Ο ναός του Ποσειδώνα στο Σαμικό αποκαλύπτεται: Στο «φως» νέα μυστικά

Το μνημειακό οικοδόμημα που ανακαλύφθηκε το 2022 στο Σαμικό της Ηλείας συνεχίζει να αποκαλύπτει τα μυστικά του, χάρη στις ανασκαφές που συνε...

Το μνημειακό οικοδόμημα που ανακαλύφθηκε το 2022 στο Σαμικό της Ηλείας συνεχίζει να αποκαλύπτει τα μυστικά του, χάρη στις ανασκαφές που συνεχίστηκαν και φέτος. To CNN Greece επισκέφτηκε την επικεφαλής των ανασκαφών, Δρ. Μπιργκίτα Έντερ στο Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών και μίλησε για τα νέα στοιχεία που έχουν έρθει στο φώς αλλά και τη σημασία της ανασκαφής.

Πρόσφατα οι αρχαιολογικές εργασίες στο Σαμικό Ηλείας έφεραν στο φως σημαντικά νέα στοιχεία, εστιάζοντας σε ένα ναόσχημο κτήριο, το οποίο αποδεικνύεται ιδιαίτερα σημαντικό για την αρχαία ιστορία της περιοχής.

Το ερευνητικό πρόγραμμα για τις ανασκαφές στον ναό του Ποσειδώνα στο Σαμικό αποτελεί συνεργασία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας με το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών.

Αεροφωτογραφία της ανασκαφής στο ιερό του Ποσειδώνα στο Κλειδί, στο Κάτω Σαμικό [Credit:ΥΠΠΟ]

Στο πλαίσιο της φετινής ανασκαφικής περιόδου του πενταετούς ερευνητικού προγράμματος στο Κλειδί Σαμικού (έτη 2022-2026), που ολοκληρώθηκε στα τέλη Σεπτεμβρίου, ήρθαν στο φως σημαντικά στοιχεία για το μνημειακό οικοδόμημα που ανακαλύφθηκε το 2022.

Όπως μας εξήγησε η ίδια η Δρ. Μπιργκίτα Έντερ:

«Φέτος αποκαλύφθηκε όλο το μήκος των 28 μέτρων του μεγάλου κτηρίου που ανασκάπτουμε από το 2022. Το κτίριο έχει πλάτος σχεδόν 9,5 μέτρα. Ο ναός χωρίζεται σε δύο μεγάλα εσωτερικά δωμάτια, το καθένα με δύο κεντρικούς εσωτερικούς κίονες και ένα προστώο με δύο κίονες σε αντίστοιχο. Σύμφωνα με τις τρέχουσες γνώσεις, πρόκειται για έναν αρχαϊκό ναό που χρονολογείται πιθανότατα από τον 6ο αιώνα π.Χ. και του οποίου η στέγη αποτέθηκε στο εσωτερικό του κτιρίου στα χρόνια γύρω στο 300 π.Χ.».

Το ερευνητικό πρόγραμμα που αποσκοπεί στη διερεύνηση της τοπογραφίας της περιοχής και στον εντοπισμό του ιερού του Ποσειδώνα και του λιμανιού του Σαμικού, αποτελεί συνεργασία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας με το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών, υπό την διεύθυνση των Δρ. Μπιργκίτα Έντερ και Δρ. Ερωφίλης Κόλλια.

Η αρχαιολόγος του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών, Δρ. Μπιργκίτα Έντερ. [Credit: Νίκος Ραζής/CNN Greece]

Ο ναός που αποκαλύφθηκε έχει διαστάσεις 28 μέτρα μήκος και 9,50 μέτρα πλάτος.

Η αρχιτεκτονική του διαμόρφωση είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και συνάδει με την τυπική κατασκευή σημαντικών θρησκευτικών κτισμάτων της αρχαιότητας.

Μία πολύ σημαντική ανακάλυψη για τα αρχαιολογικά χρονικά της χώρα μας.

Όπως λέει η Δρ. Μπιργκίτα Έντερ:

«Για πρώτη φορά έχουμε τώρα συγκεκριμένη επιβεβαίωση για τη θέση του περίφημου ιερού του Ποσειδώνα στο Σαμικόν. [...] Τα ευρήματα αυτά ανοίγουν νέες προοπτικές για την πολιτική και οικονομική σημασία της αμφικτιονίας των τριφυλιακών πόλεων τον 6ο αιώνα π.Χ., για τις οποίες το ιερό του Ποσειδώνα στη Σαμικό ήταν κεντρικής σημασίας. Το μεγάλο κτίριο που ερευνούμε αυτή τη στιγμή χτίστηκε ήδη από τον 6ο αιώνα και θα μπορούσε ήδη να είναι το αποτέλεσμα ενός κοινού έργου των τριφυλικών πόλεων».

Το κτήριο αποτελείται από δύο μεγάλους εσωτερικούς χώρους, καθένας από τους οποίους διαθέτει δύο κίονες στον κεντρικό του άξονα, καθώς και από δύο προδόμους με δύο κίονες εν παραστάσι στις εξωτερικές όψεις του.

Η διάταξη αυτή αποδεικνύει ότι πρόκειται για μια προσεγμένη κατασκευή, πιθανώς συνδεδεμένη με λατρευτική χρήση και δημόσια τελετουργία.

Κάτοψη από τον Ναό του Ποσειδώνα στο Σαμικό Ηλείας.

Όψη από ψηλά των ανασκαφών.

Οι επικεφαλής αρχαιολόγοι της ανασκαφής προσπαθούν να απαντήσουν σε σημαντικά ερωτήματα για τα ευρήματα.

Ένα από τα πιο κρίσιμα αφορά στη θεότητα που λατρευόταν στον ναό, για την οποία τα ανασκαφικά ευρήματα, όπως αγγεία, ειδώλια ή επιγραφές, αναμένεται να δώσουν περισσότερες πληροφορίες.

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη με την αρχαιολόγο Δρ. Μπιργκίτα Έντερ:

Ποια είναι τα νέα ευρήματα που έχουμε για τον ναό του Ποσειδώνα στο Σαμικό;

Δρ. Μπιργκίτα Έντερ: Φέτος αποκαλύφθηκε όλο το μήκος των 28 μέτρων του μεγάλου κτηρίου που ανασκάπτουμε από το 2022. Το κτήριο έχει πλάτος σχεδόν 9,5 μέτρα. Ο ναός χωρίζεται σε δύο μεγάλα εσωτερικά δωμάτια, το καθένα με δύο κεντρικούς εσωτερικούς κίονες και ένα προστώο με δύο κίονες σε αντίστοιχο. Σύμφωνα με τις τρέχουσες γνώσεις, πρόκειται για έναν αρχαϊκό ναό που χρονολογείται πιθανότατα από τον 6ο αιώνα π.Χ. και του οποίου η στέγη αποτέθηκε στο εσωτερικό του κτηρίου στα χρόνια γύρω στο 300 π.Χ. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της φετινής εκστρατείας, είναι πιθανό το κτήριο να διαλύθηκε και να εγκαταλείφθηκε εκείνη την εποχή. Στη δεύτερη αίθουσα κείτονταν στο δάπεδο τα θραύσματα μιας αρχαϊκής μαρμάρινης λεκάνης (Περιρραντήριο) διαμέτρου 1 μ. περίπου. Αυτό το σκεύος για τελετουργικό καθαρισμό μιμείται χάλκινο μπολ και δείχνει ήδη αρχαίες επισκευές με σιδερένια σφιγκτήρες. Μαζί με το θραύσμα που ανακαλύφθηκε το 2022, μπορεί να επανασυναρμολογηθεί σχεδόν πλήρως. Μια χάλκινη πλάκα ήταν αρχικά προσαρτημένη σε έναν από τους τοίχους του ναού από τούβλα από λάσπη, που αποτελούσε μέρος της επίχωσης του κτηρίου.

H Δρ. Μπιργκίτα Έντερ μιλάει στο CNN Greece για τα νέα ευρήματα της ανασκαφής. [Credit: Νίκος Ραζής/CNN Greece]

Πόσο σημαντικά είναι αυτά τα ευρήματα και τι σηματοδοτεί μια τέτοια ανασκαφή; Ποια είναι η σημασία αυτών των ευρημάτων;

Δρ. Μπιργκίτα Έντερ: Για περισσότερα από 100 χρόνια, το ιερό του Ποσειδώνα στο Σαμικό, το οποίο αναφέρεται κυρίως από τον αρχαίο ιστορικό Στράβωνα στο 8ο βιβλίο του, αναζητούνταν από ερευνητές στους λόφους του Κλειδιού κάτω από το αρχαίο φρούριο της Σαμικής: ήταν ένα ιερό που είχε σημασία για ολόκληρη την περιοχή γιατί αποτέλεσε το κέντρο της θρησκευτικής και, τουλάχιστον αργότερα, της εθνικής ταυτότητας των Τριφυλίων. Σύμφωνα με τον Στράβωνα, το ιερό του Ποσειδώνα στο Σαμικό ήταν ένα από τα σημαντικότερα τοπογραφικά σημεία αναφοράς κατά μήκος της ακτής της Τριφυλίας. Η σημασία του ιερού πέρα από τη λειτουργία του ως τοπόσημο τονίζεται από το γεγονός ότι ήταν κεντρικό ιερό των Τριφυλίων, το οποίο διοικούσε ο Μάκιστος, που βρισκόταν πιο μέσα στην ενδοχώρα. Ο Στράβων (8, 3, 13) αναφέρει: «τὸ πλέον τιμώμενον τοῦ Σαμίου Ποσειδῶνος ἱερόν». Οι Μακιστιανοί, που επιβλέπουν αυτό το λατρευτικό κέντρο της περιοχής, εγκαινιάζουν επίσης το Φεστιβάλ Σάμης Ειρήνης που πήρε το όνομά του από την τοποθεσία. Όλοι οι Τριφυλαίοι συνεισφέρουν στο ιερό. Η επιγραφή στη χάλκινη πλάκα επιβεβαιώνει τη θέση του ιερού.

Τι μπορεί να προσθέσει μια τέτοια ανακάλυψη στη γνώση μας για την ιστορία;

Δρ. Μπιργκίτα Έντερ: Τα ευρήματα αυτά ανοίγουν νέες προοπτικές για την πολιτική και οικονομική σημασία της αμφικτιονίας των τριφυλιακών πόλεων τον 6ο αιώνα π.Χ., για τις οποίες το ιερό του Ποσειδώνα στη Σαμικό ήταν κεντρικής σημασίας. Το μεγάλο κτήριο που ερευνούμε αυτή τη στιγμή χτίστηκε ήδη από τον 6ο αιώνα και θα μπορούσε ήδη να είναι το αποτέλεσμα ενός κοινού έργου των τριφυλικών πόλεων. Αυτό σε κάθε περίπτωση θα αποτελούσε ένδειξη της ύπαρξης και της οικονομικής αποτελεσματικότητας της αμφικτιονίας στους αρχαϊκούς χρόνους, της οποίας η σημασία πριν από τον 4ο αιώνα και πριν από την απελευθέρωση από την Ηλιακή κυριαρχία έχει μέχρι στιγμής υποτιμηθεί, καθώς δεν υπάρχουν αντίστοιχες πηγές. Υπό αυτή την έννοια, η αρχαιολογία μπορεί επίσης να συμβάλει στη συμπλήρωση της ιστορικής προοπτικής. Το ίδιο ισχύει και για το τέλος του ναού, καθώς δεν είναι ακόμη γνωστό πότε εγκαταλείφθηκε στην πραγματικότητα το ιερό. Περαιτέρω έρευνα θα δώσει ίσως σαφή αποτελέσματα εδώ.

Ευρήματα από την ανασκαφή στο Σαμικό Ηλείας στον Ναό του Ποσειδώνα. [Credit: © OeAW-OeAI/M. Kräker]

Γιατί είναι σημαντικός αυτός ο ναός;

Δρ. Μπιργκίτα Έντερ: Για πρώτη φορά έχουμε τώρα συγκεκριμένη επιβεβαίωση για τη θέση του περίφημου ιερού του Ποσειδώνα στο Σαμικόν. Εκτός από αυτό, ενδιαφέρουσα είναι και η αρχιτεκτονική του κτηρίου, αφού μεγάλα αρχαϊκά κτήρια–εκτός από το Ηραίο της Ολυμπίας– είναι ελάχιστα γνωστά στην περιοχή. Όπως ήδη αναφέρθηκε, τα ευρήματα μας παρέχουν νέες γνώσεις για την ιστορία αυτής της περιοχής.

Πώς είναι η συνεργασία σας; Αυστρία-Ελλάδα; Βοηθάει το ότι δύο αρχαιολογικές «δυνάμεις» συνεργάζονται;

Δρ. Μπιργκίτα Έντερ: Έχουμε μια εξαιρετική συνεργασία, γιατί οι τομείς εξειδίκευσής μας αλληλοσυμπληρώνονται τέλεια. Μια αρχαιολογική έρευνα σε μια πρώην βαλτώδη περιοχή όπως αυτή απαιτεί τη συμμετοχή των τοπικών και περιφερειακών αρχών, και είμαι επίσης πολύ ευγνώμων για την υποστήριξή τους. Αυτό αφορά τον σχεδιασμό της αποστράγγισης και τον καθαρισμό των εκτάσεων από τα καλάμια. Χωρίς τη συνεργασία τους δεν θα μπορούσαμε να δουλέψουμε καθόλου. Η κυρία Κόλια και εγώ τα πάμε πολύ καλά και σε ακαδημαϊκό επίπεδο, οπότε κινούμαστε προς την ίδια κατεύθυνση. Μαζί είμαστε πιο δυνατοί!

Τι να περιμένουμε από τις ανασκαφές; Υπάρχει κάτι άλλο που μπορεί να βρεθεί εκεί κάτω;

Δρ. Μπιργκίτα Έντερ: Δεν έχουμε τελειώσει ακόμα την ανασκαφή. Από τη μία, θέλουμε να αποκαλύψουμε πλήρως το κτήριο και, από την άλλη, θέλουμε επίσης να μάθουμε περισσότερα για την ιστορία και το σχεδιασμό του ιερού. Δεν υπήρχε μόνο ένα κτίσμα στον μεγάλο υπαίθριο χώρο του ιερού και ο χώρος του βωμού πρέπει ακόμη να εξεταστεί. Ως εκ τούτου, θα συνεχίσουμε να εξερευνούμε την περιοχή χρησιμοποιώντας την γεωφυσική και επίσης να μελετάμε τις αλλαγές στο γύρω τοπίο. Τέλος, θέλουμε επίσης να σκάψουμε βαθύτερα για να προσδιορίσουμε ίσως παλαιότερες φάσεις της χρήσης της γης.

Η Δρ. Μπιργκίτα Έντερ μιλάει στο CNN Greece στο Αρχαιολογικό Αυστριακό Ινστιτούτο στην Αθήνα. [Credit: Νίκος Ραζής/CNN Greece]

Πόσο δύσκολες είναι οι ανασκαφές στο σημείο; Μετά από πόσα χρόνια θα δούμε κάτι να προκύπτει;

Δρ. Μπιργκίτα Έντερ: Οι ανασκαφές σε αυτή την τοποθεσία αποτελούν μεγάλη πρόκληση λόγω της υψηλής στάθμης των υπογείων υδάτων. Ακόμα και το καλοκαίρι που κάνουμε ανασκαφές φτάνουμε ήδη στα υπόγεια νερά μισό μέτρο κάτω από την επιφάνεια. Αυτό σημαίνει ότι δύσκολα μπορούμε να πάμε πιο βαθιά και οι ανασκαφές στην περιοχή του βωμού δεν είναι ακόμη δυνατές λόγω της βαλτώδους κατάστασης. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτό το πρόβλημα, ειδικά αν πρόκειται να παρουσιαστούν οι ανασκαφές σε ένα ευρύτερο κοινό.

Πηγή: Στ. Παπαγρηγορίου, CNN