγμένου και να μελετά το σημαντικό αρχείο της, κάτι που σήμερα δεν θα έκανε, αφού όπως σημειώνει «θα έπρεπε να υποβάλω μία αίτηση κι αυτό θα σήμαινε πως νομιμοποιώ τους καταληψίες».
Το Καθολικό (κεντρικός ναός) της Μονής Εσφιγμένου είναι ο Ιερός Ναός της Αναλήψεως και οικοδομήθηκε σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση, την περίοδο 1806-1810 ανεγέρθηκε το βασικό κτίσμα, δηλαδή ο κυρίως ναός με τη λιτή και έναν εξωνάρθηκα, ενώ στη δεύτερη φάση, το 1854, προστέθηκε στα δυτικά ένας νέος εξωνάρθηκας, καθώς και δύο πλευρικά παρεκκλήσια.
«Στις επισκέψεις μου παλαιότερα στο μοναστήρι και μελετώντας το αρχείο, εντόπισα σημαντικά, ανέκδοτα έγγραφα για την πορεία κατασκευής του Καθολικού, ένα θέμα που με ενδιέφερε ιδιαίτερα ως αρχιτέκτονα και ως ερευνητή. Η περίοδος της καραντίνας, λόγω του κορωνοϊού, μου έδωσε την αφορμή να τα μελετήσω συστηματικά και να γράψω αυτό το βιβλίο», αναφέρει στη Voria ο κ. Πολυβίου, που ανέσυρε από το αρχείο του τις παλιές φωτογραφίες των κατάστιχων και των λυτών εγγράφων, βρήκε ιστορικά και άλλα στοιχεία και ολοκλήρωσε την έρευνά του.
Τα αρχιτεκτονικά μέλη (κίονες, θυρώματα, ζωνάρια, κ.ά.) έγιναν στην Τήνο, από μαρμαροτεχνίτη και πρώτη ύλη του νησιού και μάλιστα τα μετέφεραν από εκεί έμπειροι τεχνίτες με επικεφαλής έναν πρωτομάστορα με το όνομα Παύλο.
Μάρμαρο χρησιμοποιήθηκε και από καμίνι στην περιοχή της Σκήτης Καυσοκαλυβίων, αλλά και από την περιοχή Κολιτζού (ή Κολιτσού) που βρίσκεται στην αθωνική χερσόνησο, μεταξύ των μονών Βατοπεδίου και Παντοκράτορος.
Οι πωρόλιθοι ήρθαν από τη Σκύρο, η ξυλεία είναι ντόπιας παραγωγής, ενώ τα τούβλα πρέπει να γινόταν σε μια περιοχή κοντά στο μοναστήρι. Καρφιά και τζάμια έφτασαν από τις Σέρρες, μπρούντζινα στεφάνια από την Κωνσταντινούπολη, το μολύβι από τις Μονές Βατοπεδίου και Χαλινδαρίου και οι μεγάλες πλάκες για το πάτωμα και τους τοίχους από τη Ζαγορά Πηλίου.
Ο κτήτορας της Μονής
Ως κτήτορας της Μονής αναφέρεται ο μητροπολίτης Κασσανδρείας Ιγνάτιος. Σύμφωνα με την έρευνα του κ. Πολυβίου στην τοιχογράφηση του ναού, δίπλα στην είσοδο του κιονοστήρικτου νάρθηκα (λιτή), εικονίζεται, ο Κασσανδρείας Ιγνάτιος, ολόσωμος, κρατώντας στο ένα του χέρι την επισκοπική ράβδο και στο άλλο το ομοίωμα του ναού, ως υποδήλωση, κατά τα γνωστά, της κτητορικής του ιδιότητας.
Σύμφωνα με τον κ. Πολυβίου, οι αναφορές και οι πηγές «επιτρέπουν να διαμορφώσουμε μια εικόνα του Ιγνατίου, τουλάχιστον για την περίοδο μετά το διορισμό του στην αρχιεπισκοπή Κασσανδρείας στα 1791, γιατί όσον αφορά την παλαιότερη δραστηριότητά του επικρατεί κάποια σχετική σύγχυση. Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία η καταγωγή του ήταν από τον Πολύγυρο της Χαλκιδικής. Το "βλαστός φυλής Κωστίδος" της κτητορικής επιγραφής αναφέρεται προφανώς στο οικογενειακό του επίθετο. Οι σχέσεις του με το Άγιον Όρος πρέπει να ήταν αρκετά στενές, όπως δείχνει η συχνή ανάμιξή του, ενίοτε με πατριαρχική εντολή, στην επίλυση διαφορών μεταξύ μονών. Η εκδήλωση της Επανάστασης στη Χαλκιδική τον βρίσκει να συνεχίζει να είναι ο ιεράρχης της περιοχής, με αποτέλεσμα την ανάμιξή του στα σχετικά γεγονότα, όπως δείχνουν οι λίγες σχετικές πληροφορίες που υπάρχουν. Σύμφωνα με αυτές, υπακούοντας σε πιέσεις του Εμμανουήλ Παπά, πηγαίνει από την μονή Ξενοφώντος, όπου βρισκόταν, στην πολιορκούμενη Κασσάνδρα, στην οποία παραμένει ως την κατάληψή της από τα τουρκικά στρατεύματα. Φαίνεται πως τότε ο Ιγνάτιος, όπως και πολλοί άλλοι κάτοικοι της Κασσάνδρας, καταφεύγει στη Σκόπελο, όπου πιθανότατα πρέπει να πέθανε το 1823 ή το 1824, όπως προσδιορίζουν αφενός η σύνταξη της διαθήκης του και αφετέρου η χειροτονία του διαδόχου του στην αρχιεπισκοπή Κασσανδρείας».
Το ξυλόγλυπτο κοιλόκυρτο τέμπλο του ναού της Αναλήψεως του Σωτήρος φέρει πλούσια φυτική διακόσμηση και διάφορες σκηνές στην κάτω ζώνη του, από την Παλαιά και την Καινή διαθήκη και θεωρείται από τα πιο αξιόλογα μεταβυζαντινά τέμπλα στο Άγιον Όρος.
Το Καθολικό του μοναστηριού είναι κατάγραφο με τοιχογραφίες των αδερφών Γαλατσάνων, γνωστών αγιογράφων της εποχής και της περιοχής. Οι τοιχογραφίες έγιναν μεταξύ των ετών 1811 και 1818 από τους ζωγράφου Βενιαμίν, Μακάριο -που ήταν μοναχοί στο Άγιον Όρος και σπουδαίοι καλλιτέχνες- και Ζαχαρία, ενώ ο νάρθηκας αγιογραφήθηκε το 1841 από τους Ιωάσαφ, Νικηφόρο, Γεράσιμο και Άνθιμο, μέλη όλοι της ίδιας οικογένειας από τη Γαλάτιστα Χαλκιδικής.
Ο ναός της Αναλήψεως του Σωτήρος εγκαινιάστηκε στις 11 Μαΐου του 1811 από τον εθνομάρτυρα Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄, ο οποίος και χρηματοδότησε την ανοικοδόμηση της νότιας πτέρυγας της Μονής, που είχε πέσει το 1802 λόγω της παλαιότητάς της. Σήμερα το Καθολικό αυτό θεωρείται ένα από τα πιο ωραία και μεγαλοπρεπή σε όλη την Αθωνική Πολιτεία.
Γιατί Εσφιγμένου;
Η ονομασία της Μονής, Εσφιγμένου, διχάζει εδώ και πολλά χρόνια τους ερευνητές. Σύμφωνα με μία άποψη, αυτή οφείλεται στη θέση της Μονής ανάμεσα στους τρεις λόφους, της Ζωοδόχου Πηγής, Σαμάρειας και Γριμποβίτσας, από τους οποίους κατά κάποιο τρόπο μοιάζει σαν να περισφίγγεται. Άλλοι υποστηρίζουν ότι το όνομα αυτό έχει σχέση με τον ιδρυτή ή ανακαινιστή της Μονής, που ήταν κάποιος μοναχός «μονοχίτων σχοινίω σφιγκτώ εζωσμένος».
Ωστόσο, σε όλα τα σωζόμενα έγγραφα της Μονής αποκαλείται: «Ιερά Μεγάλη Μονή και Σεβασμία Βασιλική Μονή εις όνομα τιμωμένη του Σωτήρος και επονομαζομένη του Εσφιγμένου» ή «Ιερά Μονή του Φιλανθρώπου Σωτήρος Χριστού». Από την προσηγορία λοιπόν αυτή του «Εσφιγμένου» και στην καθομιλουμένη «Σφιγμένου» και «Σιμένου» και από την τοποθεσία στην οποία βρίσκεται, εξάγεται το συμπέρασμα ότι η Μονή έλαβε την επωνυμία αυτή μάλλον από τη θέση της παρά όπως η παράδοση αναφέρει από τον Όσιο Εσφιγμένο ο οποίος καθώς λέγεται ζωνόταν με σχοινί..
Η ίδρυση της Μονής, καθώς και εκείνης του Ξηροποτάμου, αποδίδεται από την αγιορειτική παράδοση στον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β΄ τον Μικρό και την αδερφή του Πουλχερία (5ος αι.), ενώ άλλη παράδοση αναφέρει ως κτήτορα, εκτός των δύο προηγουμένων και την Ευδοκία, σύζυγο του Θεοδοσίου.
Η αρχαία αυτή Μονή έμεινε εγκατελειμένη κατά τα έτη 830-870 εξαιτίας των επιδρομών των Αγαρηνών και μετά παρέλευση 40-80 ετών επανδρώθηκε πάλι.
Το πρώτο μοναστήρι καταστράφηκε εξαιτίας μιας μεγάλης κατολίσθησης και τα ερείπια -μαζί και αυτά του ωραίου παλιού Καθολικού- βρίσκονται σε απόσταση πεντακοσίων μέτρων δυτικά της σημερινής Μονής και πιο συγκεκριμένα στους πρόποδες της Σαμάρειας. Οι ανασκαφές που έγιναν στο παρελθόν έφεραν στο φως τους δύο μαρμάρινους κίονες κορινθιακού ρυθμού, που σήμερα βρίσκονται στο πρόστοο των προπυλαίων της Μονής.
Η σκηνή του Ναπολέοντα στο σκευοφυλάκιο της Εσφιγμένου
Από τα κειμήλια της Μονής πολλά φυλάσσονται στο σκευοφυλάκιό της, που προσωρινά συστεγάζεται με τη βιβλιοθήκη των χειρογράφων πάνω από το νάρθηκα του Καθολικού. Τα κειμήλια αυτά είναι σταυροί, εγκόλπια, ιερά άμφια, λειτουργικά σκεύη και άλλα αντικείμενα, καθώς επίσης και ένα μεγάλο κομμάτι (3,05 Χ 2,80) από τη σκηνή του Ναπολέοντα, δώρο του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ προς τη Μονή, το οποίο χρησιμοποιείται μία φορά το χρόνο, την ημέρα της Ανάληψης, που εορτάζει η Μονή, ως παραπέτασμα στη Βασιλική Πύλη του Καθολικού, αλλά και ένα μικρότερο που τοποθετείται στην πρόθεση.
Στο Ιερό Βήμα βρίσκεται ο κτητορικός σταυρός της Αυτοκράτειρας Πουλχερίας, λειψανοθήκες και πολλά κομμάτια από λείψανα αγίων, καθώς και μία πολύ σπουδαία βυζαντινή ψηφιδωτή εικόνα, μικρών διαστάσεων (0,15 Χ 0,07), στην οποία παριστάνεται ολόσωμος και σε μετωπική στάση ο Χριστός, ευλογώντας με το δεξί του χέρι και κρατώντας στο αριστερό χέρι Ευαγγέλιο. Στο παλαιό ηγουμενείο υπάρχουν φορητές εικόνες, χρυσόβουλλα, μολυβδόβουλλα, σιγίλλια και άλλα έγγραφα.
Η βιβλιοθήκη, όπου ανεβαίνει κανείς από μια στενή ελικοειδή σκάλα, περιέχει 372 χειρόγραφα, από τα οποία τα 75 είναι περγαμηνά και μερικά εικονογραφημένα, μεταξύ των οποίων και το σπουδαιότατο Μηνολόγιο, υπ' αριθμ. 14, με τις 80 μικρογραφίες του. Διαθέτει ακόμη περίπου 2.000 έντυπα βιβλία, ενώ πάνω από 7.000 φυλάσσονται σε άλλο σημείο στο δεύτερο όροφο της βορεινής πλευράς της Μονής.
Το βιβλίο του Μιλτιάδη Πολυβίου «Η οικοδόμηση του Καθολικού της Μονής Εσφιγμένου» αποτελεί μια ενδιαφέρουσα μελέτη για την ανέγερση της πρώτης φάσης του κεντρικού ναού του μοναστηριού και παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τον σχεδιασμό, τη χρηματοδότηση και την τελική αποτύπωση του έργου.
Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου περιλαμβάνεται ευλογία του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου και χαιρετισμός του Πολιτικού Διοικητή του Αγίου Όρους Αθανάσιου Μαρτίνου, ενώ τον πρόλογο έγραψε ο Αρχιμανδρίτης κ. Βαρθολομαίος, Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου.
Οι φωτογραφίες προέρχονται από το βιβλίο του Μ. Πολυβίου «Η οικοδόμηση του Καθολικού της Μονής Εσφιγμένου» και από το αρχείο της Μονής.
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια