Ιερό της Δήμητρας και τάφοι με χρυσά κτερίσματα μόλις 12 χλμ βορειοδυτικά της Θεσσαλονίκης. Μια σημαντική πόλη στην καρδιά της Μακεδονίας με...
Ιερό της Δήμητρας και τάφοι με χρυσά κτερίσματα μόλις 12 χλμ βορειοδυτικά της Θεσσαλονίκης. Μια σημαντική πόλη στην καρδιά της Μακεδονίας με πλούτο και παραστάσεις αρχαίου θεάτρου.
Με αρχιτεκτονικά μέλη εγκαταστάσεων που μαρτυρούν την ύπαρξή της ήδη από Μέση Νεολιθική Εποχή και τα πρωιμότερα ίχνη κατοίκησης να ανάγονται στην Αρχαϊκή Εποχή, η αρχαία Λητή είναι πόλη που αν και άγνωστη στο ευρύ κοινό, αποτελούσε σημαντικό κομμάτι της αρχαίας Μακεδονίας και εμπλούτισε την ιστορία της περιοχής με μοναδικά ευρήματα, από το παρακείμενο νεκροταφείο όπως ο πάπυρος και ο κρατήρας του Δερβενίου. Οι πολύχρονες ανασκαφές και η μελέτη του υλικού, κυρίως της κεραμικής, αποδεικνύουν πως ήταν μια πόλη εύρωστη, που διέθετε ακόμη και θεατρικό οικοδόμημα.
Η αρχαία Λητή -το όνομά της προέρχεται από την Λητώ, κόρη του τιτάνα Κοίου και της Φοίβης- βρίσκεται περίπου 12 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Θεσσαλονίκης. Ο αστικός χώρος και τα νεκροταφεία της αναπτύσσονται στους λόφους των στενών του Δερβενίου και στο δυτικό τμήμα της πεδιάδας του Λαγκαδά. Η στρατηγική θέση που καταλαμβάνει η πόλη, επάνω σε δύο οδικούς άξονες, οι οποίοι οδηγούν από το Αιγαίο στην κεντρική Βαλκανική και συνδέουν τον Θερμαϊκό κόλπο με την ανατολική Μακεδονία δικαιολογούν τη διαχρονική της κατοίκηση. Ενσωματώθηκε στο μακεδονικό βασίλειο στις αρχές του 6ου αιώνα, ωστόσο εποικίζεται επί Φιλίππου Β΄, με στόχο τον έλεγχο των συνόρων και την οικονομική ανάπτυξη του κράτους. Η πόλη γνώρισε τη μεγάλη της ακμή μετά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ανατολή.
Όπως εξηγεί στη Voria, η Επίτιμη Διευθύντρια της Συλλογής Γλυπτών και Μικροτεχνίας του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, Κατερίνα Τζαναβάρη, «ο πλούτος που εισέρρευσε στη Μακεδονία με την εισαγωγή σημαντικών ποσοτήτων χρυσού και αργύρου στη γενέθλια γη κατά τη σταδιακή επιστροφή των βετεράνων συντρόφων του Μεγάλου Αλεξάνδρου από την εκστρατεία στην Ανατολή χάρισε στη μακεδονική κοινωνία μια νέα πολιτιστική και οικονομική άνθηση. Είναι η εποχή της βασιλείας του Κάσσανδρου, το ενδιαφέρον του οποίου επικεντρώνεται στην πατρογονική γη. Επενδύοντας μέρος του πλούσιου πλέον βασιλικού θησαυροφυλακίου, αναλαμβάνει τον πολεοδομικό σχεδιασμό, την ανασυγκρότηση και την οχύρωση των παλαιών και των νέων πόλεων του βασιλείου, σε σημαντικές από γεωγραφική και οικονομική άποψη θέσεις και δημιουργεί ένα ευρύτερο δίκτυο νέων οχυρών πόλεων, στο οποίο εγγράφεται και η Λητή. Είναι η εποχή της μεγάλης ανάπτυξης και της ευημερίας της, που διαρκεί μέχρι τα μέσα του 2ου αιώνα, την εποχή δηλαδή της ρωμαϊκής κατάκτησης, που ξεκινά και εδώ, όπως και στις άλλες πόλεις του μακεδονικού βασιλείου, με την ήττα του τελευταίου Μακεδόνα βασιλιά Περσέα, στην Πύδνα το 168 π.Χ. και αποκτά νόμιμο και συστηματικότερο χαρακτήρα είκοσι χρόνια μετά, με τη μετατροπή της Μακεδονίας σε ρωμαϊκή επαρχία».
Σύμφωνα με την κ. Τζαναβάρη, ένας επιπλέον σημαντικός παράγοντας που συνέβαλε στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης υπήρξε η διέλευση από την περιοχή της Εγνατίας Οδού, του οδικού άξονα που ένωνε την Αδριατική θάλασσα με τον Εύξεινο Πόντο. Δρόμος με στρατιωτικό, εμπορικό και πολιτιστικό εντέλει χαρακτήρα, επέτρεψε τη διείσδυση Ρωμαίων αποίκων και εποίκων στις πόλεις της Μακεδονίας κι έτσι Ρωμαίοι πολίτες και απελεύθεροι εγκαταστάθηκαν σταδιακά στη Λητή. Ανέπτυξαν τραπεζικές και εμπορικές δραστηριότητες, συμμετείχαν στην κοινωνική ζωή και στην εκπαίδευση, ασκούσαν δημόσια αξιώματα, ενίσχυσαν οικονομικά την πόλη και τη ρωμαϊκή διοίκηση και απέκτησαν γη. Πολλά είναι τα γένη των Ρωμαϊκών οικογενειών που μαρτυρούνται επιγραφικά στην πόλη, κυρίως κατά τον 1ο και 2ο αι. μ.Χ.
Η λατρεία της Δήμητρας και του Διόνυσου από τις δαιμονικές Μαινάδες
Οι ανασκαφές στη Λητή έφτασαν μέχρι το κοντινό Δερβένι, εκεί όπου εντοπίστηκαν σπουδαίοι τάφοι με μοναδικά κτερίσματα. Ο πιο γνωστός είναι ο μακεδονικός τάφος γνωστός ως «τάφος του Μακρίδη Μπέη», από το όνομα του πρώτου ανασκαφέα του αρχαιολόγου Θεόδωρου Μακρίδη. Πρόκειται για έναν τάφο μνημειακών διαστάσεων, ύψους 19 μ. και διαμέτρου τουλάχιστον 75 μ., αποτελούμενο από θάλαμο και προθάλαμο, ο οποίος κατασκευάστηκε στις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα, για κάποιον επιφανή νεκρό.
Ένα υπαίθριο ιερό φαίνεται πως σχετίζεται με τη λατρεία της Δήμητρας και της Κόρης (Περσεφόνης). Τα κατάλοιπα του Ιερού της Δήμητρας και της Κόρης δεν είναι ορατά, είναι γνωστή ωστόσο η θέση του και οι ανασκαφές έγιναν τη δεκαετία του 1930 από τον αρχαιολόγο Νικόλαο Κοτζιά, ενώ πριν από τρία χρόνια ταυτίστηκαν δύο κεφαλές που φυλάσσονταν στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης με τις θεότητες Αθηνά και Αφροδίτη. Η λατρεία της Δήμητρας και της Κόρης άρχισε στη Λητή κατά τους ύστερους αρχαϊκούς χρόνους.
Όπως αναφέρει η κ. Τζαναβάρη, «η ίδρυση στη Λητή του ιερού της Δήμητρας, χθόνιας θεάς της γονιμότητας και προστάτιδας της γεωργίας, ανταποκρίνεται καταρχήν στον γεωργοκτηνοτροφικό χαρακτήρα του οικισμού, τον οποίο αυτός διατήρησε μέχρι τη νεότερη εποχή. Στη μαρμάρινη ενεπίγραφη τράπεζα του ιερού αναφέρεται το όνομα της ενιαύσιας ιέρειας Βερενίκης.
«Η Λητή αποτελεί πόλη με έντονα ανεπτυγμένο το θρησκευτικό αίσθημα των κατοίκων της, που εκδηλώνεται με την ανάθεση έργων γλυπτικής στα δημόσια ιερά της πόλης, αφιερωμένα στη λατρεία των θεών. Την υλοποίηση της διαδικασίας αυτής αναλαμβάνει το τοπικό εργαστήριο γλυπτικής που διαμορφώνει, όπως έχει διαπιστωθεί, την καλλιτεχνική φυσιογνωμία του με την επίδραση Αθηναίων καλλιτεχνών. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι μετά την έκδοση του νόμου του Δημητρίου Φαληρέως, για τον περιορισμό της κατασκευής πολυτελών ταφικών μνημείων, τεχνίτες από την Αττική μετακινούνται και εγκαθίστανται στα τέλη του 4ου αιώνα, στις αναπτυσσόμενες πόλεις της Μακεδονίας, αναζητώντας έναν ευνοϊκότερο επαγγελματικό προορισμό. Στο ίδιο ιερό τα πήλινα ειδώλια, που αποτελούν τα χαμηλής αξίας αναθήματα, καλύπτουν ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα, από την ύστερη αρχαϊκή μέχρι την πρώιμη ρωμαϊκή εποχή. Παραδίδουν σημαντική ποικιλία εικονογραφικών τύπων, που τεκμηριώνουν τη λατρεία των θεών του ελληνικού πανθέου, καθώς και εκείνων ανατολικής προέλευσης», επισημαίνει η κ. Τζαναβάρη, προσθέτοντας πως «στο ιερό συλλατρεύονται, επίσης, η Αφροδίτη, η Αθηνά, η Άρτεμης, ο Ασκληπιός, η Ίσις, ο Σάραπις, και άλλες θεότητες, ενώ από γειτονικές θέσεις προέρχονται αγαλμάτιο της Μητέρας των Θεών, μαρμάρινος βωμός αφιερωμένος στη θεσσαλική Εννοδία -θεά των καθαρμών- και αναθηματικό ανάγλυφο στον Θεό Θεοδαίμονα, που προστάτευε τους πιστούς από τους κακούς δαίμονες της νύχτας. Εξέχουσα είναι αναμφισβήτητα η άσκηση της μυστηριακής λατρείας του Διονύσου, ενώ οι εικονογραφικές παραστάσεις και η επιγραφική μαρτυρία αναδεικνύουν, όπως έδειξε τελευταία ο καθηγητής Αθανάσιος Ριζάκης, την πόλη ως κέντρο της εκστατικής λατρείας του θεού από τις Εὐιάδες, τις δαιμονικές Μαινάδες».
Κοσμήματα από το χρυσάφι του Μεγαλέξανδρου
Ο πλούτος που έφεραν μαζί τους από την Ανατολή, όσοι εκστράτευσαν με τον Μέγα Αλέξανδρο, βοήθησε τους κατοίκους ώστε να δημιουργηθούν τοπικά εργαστήρια για την κατασκευή αντικειμένων καθημερινής χρήσης, πήλινων αγγείων, ειδωλίων και προτομών, αλλά και πλήθος χρυσών κοσμημάτων, πολλά από τα οποία βρέθηκαν ως κτερίσματα στους τάφους. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό πως χρυσά κοσμήματα βρέθηκαν ακόμη και σε ταφή μικρού κοριτσιού, που χρονολογήθηκε στον 3ο π.Χ. αιώνα, όπως διακρίνεται στην παρακάτω φωτογραφία.
«Η αίσθηση της πολυτελούς διαβίωσης στην καθημερινή ζωή των ανώτερων κοινωνικών τάξεων στα χρόνια αυτά αντανακλάται στη Λητή από τη συμβολική κάλυψη των αναγκών του νεκρού στη μεταθανάτια ζωή, με πολυτελή σκεύη. Είναι, άλλωστε, η εποχή που σημαδεύεται από πολιτικές και πολιτιστικές αλλαγές και νέα πρότυπα κοινωνικής προβολής και διαβίωσης», σημειώνει η κ. Τζαναβάρη.
Άλλωστε και οι ίδιοι οι τάφοι είναι μνημειακοί και κοσμούνται εσωτερικά με ζωγραφικές παραστάσεις κι εκτός από τα χρυσά περίτεχνα κοσμήματα περιέχουν επίσης εξαιρετικά πήλινα αγγεία, αρωματοδοχεία από αλάβαστρο, κατασκευασμένα με σύνθετες τεχνικές, αργυρά και μπρούντζινα σύνολα σκευών πόσης, βρώσης και φωτισμού.
Κορυφαίο εύρημα ο ορειχάλκινος ελικωτός κρατήρας του Δερβενίου, με τις ανάγλυφες ανάγλυφες παραστάσεις, οι οποίες απεικονίζουν τον θρίαμβο του Διονύσου, που παριστάνεται δίπλα στη σύζυγό του Αριάδνη περιτριγυρισμένος από τον οργιαστικό χορό των Μαινάδων.
Εξίσου σπουδαίος είναι και ο πάπυρος του Δερβενίου, ο πρώτος πάπυρος που βρέθηκε σε ελληνικό έδαφος και ο αρχαιότερος αναγνώσιμος της Ευρώπης. Βρέθηκε σε απανθρακωμένο τάφο, ο οποίος κατασκευάστηκε περίπου το 330 π.Χ και ήταν η τελευταία κατοικία ένας σπουδαίου πολεμιστή που είχε ίσως συνοδεύσει τον Μέγα Αλέξανδρο στις εκστρατείες του. Ο πάπυρος του Δερβενίου εντάχθηκε το 2015 στον διεθνή κατάλογο του προγράμματος της Unesco «Μνήμη του κόσμου» και μαζί με τον μακεδονικό τάφο Μακρίδη Μπέη, θεωρείται ότι συνέβαλαν τα μέγιστα στην αρχαιολογική τεκμηρίωση όλης της πορείας της περιοχής της αρχαίας Λητής, από την προϊστορία μέχρι σήμερα.
Μια άγνωστη πτυχή της ιστορίας της αρχαίας Λητής φωτίζουν τα πήλινα μικρογραφικά κωμικά προσωπεία και τα ειδώλια ηθοποιών που αποδεικνύουν το ενδιαφέρον του τοπικού πληθυσμού για το θέατρο, ενώ καθιστούν πιθανή την ύπαρξη ενός θεατρικού οικοδομήματος, σε μια εποχή κατά την οποία τα θέατρα αποτελούσαν αναπόσπαστο στοιχείο του πολεοδομικού σχεδιασμού των πόλεων του μακεδονικού βασιλείου. Όπως μας δήλωσε η κ. Τζαναβάρη οι παραστάσεις πιθανόν να δινόταν σε μια σκηνή που βρισκόταν μέσα στο ιερό της Δήμητρας, ενώ μέχρι στιγμής δεν έχουν βρεθεί αρχιτεκτονικά μέλη θεατρικού οικοδομήματος.
«Από όλα τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η Λητή υπήρξε μια σημαντική πόλη του μακεδονικού βασιλείου με ακμάζουσα οικονομία, παραγωγική και καλλιτεχνική δραστηριότητα ιδιαίτερα στα ελληνιστικά χρόνια. Οι προϋποθέσεις αυτές δημιούργησαν τις κατάλληλες συνθήκες για τη συνέχιση της εξέλιξής της και κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Παράλληλα, η ονομασία ως Ληταίας μιας από τις πύλες του δυτικού τείχους της Θεσσαλονίκης, που οδηγούσε στην Μυγδονία, ενέχει τη σημασία της για την ακμή της στη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων, αλλά και αργότερα, όπως διαφαίνεται από τις διαφορετικές εκδοχές του ονόματός της στις διακριτές φάσεις της ιστορικής διαδρομής της στην εποχή της Τουρκοκρατίας», κατέληξε η κ. Τζαναβάρη.
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια