Θα ήταν κάποιος βαθιά θρησκευόμενος άντρας που έφυγε νέος για το μεγάλο ταξίδι χωρίς γυρισμό ή ίσως κάποιος μεγάλης ηλικίας, που οι δικοί το...
Θα ήταν κάποιος βαθιά θρησκευόμενος άντρας που έφυγε νέος για το μεγάλο ταξίδι χωρίς γυρισμό ή ίσως κάποιος μεγάλης ηλικίας, που οι δικοί του θέλησαν να τον τιμήσουν. Μπορεί να έζησε στην αρχαία Ελλάδα, ίσως πάλι στην Αίγυπτο ή σε κάποια χώρα της Ανατολής, σίγουρα κάπου στον 4ο μ.Χ. αιώνα. Όταν πάντως άφησε την τελευταία του πνοή τού φόρεσαν ένα μοναδικό και σπάνιο ανθρωπόμορφο φυλακτό, κατασκευασμένο από λεπτό φύλλο χαλκού, και τον συνόδεψαν στην τελευταία του κατοικία.
Το σπάνιο αυτό φυλακτό αποτελεί ένα από τα χιλιάδες πολύτιμα κομμάτια της συλλογής του Γεωργίου Τσολοζίδη και το μελέτησε ο αρχαιολόγος-ιστορικός του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, Παναγιώτης Καμπάνης.
Διαβάστε εδώ την ανάλυση του φυλακτού από τον κ. Π. Καμπάνη που είχαμε παρουσιάσει τον Φεβρουάριο.
«Το μοναδικό και σπάνιο ανθρωπόμορφο φυλακτό χρονολογημένο στον 4ο μ.Χ. αι. εικονογραφεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις δοξασίες της ύστερης αρχαιότητας, σχετικά με τον θάνατο και το ταξίδι της ψυχής στον άλλο κόσμο», λέει στη Voria.gr o κ. Καμπάνης και συνεχίζει: «Κατασκευασμένο από λεπτό φύλλο χαλκού, αποτελείται από δύο τμήματα που συνδέονται μεταξύ τους με ημικυκλικό έλασμα. Στη μία πλευρά συμφυές πτηνό συμβολίζει την ψυχή του νεκρού. Στο δισκόμορφο κεφάλι, σε κυκλική διάταξη, χαράχθηκαν οκτώ γραμματόσχημα σύμβολα, τα οποία συνδέονται με το ταξίδι της ψυχής. Η γεωμετρική απόδοση της μορφής είναι χαρακτηριστική της τέχνης της ύστερης αρχαιότητας και εμφανίζεται κυρίως σε γνωστικά εγχειρίδια».
Το ανθρωπόμορφο αυτό φυλακτό, ραμμένο πιθανώς στο ένδυμα του νεκρού από τρεις μικρές οπές που υπάρχουν στην περιφέρειά του, είχε ως σκοπό να βοηθήσει την ψυχή να διασχίσει ανώδυνα τη στενή πύλη του θανάτου, να ξεφύγει από τις σκιές και να συγχωνευθεί με το φως. Τα γραμματόσχημα σύμβολα που χαράχτηκαν στο κεφάλι του φυλακτού ερμηνεύονται ως συνθήματα προς τους τελωνοφύλακες των επτά πυλών.
Σύμφωνα με τον κ. Καμπάνη, «το σύμβολο Ο που βρίσκεται στο κέντρο του κεφαλιού ερμηνεύεται ως Οφθαλμός. Σε πολλές θρησκείες ο οφθαλμός αποτελεί σύμβολο της θεϊκής παντοδυναμίας.
» Το Λ παραπέμπει στη λέξη Ἀροτρόπους. Μέρος του αρότρου, γνωστό και ως "αλετροπόδι", λόγω του σχήματός του, ταυτίστηκε με τον αστερισμό του Ωρίωνα.
» Το επόμενο σύμβολο Ñ ταυτίζεται με τη Θύρα, οἱ πιστοὶ ὡς διὰ θύραν, διὰ Χριστοῦ εἰς τὴν αἰώνιον ζωὴν παραπέμπονται (Αμμώνιος πρεσβύτερος Αλεξανδρείας, Ὑπομνήματα εἰς Ἰωάννην, ΜPG 85, 1461Α.).
» Το Ν σημαίνει την Ανάπαυση, το | είναι το σύμβολο της Ράβδου, …καὶ ἐπειδὴ ράβδος ἐστὶν ὁ Χριστὸς…(Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Νόθα, Λόγοι διάφοροι, ΜPG 62, 748.), …ράβδος σημαίνει τὴν βασιλείαν…τὴν ἰσχύν…καὶ ἐπιστήμην… (Κύριλλος επίσκοπος Αλεξανδρείας, Ἑμηνείαι εἰς τὴν πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολήν, ΜPG 74, 961Β.).
» Το ù συμβολίζει την Καμήλα. Ζώο με μεγάλη υπομονή και αντοχή θεωρήθηκε από τους χριστιανούς της Ανατολής σύμβολο των προσκυνητών και των ταξιδιωτών.
» Οι δύο τροχοί που είναι χαραγμένοι στο σώμα του φυλακτού είχαν ως στόχο να διευκολύνουν την απόδραση της ψυχής και να της επιτρέψουν να διασχίσει τους ενδιάμεσους κόσμους μέσω της ώθησης που παρέχουν».
Διαβάστε εδώ την ανάλυση του φυλακτού από τον κ. Π. Καμπάνη που είχαμε παρουσιάσει τον Φεβρουάριο.
Μελετώντας εδώ και χρόνια τα φυλακτά της Ύστερης Αρχαιότητας, ο Παναγιώτης Καμπάνης είναι ο συγγραφέας της πολυσέλιδης έκδοσης «Φύλαξ-Τα φυλακτά της Ύστερης Αρχαιότητας», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γράφημα.
«Σύμφωνα με ορισμένες φιλοσοφικές και θρησκευτικές αντιλήψεις της ύστερης αρχαιότητας, η τελική φάση του αγώνα μεταξύ του Καλού και του Κακού διαδραματιζόταν την ώρα του θανάτου. Από την εποχή του Πλάτωνα κιόλας υπήρχε η πίστη ότι ο Δίας ζήτησε από τον Προμηθέα να στερήσει από τους ανθρώπους τη δυνατότητα να γνωρίζουν εκ των προτέρων την ακριβή στιγμή του θανάτου τους. Εφόσον λοιπόν οι άνθρωποι αγνοούσαν πλέον τη μέρα και ώρα του θανάτου τους, έπρεπε να είναι πάντα έτοιμοι για τη μοιραία αυτή στιγμή.
» Ο φόβος για την Κόλαση ή η λαχτάρα για τον Παράδεισο στην πραγματικότητα υπαγόρευαν όλη την επίγεια συμπεριφορά του ανθρώπου. Το άγνωστο επηρέαζε το γνωστό, το αόρατο βάραινε πάνω στο ορατό, με την αδυσώπητη ετυμηγορία του, μιας και οι πράξεις του ανθρώπου εδώ κάτω προδιέγραφαν το ουράνιο μέλλον του. Πρόκειται για μια αλήθεια που συνάγεται ακόμα και από ορισμένους αρχαίους μύθους και όχι μονάχα από τα χριστιανικά κείμενα.
» Οι αντιλήψεις για τη μετά θάνατον ζωή που η ύστερη αρχαιότητα κληρονόμησε από τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό προσέλαβαν νέες διαστάσεις και διατυπώθηκαν με νέους τρόπους, σε πολλές και διάφορες παραλλαγές», επισημαίνει.
Η συλλογή Γεωργίου Τσολοζίδη
Ο κ. Καμπάνης ανέλαβε να μας συστήσει μια ιδιαίτερη και σπάνια συλλογή με σχεδόν 3.000 κομμάτια που καταγράφουν 7.000 χρόνια ιστορίας, αυτή του Γεωργίου Τσολοζίδη, μέρος της οποίας αποτελεί και το ανθρωπόμορφο φυλακτό του 4ου μ.Χ. αιώνα.
Γεννημένος στο Κάιρο το 1928, ο Γεώργιος Τσολοζίδης, είχε από νεαρή ηλικία το πάθος του συλλέκτη και το συνέχισε όταν μετοίκησε το 1955 στην Αθήνα, όπου έζησε το υπόλοιπο της ζωής του κι εργάστηκε ως οδοντίατρος. Τα οικογενειακά κειμήλια που έφερε μαζί του στην Ελλάδα άρχισε γρήγορα να τα εμπλουτίζει με έργα της ελληνικής τέχνης όλων των περιόδων. Παράλληλα φρόντιζε να τα συντηρεί και να τα ταξινομεί με την βοήθεια των αρμοδίων υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού ώστε να είναι προσιτά και σε άλλους, γιατί πίστευε πως τα έργα αυτά, μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς μας, δεν του ανήκαν κατ’ αποκλειστικότητα.
Η Συλλογή του Γεωργίου Τσολοζίδη,αποτελεί ένα πανόραμα της ελληνικής τέχνης από τη νεολιθική περίοδο (6.000 – 5.200 π.Χ.) έως και την ύστερη μεταβυζαντινή περίοδο (19ος αι. μ.Χ.).
Εξαιρετικά ενδιαφέροντα είναι τα αντικείμενα ιδιωτικής λατρείας, κυρίως τα πάσης φύσεως φυλακτά. Στα πρωιμότερα από αυτά αποτυπώνεται αρχικά ο συγκερασμός παγανιστικών λαϊκών δοξασιών και χριστιανικών συμβόλων, ενώ με την εδραίωση του χριστιανισμού σταδιακά μετεξελίσσονται αποκτώντας νέο νόημα. Δεν είναι τυχαίο ότι τα φυλακτά προέρχονται κυρίως από την Εγγύς Ανατολή και την Αίγυπτο, περιοχές έντονου συγκρητισμού και όσμωσης πολιτισμών και θρησκειών κατά την ελληνιστική, τη ρωμαϊκή και την πρωτοβυζαντινή περίοδο.
Τον Ιούνιο του 2001 το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης φιλοξένησε μια σπουδαία έκθεση με τίτλο «Συλλογή Γεωργίου Τσολοζίδη. Το Βυζάντιο με τη ματιά ενός συλλέκτη», με 242 επιλεγμένα έργα αντιπροσωπευτικά της τέχνης διάφορων περιοχών, που κάλυπταν ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα από τον 4ο έως τον 19ο αιώνα και παρουσίαζαν με μοναδικό τρόπο δύο θεμελιώδεις εκδηλώσεις του ανθρώπινου βίου: τη λατρευτική ζωή, δημόσια και ιδιωτική, και την καθημερινότητα στο σπίτι και στην αγορά.
Τη συλλογή διαχειρίζονται τα παιδιά του, Μάτα Τσολοζίδη-Ζησιάδη και Κοσμάς Τσολοζίδης.
*Οι φωτογραφίες προέρχονται από την ηλεκτρονική καταγραφή της Συλλογής Γεωργίου Τσολοζίδη.
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια