Ο πολιτισμός της αρχαίας Ελλάδας αναπτύχθηκε 100 χρόνια νωρίτερα από ό,τι νομίζαμε, υποστηρίζει νέα έρευνα

Στιγμιότυπο από τον αρχαίο Ελαιώνα στη Βοιωτία.  [Credit: The Canadian Institute in Greece] Νέα έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Warwick δείχνει...

Στιγμιότυπο από τον αρχαίο Ελαιώνα στη Βοιωτία.
 [Credit: The Canadian Institute in Greece]

Νέα έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Warwick δείχνει ότι η άνοδος του πολιτισμού της αρχαίας Ελλάδας ξεκίνησε τουλάχιστον έναν αιώνα νωρίτερα από ό,τι πιστεύαμε.

Ενώ η αρχαία Ελλάδα είναι ένας από τους πιο γνωστούς πολιτισμούς της αρχαιότητας, δεν υπάρχουν σωζόμενες ιστορικές αφηγήσεις που να καλύπτουν γεγονότα μεταξύ των ετών 1.200 και 760 π.Χ. Αυτή η περίοδος θεωρείται παραδοσιακά ως μια «σκοτεινή εποχή» λόγω της έλλειψης διατηρημένων γραπτών πηγών, αφού μεγάλο μέρος της Μεσογείου υπέστη κοινωνική και πολιτική κατάρρευση, αναφέρει σε άρθρο του ο αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου του Warwick, Trevor Van Damme.

Η ελληνική Εποχή του Σιδήρου εμφανίστηκε σε αυτήν την περίοδο. Όμως, λόγω της έλλειψης γραπτών πηγών, μέχρι τώρα οι ιστορικοί εργάζονταν με ένα χρονοδιάγραμμα, το οποίο χρησιμοποιεί ως βάση του στυλ κεραμικής από την Αθήνα. Επινοήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του '50 και της δεκαετίας του '60 από τους ιστορικούς Nicolas Coldsteam και Vincent Desborough, και θεωρείται ευρέως ότι η Εποχή του Σιδήρου ξεκίνησε το 1.025 και τελείωσε το 700 π.Χ. Η «ελληνική αναγέννηση», από το 760 π.Χ. έως το 700 π.Χ., εμφανίστηκε στην τελευταία περίοδο της Εποχής του Σιδήρου, γνωστή ως Ύστερη Γεωμετρική. Αυτή ήταν μια εποχή ραγδαίας οικονομικής και δημογραφικής ανάπτυξης που είδε την υιοθέτηση της αλφαβητικής γραφής, την ανάδυση των ελληνικών πόλεων-κρατών, τα πανελλήνια ιερά και την ίδρυση ελληνικών αποικιών στο εξωτερικό.

Κεραμικά παπούτσια από χώρο ταφής γυναίκας που αποτεφρώθηκε, 900 π.Χ.. [Credit: Wikipedia]

Τέτοια τεράστια βήματα στα 60 χρόνια, σημαίνει ότι η περίοδος θεωρείται εξαιρετική. Ωστόσο, νέα έρευνα από την Άσσηρο και τη Σίνδο στη βόρεια Ελλάδα, καθώς και τη Ζαγορά στην Άνδρο, υποδηλώνουν ότι αυτό το χρονοδιάγραμμα της ελληνικής Εποχής του Σιδήρου είναι λανθασμένο. Η πρόσφατη εργασία του με τον αρχαιολόγο Bartłomiej Lis σχετικά με την πρωτογεωμετρική κεραμική από την τοποθεσία Ελαιών υποστηρίζει αυτήν την άποψη.

Η έρευνα δείχνει ότι οι ελληνικοί σκοτεινοί αιώνες θα μπορούσαν να ήταν μικρότεροι και η ελληνική αναγέννηση πολύ μεγαλύτερη από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως. Αυτό δείχνει ότι η ελληνική κοινωνία ήταν πιο ανθεκτική στην κοινωνική κατάρρευση που προηγήθηκε της Εποχής του Σιδήρου από ό,τι πίστευαν παλαιότερα.

Στιγμιότυπο από τον αρχαίο Ελαιώνα στη Βοιωτία.
 [Credit: The Canadian Institute in Greece]

Δείγματα κεραμικής αποδεικνύουν ότι η άνοδος της αρχαίας Ελλάδας ξεκίνησε νωρίτερα

Η μελέτη μας επικεντρώνεται σε ένα αγγείο που ανακαλύφθηκε το 2013 από μια ομάδα αρχαιολόγων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας και του Καναδικού Ινστιτούτου Ελλάδος σε ένα ιερό που χρονολογείται στο τελευταίο μισό του 12ου αιώνα π.Χ. στην αρχαία πόλη Ελαιών. Αυτό το αγγείο, που βρέθηκε θρυμματισμένο στο πάτωμα του ιερού, διαθέτει διακριτά σύνολα ομόκεντρων κύκλων που περιστρέφονται γύρω από έναν κεντρικό άξονα (ένας τύπος συσκευής που μοιάζει με πυξίδα) στην επιφάνειά του. Ένα αγγείο σαν αυτό που ανακαλύφθηκε σε τόσο πρώιμο πλαίσιο είναι πρωτοφανές στην κεντρική Ελλάδα.

Οι ομόκεντροι κύκλοι του αγγείου είναι χαρακτηριστικοί του πρωτογεωμετρικού στυλ που οι Coldsteam και Desborough's πιστεύουν ότι εμφανίστηκαν στην Αθήνα κατά το τελευταίο μισό του 11ου αιώνα π.Χ.. Οι Coldsteam και Desborough καθιέρωσαν ημερομηνίες για την ελληνική Εποχή του Σιδήρου μέσω προσεκτικής τεκμηρίωσης θραυσμάτων ελληνικής κεραμικής στην Εγγύς Ανατολή (μια περιοχή που καλύπτει περίπου αυτή της σύγχρονης Μέσης Ανατολής). Αυτά τα θραύσματα βρέθηκαν σε τοποθεσίες που είχαν καταστραφεί και ισοπεδωθεί κατά τη διάρκεια ιστορικών πολέμων.

Παράδειγμα πρωτογεωμετρικού αγγείου

Έτσι, χρησιμοποιώντας ιστορικά αρχεία της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου για αυτά τα περιστατικά και προσδιορίζοντας τα συγκεκριμένα στυλ των θραυσμάτων κεραμικής, οι Coldsteam και Desborough μπόρεσαν να τους δώσουν συγκεκριμένες ημερομηνίες. Αυτά ήταν τα πρωτογεωμετρικά (1.025-900 π.Χ.), τα πρώιμα γεωμετρικά (900-850 π.Χ.), τα μεσογεωμετρικά (850-760 π.Χ.) και τα όψιμα γεωμετρικά (760-700 π.Χ.). Το τελευταίο είναι αντίστοιχο της ελληνικής αναγέννησης.

Η έρευνα του Van Damme αμφισβητεί αυτό το χρονοδιάγραμμα και αντ' αυτού υποστηρίζει μια προέλευση του Πρωτογεωμετρικού ρυθμού κατά τον 12ο αιώνα π.Χ. στη βόρεια Ελλάδα και έτσι προτείνει μια νέα ημερομηνία έναρξης για την Εποχή του Σιδήρου. Το επιχείρημά τους ενισχύεται από πετρογραφικές και χημικές αναλύσεις που έγιναν στο αγγείο που δείχνουν αδιαμφισβήτητα ότι εισήχθη από την κάτω κοιλάδα του Αξιού. Αυτή τυχαίνει να είναι η περιοχή όπου δύο άλλες μελέτες βρήκαν αποτελέσματα που αμφισβητούν παρόμοια τη χρονολογία των Coldsteam και Desborough για την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου μεταξύ των ετών 2.000-2.020.

Εκτός από την ενίσχυση του αναθεωρημένου χρονοδιαγράμματος, η έρευνα εισάγει ένα πρόσθετο στρώμα πολυπλοκότητας στη συζήτηση, επειδή το αγγείο από τον Ελαιώνα βρέθηκε μέσα σε ένα στρώμα μυκηναϊκής κεραμικής που χρονολογείται από τον 12ο αιώνα π.Χ.. Στη συμβατική χρονολογία, η κεραμική μυκηναϊκού ρυθμού παρήχθη από τον 16ο έως τον 11ο αιώνα π.Χ. και τη διαδέχθηκε η πρωτογεωμετρική τεχνοτροπία προς τα τέλη του 11ου αιώνα π.Χ. Δεδομένου ότι η Αθήνα πιστεύεται ότι ήταν το κέντρο που ευθύνεται για τη δημιουργία του πρωτογεωμετρικού στυλ, δεν πρέπει να βρεθούν παραδείγματα σε περιβάλλον πριν από τα τέλη του 11ου αιώνα π.Χ.

Στιγμιότυπο από τον αρχαίο Ελαιώνα στη Βοιωτία.
 [Credit: The Canadian Institute in Greece]

Πρωτογεωμετρικός αμφορέας στο Βρετανικό μουσείο.

Η ανακάλυψη στον Ελαιώνα υποδηλώνει ότι το πρωτογεωμετρικό και το μυκηναϊκό στυλ συνυπήρξαν για 100 χρόνια, αντί να συμβαίνουν το ένα μετά το άλλο. Αυτό σημαίνει ότι οι σκοτεινοί αιώνες της Ελλάδας, θα μπορούσαν να είναι πολύ μικρότεροι από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως, αφού η ύστερη γεωμετρική – και έτσι η ελληνική αναγέννηση, που είδε την εισαγωγή του αλφαβήτου – θα ξεκινούσε πάνω από 100 χρόνια νωρίτερα.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Van Damme T, Lis B. The origin of the Protogeometric style in northern Greece and its relevance for the absolute chronology of the Early Iron Age. Antiquity. 2024;98(401):1271-1289. doi:10.15184/aqy.2024.144

Πηγή: LiFO