Ένας πολύτιμος θησαυρός στη βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Υπεραγίας Θεοτόκου Ολυμπιώτισσας στην Ελασσόνα Λάρισας. Σκαρφαλωμένη στις πλαγιές του...
Ένας πολύτιμος θησαυρός στη βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Υπεραγίας Θεοτόκου Ολυμπιώτισσας στην Ελασσόνα Λάρισας.
Σκαρφαλωμένη στις πλαγιές του Ολύμπου η Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου Ολυμπιώτισσας είναι το πιο γνωστό και το πιο παλιό μοναστήρι της παρολύμπιας περιοχής.
Δεσπόζει στον λόφο πάνω από την πόλη της Ελασσόνας εδώ και αιώνες και θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα της Θεσσαλίας.
Χτισμένο τον 13ο αιώνα με χορηγούς τους «σεβαστοκράτορες» Κωνσταντίνο και Θεόδωρο, συνδιοικητές της Θεσσαλίας κατά το διάστημα 1289-1303, το μοναστήρι δεν διαλύθηκε και δεν καταστράφηκε ποτέ κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας στον ελλαδικό χώρο, ενώ γνώρισε τη μεγάλη του ακμή τον 18ο αιώνα, κατά την εποχή του Διαφωτισμού.
Σε αυτό το μοναστήρι ο χρόνος και το φυσικό τοπίο προστάτεψαν καλά έναν πολύτιμο θησαυρό που κρυβόταν και εξακολουθεί να κρύβεται στη βιβλιοθήκη.
Χειρόγραφοι κώδικες από τον 13ο-14ο αιώνα, έγγραφα, αυτοκρατορικά χρυσόβουλλα, πατριαρχικά σιγίλλια (έγγραφα με σφραγίδα του Πατριάρχη), ειλητάρια (πάπυρος ή χαρτί τυλιγμένο σε ρολό), αλλά και έντυπες εκδόσεις από τον 15ο αιώνα, μαζί και η Γραμματική του Κωνσταντίνου Λασκάρεως μια σπάνια έκδοση του 1489, προσεχτικά ταξινομημένα μαρτυρούν την πολύχρονη ιστορία του μοναστηριού και ολόκληρης της περιοχής.
Ο πλούτος των βιβλίων και η σπανιότητα πολλών από αυτά εξηγείται και από το γεγονός πως κάποια μοναστήρια που διαλύθηκαν τον 20ο αιώνα ή και παλιότερα, μετέφεραν εκεί τις βιβλιοθήκες τους για ασφάλεια και προστασία.
Ένας μικρός αριθμός αυτών των κειμηλίων, τα πιο παλιά και πιο φθαρμένα, βγήκαν από τη Μονή και συντηρήθηκαν στα εργαστήρια του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας με την επίβλεψη και τη φροντίδα των συντηρητών της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας.
«Ήταν μια πολύ δύσκολη εργασία, που απαιτούσε χρόνο, υπομονή, επιμονή και λεπτές χειρουργικά κινήσεις, καθώς το χαρτί είναι ευαίσθητο υλικό και μπορούσε εύκολα να καταστραφεί», δήλωσε στη Voria, η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας και διευθύντρια του Διαχρονικού Μουσείου, Σταυρούλα Σδρόλια.
Παράλληλα με τη συντήρηση και την αποκατάσταση, έγινε και μελέτη του υλικού, το οποίο επέστρεψε στο μοναστήρι και πλέον ένα μικρό τμήμα της σπουδαίας και ανεξερεύνητης αυτής βιβλιοθήκης είναι επισκέψιμο για το κοινό. Ακοίμητοι φρουροί αυτής της μεγάλης περιουσίας, οι μοναχές που είναι μεν πρόθυμες, αλλά πολύ σχολαστικές απέναντι σε όποιον θέλει να δει κάποιο από τα βιβλία.
Σύμφωνα με την κ. Σδρόλια, στη βιβλιοθήκη της Μονής Παναγίας Ολυμπιώτισσας υπάρχουν 233 χειρόγραφοι κώδικες, οι περισσότεροι από τους οποίους χρονολογούνται μεταξύ 16ου -18ου αιώνα και το περιεχόμενό τους είναι κυρίως θρησκευτικό-εκκλησιαστικό.
Επιπλέον υπάρχουν βιβλία ιστορικά και επιστημονικά, κάποια από τα οποία χρησίμευαν ως διδακτικό υλικό, αλλά και ιατρικά με εξαιρετικό ενδιαφέρον.
Συνολικά 639 βιβλία είναι της περιόδου 15ου-19ου αιώνα και από αυτά ξεχωρίζει η Γραμματική του Κωνστανίνου Λασκάρεως μια σπάνια έκδοση του 1489. Ο λόγιος και σπουδαίος δάσκαλος της Αναγέννησης, Κωνσταντίνος Λάσκαρις (1434-1501) έγραψε την Γραμματική αυτή στα 1465 για να γνωρίσει την ελληνική γλώσσα η Ιππολύτη, κόρη του δούκα του Μιλάνου, Φραντζέσκο Σφόρτζα. Η πρώτη εκτύπωση έγινε στο Μιλάνο το 1476. Επανεκδόθηκε επίσης στο Μιλάνο στα 1480 και έκανε άλλες δύο ανατυπώσεις στα 1489 στην Βιτσέντζα και στα 1494 στην Βενετία. Είναι το πρώτο χρονολογημένο ελληνικό βιβλίο και φυσικά η πρώτη Γραμματική για την ελληνική γλώσσα-ακολούθησε 20 χρόνια μετά η τετράτομη Γραμματική του Θεόδωρου Γαζή.
Ιδιαίτερης ιστορικής, και όχι μόνο, αξίας είναι 53 έγγραφα από το παλιό αρχείο της Μονής (14ος-19ος αιώνας). Σε αυτά ανήκουν αυτοκρατορικά χρυσόβουλλα, πατριαρχικά σιγίλλια, έγγραφα ζητείας της μονής (με τα οποία ζητούσε από τους πιστούς να προσφέρουν κάτι για τα έξοδά της), επιστολές επισκόπων και οθωμανικών αρχών.
Την καταλογράφηση των χειρογράφων έκανε ο φιλόλογος και αρχειοδίφης, Βαγγέλης Σκουβαράς και ο κατάλογος εκδόθηκε το 1976 από την Ακαδημία Αθηνών, ενώ τον κατάλογο των εντύπων εξέδωσε ο Αχιλλέας Λαζάρου το 1964.
Ο αρχαιότερος κώδικας της μονής (ιστορικό και οικονομικό κατάστιχο) του 18ου αιώνα εκδόθηκε από τον σπουδαίο Ελασσονίτη εκπαιδευτικό και ιστορικό Γρηγόριο Βέλκο, μέσα από τον οποίο προβάλλεται το έργο σημαντικών ανθρώπων της περιοχής, όπως ο ηγούμενος Άνθιμος.
Σημαντικό επίσης είναι πως το αρχείο της Μονής μικροφωτογραφήθηκε παλαιότερα από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας και είναι προσβάσιμο σε ερευνητές με αντίγραφα για μελέτη.
«Η Μονή της Παναγίας Ολυμπιώτισσας γνώρισε μεγάλη οικονομική άνθιση τον 18ο αιώνα και αυτό της επέτρεψε να υποστηρίξει υλικά -κυρίως βέβαια πνευματικά- τον πληθυσμό της Ελασσόνας και της ευρύτερης περιοχής. Λόγω αυτής της άνθισης και της αναγνωρισιμότητάς της πολλοί πεφωτισμένοι μοναχοί ήρθαν από το εξωτερικό την περίοδο του Διαφωτισμού, φέρνοντας μαζί τους σπάνιες και δυσεύρετες εκδόσεις από την Βιέννη και αλλού. Έτσι εμπλουτίστηκε η βιβλιοθήκη, που σήμερα είναι μεγάλη και σπουδαία», ανέφερε η κ. Σδρόλια, προσθέτοντας πως το μοναστήρι δεν κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς κι έτσι αποτελούσε στήριγμα τόσο για τον ντόπιο πληθυσμό, όσο όμως και για τους κατακτητές, όταν υπήρχε ανάγκη.
Εκτός από τη βιβλιοθήκη, μέσα στη Μονή υπάρχει και ένα μικρό μουσείο με σπάνιες εικόνες, χρυσοκέντητα άμφια, αργυρά λειτουργικά σκεύη, αλλά και μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή ξυλόγλυπτη βυζαντινή θύρα του 13ου αιώνα, που είναι από τα σπουδαιότερα βυζαντινά κειμήλια της περιοχής της Θεσσαλίας.
Η ιστορία του μοναστηριού
Η Ιερά Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου Ολυμπιωτίσσης είναι το πιο γνωστό και παλαιό μοναστήρι της παρολύμπιας περιοχής και η ιστορία του ξεκινά ήδη από τον 13ο αιώνα σύμφωνα με παλιές, γραπτές μαρτυρίες.
Η πρώτη γραπτή ιστορική μαρτυρία είναι το σιγίλλιο γράμμα του Οικουμενικού Πατριάρχου Ιωάννου του ΙΔ’ (1342), με το οποίο ο Πατριάρχης απαγορεύει την ανάμειξη των κοσμικών ή εκκλησιαστικών αρχόντων της περιοχής στη διοίκηση και λειτουργία της Μονής. Από το περιεχόμενο του κειμένου πληροφορούμαστε ότι το 1342 λειτουργούσε η Ιερά Μονή της Ελασσώνος επ’ ονόματι της Θεοτόκου, με την προσωνυμία Ολυμπιώτισσα. Το Καθολικό της κτίσθηκε μέσα στο παλαιό κάστρο, είχε άντρες μοναχούς και ήταν πατριαρχική και σταυροπηγιακή.
Ένα δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι ένα χρυσόβουλο του 1336, που αποδίδεται στον βυζαντινό αυτοκράτορα Ανδρόνικο τον Γ’ τον Παλαιολόγο και το οποίο κατοχυρώνει την περιουσία του μοναστηριού.
Μια άλλη γραπτή μαρτυρία ανάγει το Καθολικό σε παλαιότερη εποχή. Πρόκειται για επιγραφή και χρονολογία που είναι χαραγμένη σ’ ένα από τα πολυτιμότερα ξυλόγλυπτα κειμήλια της Μονής, στην παλαιά δυτική θύρα, η οποία σύμφωνα με τους μελετητές χρονολογείται το 1296-1300. Η εγχάρακτη αυτή χρονολογία δεν δηλώνει το έτος ίδρυσης της Μονής ή ανέγερσης του Καθολικού, αλλά το έτος ανακαίνισης, γεγονός που αποδεικνύει ότι ο Ναός προϋπήρχε.
Ως προς το θέμα της ονομασίας, η Μονή αρχικά ήταν αφιερωμένη στη θεία Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Σε διασωθέντα έγγραφα και σε κώδικες αναφέρεται ότι μέχρι και τον 18ο αιώνα η ονομασία της Μεταμορφώσεως εναλλάσσεται με αυτήν της Ολυμπιωτίσσης, ενώ αναφέρεται και παράλληλος εορτασμός των δύο εορτών του Αυγούστου. Σήμερα ωστόσο έχει επικρατήσει η ονομασία της Ολυμπιώτισσα, η οποία αποδίδεται στην εικόνα της Παναγίας που μεταφέρθηκε από ένα εγκαταλελειμμένο μοναστήρι της Καρυάς, στους πρόποδες του Ολύμπου.
Σύμφωνα με την παράδοση μετά την διάλυση της Μονής της Καρυάς, η εικόνα της Παναγίας ξεκίνησε για να επιστρέψει στην Ελασσόνα. Την νύχτα εκείνη, ένας βοσκός είδε να βγαίνει μέσα από βάτους και άγρια χόρτα ένα παράξενο φως. Φοβήθηκε και έσκυψε ασυναίσθητα, πήρε μία πέτρα και την έριξε με δύναμη προς το μέρος εκείνο. Αμέσως αισθάνθηκε το χέρι του παράλυτο. Τρομοκρατημένος, έτρεξε στο χωριό και διηγήθηκε στους συγχωριανούς του το συμβάν. Την επόμενη έτρεξαν στο σημείο που υπέδειξε ο βοσκός και βρήκαν την εικόνα πάνω στην οποία ήταν σφηνωμένη η πέτρα. Τη μετέφεραν με πομπή στη Μονή της Μεταμορφώσεως της Ελασσώνος και έκτοτε την αποκαλούν Μονή της Παναγίας Ολυμπιώτισσας.
* Οι φωτογραφίες προέρχονται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια