Ερευνητές αποκαλύπτουν τα μυστικά υγείας και ταφής 6 εκατομμυρίων ανθρώπων στις κατακόμβες του Παρισιού

Επιστήμονες εξετάζουν τα οστά των Παριζιάνων στις κατακόμβες. [Credit: Philippe Charlier/LAAB/UVSQ] Κάτω από τους πολυσύχναστους δρόμους του...

Επιστήμονες εξετάζουν τα οστά των Παριζιάνων στις κατακόμβες.
[Credit: Philippe Charlier/LAAB/UVSQ]

Κάτω από τους πολυσύχναστους δρόμους του Παρισιού βρίσκεται ένα στοιχειωμένο απομεινάρι του παρελθόντος: οι κατακόμβες του Παρισιού. Αυτός ο υπόγειος λαβύρινθος εκτείνεται σε μήκος 300 χιλιομέτρων και φιλοξενεί τα λείψανα περισσότερων από 6 εκατομμυρίων ανθρώπων.

Από το 2023, μια ομάδα επιστημόνων εργάζεται για να αποκαλύψει τα μυστικά που κρύβονται μέσα σε αυτές τις γεμάτες οστά σήραγγες. Με επικεφαλής τον Philippe Charlier, ανθρωπολόγο και αρχαιολόγο από το Πανεπιστήμιο Paris-Saclay, το έργο αποτελεί την πρώτη επιστημονική μελέτη των κατακομβών.

Οι κατακόμβες του Παρισιού προήλθαν από δύο σημαντικά γεγονότα του 18ου αιώνα. Το πρώτο αφορούσε την κατάρρευση υπόγειων λατομείων που επί μακρόν εξορύσσονταν για την εξόρυξη πέτρας που χρησιμοποιήθηκε για την οικοδόμηση της πόλης. Οι καταρρεύσεις αυτές δημιούργησαν ένα επικίνδυνο δίκτυο κάτω από τους δρόμους του Παρισιού, ιδίως στην αριστερή όχθη της πόλης. Ως απάντηση, ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ' ίδρυσε την Inspection Générale des Carrières το 1777 για να χαρτογραφήσει και να σταθεροποιήσει την υπόγεια υποδομή.

Ο δεύτερος καταλύτης για τη δημιουργία των κατακομβών ήταν μια ανατριχιαστική κρίση δημόσιας υγείας. Το 1780, το Νεκροταφείο των Αθώων στη συνοικία Halles γέμισε τόσο πολύ που τα πτώματα σε αποσύνθεση άρχισαν να ξεχύνονται στα κοντινά υπόγεια, ένα τρομακτικό θέαμα για τους Παριζιάνους. Με τον φόβο της εξάπλωσης της ασθένειας, οι αρχές αποφάσισαν να εκταφιάσουν τα πτώματα από τα υπερπλήρη νεκροταφεία του Παρισιού. Μεταξύ του 1785 και του 1788, τα λείψανα μεταφέρθηκαν με βοϊδάμαξες σε εγκαταλελειμμένα φρεάτια λατομείων στα περίχωρα της πόλης. Όπως εξήγησε ο Charlier στην εφημερίδα The Guardian, «απλά τα έριχναν στα εγκαταλελειμμένα φρεάτια των λατομείων και τα άφηναν στοιβαγμένα εκεί που έπεφταν».

Μία από τις βασικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται είναι η παλαιοπαθολογία, η μελέτη των αρχαίων ασθενειών. [Credit: Philippe Charlier/LAAB/UVSQ]

Το 1810, ο κόμης Louis-Étienne Héricard de Thury, γενικός επιθεωρητής των λατομείων, ανέλαβε να οργανώσει τις κατακόμβες σε κάτι περισσότερο από μια τυχαία χωματερή. Τακτοποίησε τα οστά σε διακοσμητικούς τοίχους, γνωστούς ως «hagues», χρησιμοποιώντας μακριά οστά όπως μηριαία οστά και κρανία για να δημιουργήσει μια πιο οπτικά δομημένη έκθεση. Ωστόσο, πίσω από αυτές τις προσεκτικά κατασκευασμένες προσόψεις, τα υπόλοιπα οστά βρίσκονταν σε έναν χαοτικό σωρό.

Η ομάδα του Charlier δεν ενδιαφέρεται απλώς για την καλλιτεχνική διάταξη των οστών. Η έρευνά τους, η οποία ξεκίνησε μετά την κατάρρευση ενός τμήματος του οστέινου τοιχώματος το 2022, αποσκοπεί στην αποκάλυψη του τρόπου με τον οποίο τα άτομα αυτά ζούσαν και πέθαιναν. Μελετώντας τα σκελετικά κατάλοιπα, η ομάδα ελπίζει να κατανοήσει πώς εξελίχθηκαν οι ασθένειες με την πάροδο των αιώνων και πώς γίνονταν οι ιατρικές πρακτικές, όπως οι ακρωτηριασμοί και οι τρυπητές. «Η έρευνά μας εξετάζει 1.000 χρόνια ιστορίας της δημόσιας υγείας στο Παρίσι και τα προάστιά του, της ιατρικής και των χειρουργικών επεμβάσεων στις οποίες υποβλήθηκαν οι άνθρωποι και των ασθενειών που υπέστησαν», δήλωσε ο Charlier στον Guardian.

Μία από τις βασικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται είναι η παλαιοπαθολογία, η μελέτη των αρχαίων ασθενειών. Η ομάδα εξετάζει τα οστά για ίχνη παθήσεων όπως η ραχίτιδα, η σύφιλη και η λέπρα, οι οποίες αφήνουν αναγνωρίσιμα σημάδια στα σκελετικά υπολείμματα. Επιπλέον, εξάγουν DNA από τα δόντια για τον εντοπισμό μολυσματικών παραγόντων, όπως η πανώλη, που μπορεί να μην αφήνουν ορατά σημάδια στα οστά. Η ομάδα του Charlier διερευνά επίσης πιθανές δηλητηριάσεις από βαρέα μέταλλα, μεταξύ άλλων από μόλυβδο, υδράργυρο και αρσενικό.

Η ραδιοχρονολόγηση, η οποία δεν έχει διεξαχθεί ακόμη, θα παράσχει ακριβέστερη χρονολόγηση των λειψάνων. Ο Charlier προβλέπει ότι ο αριθμός των ατόμων που θάφτηκαν στις κατακόμβες θα μπορούσε να ξεπεράσει τα 6 εκατομμύρια. «Το έργο είναι τεράστιο. Είναι έργο χωρίς τέλος. Νομίζω ότι τα παιδιά των μαθητών μου θα το συνεχίσουν και αυτό είναι καλό», σημείωσε ο Charlier.

Η έρευνα της ομάδας, η οποία διανύει το τρίτο έτος της, αναμένεται να δώσει τα πρώτα προκαταρκτικά ευρήματά της μέχρι το τέλος του 2024.

Ο αριστοκράτης κόμης de Thury προτιμούσε να μην βλέπει πολύ μακριά στο μέλλον. Όπως υπενθυμίζει στους επισκέπτες μια από τις επιγραφές που τοποθέτησε στις κατακόμβες: «Σκέψου το πρωί ότι μπορεί να μην τα καταφέρεις μέχρι το βράδυ και το βράδυ ότι μπορεί να μην τα καταφέρεις μέχρι το πρωί».

Πηγή: Archaeology News, The Guardian