Τα μυστικά ενός μεσαιωνικού ναυαγίου 600 ετών

Ομάδα αρχαιολόγων ερεύνησε το ναυάγιο ενός σκάφους που βυθίστηκε τον 15ο αιώνα και αποκάλυψε συναρπαστικά στοιχεία. Το λεγόμενο «ναυάγιο του...

Ομάδα αρχαιολόγων ερεύνησε το ναυάγιο ενός σκάφους που βυθίστηκε τον 15ο αιώνα και αποκάλυψε συναρπαστικά στοιχεία.

Το λεγόμενο «ναυάγιο του Maderö» ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά την δεκαετία του 1960 στο Αρχιπέλαγος της Στοκχόλμης, μια μεγάλη ομάδα νησιών που είναι διάσπαρτα στις ακτές της ηπειρωτικής Σουηδίας στη Βαλτική Θάλασσα.

Το λαβωμένο σκαρί έχει βρεθεί κοντά στο Avaldsnes, ένα χωριό στο νησί Karmøy στα ανοικτά των ακτών της νοτιοδυτικής Νορβηγίας. Το Avaldsnes ήταν κέντρο εξουσίας από την πρώιμη εποχή του χαλκού μέχρι το τέλος της μεσαιωνικής περιόδου. Η σημασία του οφειλόταν στη στρατηγική του θέση κατά μήκος του κύριου ιστιοπλοϊκού δρόμου προς τον Βορρά κατά μήκος της νορβηγικής ακτής.

Την μεσαιωνική περίοδο, στο Avaldsnes υπήρχαν ένα οχυρωμένο παλάτι και ένα λιμάνι μεγάλης σημασίας. Τα διαθέσιμα στοιχεία υποδηλώνουν ότι μεταξύ του 13ου και του 15ου αιώνα, το λιμάνι χρησιμοποιήθηκε από την ισχυρή Χανσεατική Λίγκα -μια οργάνωση εμπορικών πόλεων και κοινοτήτων, κυρίως στην βόρεια Ευρώπη, που δημιουργήθηκε για να προστατεύσει τα κοινά εμπορικά συμφέροντα των μελών της.

Οι δύτες που βρήκαν το ναυάγιο έφτιαξαν ένα σκίτσο της τοποθεσίας, το οποίο δείχνει ένα μεγάλο, εν μέρει διαλυμένο ξύλινο κύτος. Το σκάφος εκτίμησαν ότι είχε κατασκευαστεί στον Μεσαίωνα και μετέφερε τούβλα.

Το πλοίο Avaldsnes. Σχέδιο του H. Vatnaland, βασισμένο σε μεσαιωνικά ναυάγια, άλλες ανακατασκευές και εικονογραφία.
[Credit: Journal of Maritime Archaeology]

Η ιστορία του ναυαγίου

Την δεκαετία του 2000, με άλλες καταδύσεις στο ναυάγιο οι επιστήμονες υπογράμμισαν την χρονολόγηση του από τον Μεσαίωνα. Ωστόσο η αρχαιολογική τεκμηρίωση δεν ολοκληρώθηκε ούτε δημοσιεύτηκε σε αυτό το στάδιο και γι’ αυτό έμειναν πολλά αναπάντητα ερωτήματα.

Μόλις πρόσφατα παρουσιάστηκε μία νέα ευκαιρία προκειμένου να συνεχιστεί η έρευνα στον χώρο. Το 2022, μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τον Νίκλας Έρικσον, σε συνεργασία με το Τμήμα Αρχαιολογίας και Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης, διεξήγαγε μια έρευνα, η οποία περιλάμβανε την επιθεώρηση και τεκμηρίωση των ορατών τμημάτων του πλοίου, καθώς και τη λήψη πολυάριθμων δειγμάτων.

Τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών έχουν δημοσιευθεί στο International Journal of Nautical Archaeology και έχουν δώσει νέες πληροφορίες για το ναυάγιο. «Ο λόγος που αποφασίσαμε να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στο ναυάγιο του Maderö είναι ότι έχουμε περιορισμένες γνώσεις για τα πλοία αυτής της περιόδου», είπε στο Newsweek ο Έρικσον. Και πρόσθεσε: «Ο χαρακτήρας του χώρου του ναυαγίου είναι ευνοϊκός, καθώς πολλά κρίσιμα και ενημερωτικά μέρη του κύτους είναι ορατά πάνω από τον βυθό και το φορτίο είναι εύκολα προσβάσιμο. Αυτό σημαίνει ότι πολλές πληροφορίες μπορούν να εξαχθούν από το χώρο με περιορισμένο αντίκτυπο στα ερείπια».

Η ομάδα έμαθε αρκετά για τις κύριες διαστάσεις και τις αναλογίες του μεσαιωνικού εμπορικού πλοίου. Η μελέτη αποκάλυψε ότι το αρχικό μήκος του πλοίου, για παράδειγμα, ήταν περισσότερο από 19 μέτρα, ενώ το πλάτος του κύτους ήταν περίπου 8 μέτρα. Σύμφωνα με τα πρότυπα των πλοίων στην εποχή του Μεσαίωνα, το Maderö ήταν ένα σχετικά μεγάλο σκάφος.

Ένα φωτογραμμετρικό μοντέλο της τοποθεσίας του ναυαγίου Maderö. Μια μελέτη αποκάλυψε νέα στοιχεία για το ναυάγιο.
[Credit: JIM HANSSON/SMTM/ERIKSSON ET AL., JOURNAL OF NAUTICAL ARCHEOLOGY 2023]

Τι αποκαλύφθηκε

Η ανάλυση της ομάδας αποκάλυψε επίσης ότι το ξύλο που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του πλοίου κόπηκε μετά το 1467. Οι ερευνητές εκτίμησαν ότι η βύθιση μπορεί να συνέβη κοντά στις αρχές του 16ου αιώνα. Οι αρχαιολόγοι προσδιόρισαν επίσης από πού προήλθε το ξύλο, καθώς και τα τούβλα. Η προέλευση του ξύλου από διαφορετικές περιοχές, δείχνει ότι το πλοίο κατασκευάστηκε, τουλάχιστον εν μέρει, από εισαγόμενη ξυλεία και δεν βασίστηκε στην τοπική ξυλεία.

«Χάρη στην προέλευση του ξύλου, το οποίο αποδείχθηκε ότι ήταν από δύο διαφορετικές περιοχές, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το ναυάγιο του Maderö ως παράδειγμα του εμπορίου ξύλου και ναυπηγικού υλικού στην περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας τον 15ο αιώνα», είπε ο Έρικσον.

«Η προέλευση του πηλού που χρησιμοποιείται στα τούβλα και τα κεραμίδια είναι πολύ ενδιαφέροντα σε αυτό το πλαίσιο, καθώς αντιστοιχεί σε κάποιο βαθμό με την προέλευση του ξύλου. Να βρεθεί ένα πλοίο φορτωμένο με τούβλα από το Λούμπεκ [σ.σ. στη Γερμανία] στη θαλάσσια διαδρομή προς Στοκχόλμη είναι εκπληκτικό καθώς υποτίθεται ότι τα μεσαιωνικά τούβλα στη Στοκχόλμη κατασκευάζονταν τοπικά».

Τέλος, η μελέτη διαπίστωσε από πέτρινες βολές που βρέθηκαν στο σημείο του ναυαγίου ότι το πλοίο ήταν πιθανότατα οπλισμένο όταν βυθίστηκε. «Σε ποιο βαθμό ήταν οπλισμένα τα εμπορικά πλοία κατά τον 15ο αιώνα δεν είναι γνωστό, επομένως το ναυάγιο του Maderö παρέχει μερικές σημαντικές ενδείξεις εδώ», είπε ο Έρικσον.

Με απλά λόγια,  αν και το φορτίο που ανακαλύφθηκε δείχνει ότι το σκάφος βυθίστηκε κατά τη διάρκεια ενός εμπορικού ταξιδιού, βρέθηκαν αρκετές οβίδες κανονιού, υποδηλώνοντας ότι οι ναύτες ήταν προετοιμασμένοι για κάτι περισσότερο από ένα ομαλό επαγγελματικό ταξίδι.

Μεταξύ άλλων, εντοπίστηκε θείο – ένα συστατικό για την πυρίτιδα, σε μία από τις οβίδες, υποδεικνύοντας ότι μπορεί να ήταν φορτωμένο μέσα σε ένα πυροβόλο όπλο τη στιγμή που το σκάφος βυθίστηκε, είπαν οι αρχαιολόγοι.

Δεν είναι ξεκάθαρο πόσο συνηθισμένο ήταν να οπλίζονται τα μεσαιωνικά εμπορικά πλοία, αλλά είναι πιθανό ότι λάμβαναν προφυλάξεις για να προστατεύονται από τους πειρατές.

«Κατά τη διάρκεια του 14ου έως του 15ου αιώνα (υπήρχε) πολλή πειρατεία στη Βαλτική Θάλασσα», είπε ο Έρικσον.

«Σε κοντινές αποστάσεις και κάτω από κατάλληλες συνθήκες, η βολή από σφυρήλατο σίδερο θα μπορούσε να προκαλέσει απώλειες σε πειρατικά πληρώματα», είπε ο Μπρένταν Φόλεϊ, θαλάσσιος αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο Lund, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη.

«Μαζί με άλλα ναυάγια μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα αποτελέσματα από το ναυάγιο Maderö για να σχεδιάσουμε μια πληρέστερη εικόνα για το πώς έμοιαζε ένα μεγάλο εμπορικό πλοίο της ύστερης μεσαιωνικής περιόδου. Η έρευνα έχει σίγουρα συμβάλλει στη γνώση σε αυτόν τον τομέα αλλά στην ναυτιλία, το εμπόριο ξύλου και ναυπηγικό υλικό», σημείωσε ο Έρικσον.

Οι αρχαιολόγοι προσδιόρισαν επίσης ότι, με βάση τη θέση του ναυαγίου, το πλοίο έπλεε προς τη Στοκχόλμη όταν βυθίστηκε, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να ήταν μόλις λίγα μίλια από τον προορισμό του όταν συνέβη ό,τι συνέβη.

Σε μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Maritime Archaeology, μια ομάδα ερευνητών προσπάθησε να αποκαλύψει νέες πληροφορίες σχετικά με το ναυάγιο. Ο κύριος στόχος ήταν να το απεικονίσουν, να δημιουργήσουν μια τρισδιάστατη ανακατασκευή του και να συγκρίνουν τα νέα δεδομένα που απέκτησαν με την υπάρχουσα τεκμηρίωση.

«Τελικά, ένα λεπτομερές τρισδιάστατο μοντέλο μπορεί να αποκαλύψει βασικές πληροφορίες όπως η οριζόντια και κατακόρυφη κατανομή των κομματιών που έχουν απομείνει, το βάθος «ταφής», η δομή του κύτους και οι κατασκευαστικές λεπτομέρειες του ναυαγίου», γράφουν οι συγγραφείς στη μελέτη.

Αναπαράσταση και τρισδιάστατο μοντέλο του σχήματος του συντηρημένου ναυαγίου του Avaldsnes. Τα απομεινάρια του σκάφους βρίσκονται στα ανοικτά των ακτών της Νορβηγίας. [Credit: M. DITTA/H. RAVNÅS ET AL., JOURNAL OF MARITIME ARCHAEOLOGY 2024]

Τα μυστικά που αποκάλυψαν οι αρχαιολόγοι

Για τη διερεύνηση του ναυαγίου, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα μικρό αυτόνομο καταμαράν εξοπλισμένο με συσκευές παρακολούθησης, συμπεριλαμβανομένης μιας μορφής τεχνολογίας σόναρ, η οποία επέτρεψε τη συλλογή δεδομένων υψηλής ανάλυσης σε πολύ ρηχά νερά, χωρίς να καταστραφεί ότι έχει απομείνει από το ναυάγιο.

Τα δεδομένα που συνέλεξε η ομάδα συνέβαλαν στην καλύτερη κατανόηση των διαστάσεων, του σχήματος και της θέσης των θαμμένων υπολειμμάτων του σκάφους. Η έρευνα έδειξε ότι το σκάφος έχει μήκος περίπου 18 μέτρα και πλάτος περίπου 5,5 μέτρα. Το πιο ψηλό του σημείο είναι περίπου 80 πόντους κάτω από το νερό.

Φωτογραφία από drone που δείχνει το ναυάγιο του μεσαιωνικού πλοίου Avaldsnes σε βάθος 1 μέτρου. [Credit: Journal of Maritime Archaeology]

Οι ερευνητές εντόπισαν επίσης ένα προηγουμένως ανεξερεύνητο στοιχείο, κοντά στην πρύμνη που κείται στα νοτιοανατολικά της. «Η θέση του, σε σχέση με το σημείο του ναυαγίου, καθιστά εύλογη την υπόθεση ότι αυτό μπορεί να είναι τμήματα του πηδαλίου ή άλλα δομικά στοιχεία αρχαιολογικής σημασίας που σχετίζονται με το ναυάγιο», έγραψαν οι συγγραφείς.

Τέλος, τα δεδομένα που έλαβε η ομάδα αποκάλυψαν επίσης πρόσθετες, άγνωστες μέχρι σήμερα «ανωμαλίες» στον κόλπο όπου βρέθηκε το ναυάγιο. «Αυτές θα μπορούσαν ενδεχομένως να είναι τμήματα από τα θεμέλια μιας αποβάθρας, της ίδιας ιστορικής περιόδου. Ωστόσο, αυτές οι ανωμαλίες δεν έχουν ακόμη επαληθευτεί με τις παραδοσιακές αρχαιολογικές μεθόδους», έγραψαν οι συγγραφείς.

Διαβάστε εδώ την πρώτη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Διαβάστε εδώ την δεύτερη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Πηγή: Fox Report, Enikos