Μια μεγάλη έκθεση για τους παραμυθένιους Δρόμους του Μεταξιού

Χάρτης του κόσμου από τον Nuzhat almushtaq, χειρόγραφο του 1533 Φωτ.: © The Bodleian Libraries, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Αυτός ο χάρτης σχ...

Χάρτης του κόσμου από τον Nuzhat almushtaq, χειρόγραφο του 1533 Φωτ.: © The Bodleian Libraries, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Αυτός ο χάρτης σχεδιάστηκε αρχικά για τον χριστιανό βασιλιά της Σικελίας Ρογήρο Β'. Ακολουθεί την παράδοση του ισλαμισμού που προσανατολίζει τον κόσμο προς τον νότο και τοποθετεί το κέντρο του κόσμου στη Μέκκα, το κέντρο του μουσουλμανικού προσκυνήματος.

Η έκθεση «Silk Roads» στο Βρετανικό Μουσείο αφηγείται μια ιστορία σύνδεσης πολιτισμών και ηπείρων, αιώνες πριν από τον παγκοσμιοποιημένο κόσμο που γνωρίζουμε σήμερα.

Καραβάνια που διασχίζουν τους αμμόλοφους της ερήμου, έμποροι που ανταλλάσσουν μετάξια και μπαχαρικά σε παζάρια, αυτές είναι οι εικόνες που έχουν τροφοδοτήσει τη φαντασία μας όταν σκεφτόμαστε τους Δρόμους του Μεταξιού. Όμως η πραγματικότητα μάς πηγαίνει πολύ πιο πέρα, σε ένα περίπλοκο δίκτυο χερσαίων διαδρομών που εκτείνονταν σε ολόκληρη την Ασία, συνέδεαν μυθικές πόλεις της Κίνας, της Ινδίας και της κεντρικής Ασίας και έφταναν μέχρι τα μεγάλα λιμάνια και τις πόλεις της Ανατολικής Μεσογείου.

Η έκθεση «Silk Roads» στο Βρετανικό Μουσείο, που θα διαρκέσει έως τις 23 Φεβρουαρίου 2025, αφηγείται ξανά την ιστορία αυτών των δρόμων από την Ανατολή μέχρι τη Δύση, των αλληλεπικαλυπτόμενων δικτύων που συνέδεαν κοινότητες σε όλη την Ασία, την Αφρική και την Ευρώπη, από την Ανατολική Ασία στη Βρετανία και από τη Σκανδιναβία στη Μαδαγασκάρη. Αυτή η μεγάλη έκθεση αποκαλύπτει πώς τα ταξίδια των ανθρώπων, των αντικειμένων και των ιδεών που διαμόρφωσαν τους Δρόμους του Μεταξιού διαμόρφωσαν πολιτισμούς και ιστορίες.

Τοιχογραφία από τον νότιο τοίχο της «Αίθουσας των Πρεσβευτών». Λεπτομέρεια που δείχνει δύο καβαλάρηδες καμήλας μέσα στην πομπή του καραβανιού.
[Credit: © ACDF of Uzbekistan, Samarkand State Museum Reserve]

Συνυφασμένη με τους κινεζικούς μύθους, η ιστορία του μεταξιού χάνεται στα βάθη των αιώνων. Η τέχνη της εκτροφής του μεταξοσκώληκα, σύμφωνα με τους Κινέζους συγγραφείς, και η κατεργασία του μεταξιού ανακαλύφθηκαν τυχαία από την αυτοκράτειρα Σι Λιγκ Τσι γύρω στο 2690 π.Χ., όταν, σύμφωνα με τον μύθο, ένα κουκούλι έπεσε στο νερό που έβραζε για το τσάι της. Όταν προσπάθησε να το βγάλει, τράβηξε μια λεπτή και ανθεκτική κλωστή, την πρώτη μεταξωτή ίνα.

Ο Κομφούκιος στα «Χρόνια των τεσσάρων πρώτων δυναστειών» αναφέρει πως η αυτοκράτειρα Σι Λιγκ Τσι έκανε συστηματική εκτροφή του μεταξοσκώληκα στα ανάκτορά της, υποχρέωνε τις Κινέζες να παρακολουθούν μαθήματα σηροτροφίας, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους τάξη, και μοιράστηκε τα μυστικά του μεταξιού με το νέο της βασίλειο.

Το για αιώνες επτασφράγιστο μυστικό του κινεζικού βασιλείου διαδόθηκε όταν μια Κινέζα πριγκίπισσα παντρεύτηκε τον βασιλιά μιας περιοχής του Θιβέτ. Η πριγκίπισσα, που δεν ήθελε να απαρνηθεί τα πολυτελή μεταξωτά της ρούχα, έκρυψε σπόρους μουριάς και αυγά μεταξοσκώληκα στα πλούσια μαλλιά της και έτσι το μυστικό του μεταξιού δραπέτευσε και άρχισε η διάδοσή του. Οι Έλληνες άποικοι της Μ. Ασίας γνώριζαν την ύπαρξη του μεταξιού, αλλά πίστευαν ότι είναι φυτική ίνα.

Τοιχογραφία από τον νότιο τοίχο της «Αίθουσας των Πρεσβευτών».
[Credit: © ACDF of Uzbekistan, Samarkand State Museum Reserve]

Γυάλινο κέρατο πόσης, Ιταλία, 550-600 μ.Χ.
[Credit: ©The Trustees of the British Museum]

Τα μεταξωτά υφάσματα έφτασαν στην αρχαία Ελλάδα με τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενώ στα ρωμαϊκά χρόνια το μετάξι είχε μεγάλη αξία, σαν τους πολύτιμους λίθους.

Με τα κουκούλια του μεταξοσκώληκα να μεταφέρονται λαθραία, ο μύθος λέει ότι η διάδοση της μεταξοκαλλιέργειας από την Ανατολή στη Δύση έγινε από μοναχούς του Βυζαντίου που μετέφεραν τα αυγά του μεταξοσκώληκα μέσα σε κούφια μπαστούνια.

Η έκθεση μοιράζεται την ιστορία των Δρόμων του Μεταξιού που διασχίζοντας ερήμους, βουνά, ποτάμια και θάλασσες αφηγούνται μια ιστορία σύνδεσης πολιτισμών και ηπείρων, αιώνες πριν από τη διαμόρφωση του παγκοσμιοποιημένου κόσμου που γνωρίζουμε σήμερα. Οι Δρόμοι του Μεταξιού χρησιμοποιήθηκαν για χιλιετίες, αλλά αυτή η έκθεση εστιάζει σε μια καθοριστική περίοδο της ιστορίας τους, από περίπου το 500 μ.Χ. έως το 1000 μ.Χ., με αντικείμενα από το μήκος και το πλάτος των Δρόμων του Μεταξιού που αποκαλύπτουν την εκπληκτική εμβέλεια αυτών των δικτύων.

Ένας πολιτισμός σε Ανατολή και Δύση

Περισσότερα από 300 αντικείμενα σε μια ροή με πέντε γεωγραφικές ζώνες, από την Ανατολική Ασία έως τη Βορειοδυτική Ευρώπη, μας οδηγούν σε έναν κόσμο που συνυφαίνει τις ιστορίες του. Στην πρώτη ενότητα, την «Ανατολική Ασία», παρουσιάζεται η δυναστεία των Τανγκ, με πρωτεύουσα το κοσμοπολίτικο Τσανγκ-αν, την πιο πυκνοκατοικημένη πόλη στον κόσμο εκείνη την περίοδο, που θεωρείται γενικά ως μια χρυσή εποχή του κινεζικού πολιτισμού. Τα αρχεία των Τανγκ υπολόγισαν τον πληθυσμό εκείνη την εποχή σε περίπου 50 εκατομμύρια άτομα.

Κεραμική φιγούρα οργανοπαίχτη.
[Credit: Ashmolean Museum, University of Oxford]

Πούλια για σκάκι από ελεφαντόδοντο.
[Credit: © ACDF of Uzbekistan, Samarkand State Museum Reserve]

Από εκεί ξεκινά το ταξίδι της έκθεσης για να περάσει στις «Διαδρομές στην Ασία», στις οάσεις της λεκάνης του Ταρίμ που συνέδεαν την Κίνα με την Ινδία και την αυτοκρατορία του Θιβέτ στα Ιμαλάια. Στην τρίτη ενότητα, «Η Κεντρική Ασία προς την Αραβία», οι ισλαμικές κατακτήσεις καλλιεργούν τη θρησκευτική ομοιομορφία και τον υφολογικό συγκρητισμό. Οι Άραβες ηγεμόνες πρόσθεσαν μουσουλμανικές δοξασίες πίστης στα νομίσματα των Βυζαντινών, ενώ οι ντόπιοι τεχνίτες υιοθέτησαν ένα νέο λεξιλόγιο αραβικής γραφής και φυτικών σχεδίων. Ένας αστρολάβος από τη Βαγδάτη, ένας παγκόσμιος χάρτης από το Κάιρο και τα κεραμικά των Αββασιδών δείχνουν πώς το εμπόριο, η θρησκεία και η επιστήμη άνθησαν.

Ένας ορμητικός και πλούσιος χείμαρρος από αγαθά και στυλ ξεχύνεται στην τέταρτη ενότητα, τους «Μεσογειακούς Κόσμους», καθώς οι μουσουλμανικοί στρατοί εισέρχονται στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Στη βυζαντινή Κύπρο μεταφράστηκε στα ελληνικά η «Ζωή του Βούδα». Στην Αίγυπτο, ένας άνδρας φορούσε ένα γαλαζοπράσινο παλτό ιππασίας, υφαντό από μαλλί προβάτου και κασμίρι από το Κασμίρ, και ένα περιδέραιο από χάντρες από κεχριμπάρι της Βαλτικής που θάφτηκε μαζί με τον ιδιοκτήτη του. Η πέμπτη ενότητα, «Βορειοδυτική Ευρώπη», στρέφεται βόρεια, προς την Ιβηρία και πέρα ​​από τα Πυρηναία. Οι καλλιτέχνες της Ανδαλουσίας έμαθαν νέες τεχνικές, φυλλώματα με επιρροές από το Ισλάμ διακοσμούν μοναστήρια και οι ασιατικές επιρροές γίνονται πιο εμφανείς από ποτέ στην Ευρώπη.

Ανατολή και Δύση αναπτύσσονται και εξελίσσονται αμοιβαία μέσα από τις επικές συνδέσεις των εμπορικών διαδρομών και φτάνουν από τα παλάτια της Κίνας και τις οάσεις σε συναγωγές, τζαμιά και ναούς της Δύσης, όπου οι πολιτισμοί αναμειγνύονται ελεύθερα. 

Το μπαούλο των Φράγκων. [Credit: ©The Trustees of the British Museum]

Κεραμική φιγούρα καμήλας. [Credit: ©The Trustees of the British Museum]

Χρυσό κούμπωμα ώμου. [Credit: ©The Trustees of the British Museum]

Είναι πολύ περισσότερα από το μετάξι αυτά που διαδόθηκαν από τους Δρόμους του Μεταξιού. Πόσοι Δρόμοι του Μεταξιού υπήρχαν τελικά και πόσα μέρη συνέδεαν; Οι διαδρομές, τόσο από τη θάλασσα όσο και από τη στεριά, έφτιαχναν μια χώρα θαυμάτων. Η απόδειξη της σύνδεσης αυτής είναι στην τέχνη. Ένα πρώιμο ισλαμικό μωσαϊκό από ένα παλάτι της ερήμου στην Ιορδανία όχι μόνο προσαρμόζει σχέδια από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία αλλά επαναχρησιμοποιεί βυζαντινές ψηφίδες, όταν οι ευρασιατικοί λαοί ήταν ξεχασμένοι ή θεωρούνταν βάρβαροι. Μπορεί οι θησαυροί της Σογδιανής από την πρωτεύουσά τους Σαμαρκάνδη να είναι άγνωστοι σε πολλούς σήμερα, αλλά εξακολουθούν να είναι εκθαμβωτικοί, όπως ένας Βούδας που βρέθηκε στη Σουηδία και ανήκε σε Βίκινγκς και μια χρυσή πόρπη από το Ρατζαστάν που θάφτηκε με έναν βασιλιά των Σαξόνων. Μόνο μια σκέψη υπάρχει αν διαβάσει κάποιος την ιστορία των Δρόμων του Μεταξιού: Τι είναι τελικά τα σύνορα;

Πηγή: Αργ. Μποζώνη, LiFO