Αρχαιότητες σε πλατείες: Αλλάζουν τα σχέδια των αναπλάσεων

Αποψη των αρχαιολογικών ευρημάτων στο μέσον της πλατείας Αγίας Ειρήνης. Σκοπός είναι να αναδειχθούν με σημειακή τροποποίηση της αρχιτεκτονικ...

Αποψη των αρχαιολογικών ευρημάτων στο μέσον της πλατείας Αγίας Ειρήνης. Σκοπός είναι να αναδειχθούν με σημειακή τροποποίηση της αρχιτεκτονικής μελέτης.
[Credit: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ]

Σήμερα το έχουμε ξεχάσει, αλλά τον Νοέμβριο του 2020, στην οδό Αιόλου, στο ύψος της πλατείας Αγίας Ειρήνης, εκτελούνταν εργασίες αναβάθμισης υποδομών. Μια μέρα το αιχμηρό εργαλείο μέλους του συνεργείου χτύπησε μια σχεδόν αθέατη επιφάνεια από μάρμαρο σε βάθος ενάμισι μέτρου. Ο εργάτης αμέσως κατάλαβε ότι είχε να κάνει με ένα ασυνήθιστο εύρημα. Ηταν η προτομή ενός γενειοφόρου άνδρα, τμήμα ερμαϊκής στήλης, πιθανότατα του τέλους του 4ου ή των αρχών του 3ου αιώνα π.Χ.

Τέσσερα χρόνια μετά, η ολοκλήρωση της ανάπλασης της πλατείας Αγίας Ειρήνης παίρνει παράταση εξαιτίας της ανακάλυψης αρχαιοτήτων (ίχνη οικίας της ρωμαϊκής περιόδου) στο μέσον, περίπου, της περιοχής παρέμβασης, εκεί που κάποτε άκμαζε η υπαίθρια αγορά των ανθοπωλείων. Είναι το πρώτο «θύμα» από το πακέτο των τεσσάρων πλατειών που εντάσσονται στη δεύτερη φάση ανάπλασης του Εμπορικού Τριγώνου από τον Δήμο Αθηναίων και το οποίο περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και νέες πεζοδρομήσεις, με πιο σημαντικές αυτές των οδών Πραξιτέλους και Καραγεώργη Σερβίας (κάτω από τη διασταύρωση με τη Βουλής), που στη συνέχεια αλλάζει τρεις ονομασίες (Περικλέους, Αθηναΐδος, Αγίας Ειρήνης) μέχρι να συναντήσει την Αθηνάς. Οι άλλες πλατείες είναι οι Αγίου Γεωργίου Καρύτση και Αγίων Θεοδώρων (δίπλα στους ομώνυμους ναούς), οι οποίες πρόκειται να ανακατασκευαστούν με νέες δαπεδοστρώσεις, φυτεύσεις και διευθετήσεις τραπεζοκαθισμάτων, ενώ θα αναμορφωθεί και η ανοιχτή περιοχή – πλάτωμα που σχηματίζουν οι οδοί Πραξιτέλους, Αγίου Μάρκου, Αιόλου και Ευριπίδου και η οποία αναφέρεται ως πλατεία Ιερού Λόχου.

Πάνω, από την τότε αποκάλυψη αρχαιολογικών ευρημάτων στην πλατεία Θεάτρου. [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]

Οι αναπλάσεις πλατειών δεν ήταν ποτέ το «δυνατό χαρτί» του Δήμου Αθηναίων αλλά και των εκάστοτε κυβερνήσεων. Η εύρεση αρχαιοτήτων ήταν ένας από τους βασικούς λόγους για αυτή τη διαχρονική δυστοκία. Πριν από την πλατεία Αγίας Ειρήνης, ήταν οι εργασίες για τη νέα διαμόρφωση της πλατείας Θεάτρου που σταμάτησαν τον Νοέμβριο του 2022, λίγες εβδομάδες μετά την έναρξή τους, καθώς οι πρώιμες ανασκαφικές έρευνες έφεραν στο φως και σε βάθος μόλις ενός μέτρου σημαντικές αρχαιότητες των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων μπροστά από το κτίριο της Διπλαρείου Σχολής. Πρόκειται για τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ενός αρκετά εκτεταμένου κτιριακού συγκροτήματος που αποτελείται από διαφορετικούς χώρους οι οποίοι έχουν αποκαλυφθεί μερικώς, διατηρούνται σε χαμηλό ύψος και καλύπτονται από μαρμαροθετήματα και ψηφιδωτό σε καλή κατάσταση, μαρτυρώντας τον πολυτελή χαρακτήρα του οικοδομήματος. Η αποκάλυψη των έως τώρα αρχαιολογικών ευρημάτων στο 40% της περιοχής επέμβασης οδήγησε σε νέα σύμβαση με την ανάδοχο εταιρεία, με επιπρόσθετο προϋπολογισμό ύψους 1,2 εκατ. ευρώ. Παράλληλα, και με τη στενή συνεργασία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, βρίσκεται σε εξέλιξη η τροποποίηση της αρχιτεκτονικής μελέτης, καθώς τα ευρήματα θα ενσωματωθούν στη νέα εποχή της πλατείας. Δεδομένης της έκτασης των αρχαιοτήτων που διατηρούνται, έχουμε να κάνουμε στην πραγματικότητα με νέα μελέτη. Ούτε ψύλλος στον κόρφο της Κωνσταντίνας (Βαλεντίνης) Καρβουντζή και του Ματθαίου Παπαβασιλείου, των δύο αρχιτεκτόνων που κέρδισαν τον διαγωνισμό πριν από 14(!) ολόκληρα χρόνια.

Πάνω και κάτω, απεικονίσεις από τη μελλοντική εικόνα των πλατειών Αγίων Θεοδώρων και Καρύτση.

Τραπεζοκαθίσματα

Τα πράγματα φαίνονται λίγο πιο απλά στην περίπτωση της πλατείας Αγίας Ειρήνης, καθώς η επιφάνεια των ευρημάτων καλύπτει πολύ μικρότερη έκταση. Οι εργασίες στην υπόλοιπη πλατεία έχουν ευτυχώς ολοκληρωθεί, αν και με την εκ νέου ανάπτυξη των τραπεζοκαθισμάτων των καταστημάτων εστίασης που δίνουν τον τόνο της σημερινής πλατείας, ο αφηρημένος περαστικός δεν θα προσέξει σημαντικές διαφορές. Κι όμως, έχει αλλάξει η δαπεδόστρωση, έχουν ενισχυθεί οι φυτεύσεις (ανάμεσά τους και δύο μεγάλα πλατάνια), χαρακτηρίστηκαν διατηρητέες οι χρήσεις των δύο ανθοπωλείων, ενώ εφόσον το επιτρέψει η τροποποιημένη, λόγω αρχαίων, μελέτη, θα τοποθετηθούν και καθιστικά. Οπως μας εξηγεί η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, Ελενα Κουντούρη, το μεγαλύτερο βάθος των αρχαιοτήτων (σε σχέση με την πλατεία Θεάτρου) επιτρέπει την τοποθέτηση επιδαπέδιας γυάλινης επιφάνειας που θα καθιστά τα ευρήματα ορατά. Με την ευκαιρία τη ρωτάω για την απόφαση να διατηρηθούν τα ευρήματα και να μην καταχωθούν παρά το κόστος και σε πόρους και σε χρόνο. «Αντιλαμβάνομαι το κόστος, αλλά υπάρχει μια αντικειμενική υπεραξία που τη συνειδητοποιούμε μόνο όταν ολοκληρώνονται τα έργα με τη συνύπαρξη της νέας υποδομής και των αρχαιοτήτων. Επιπλέον, ο μελλοντικός περαστικός των δύο πλατειών διαμορφώνει μια νέα αντίληψη των πολλαπλών διαστρωματώσεων που ξεδιπλώνονται κάτω από τα πόδια του». Θα συμφωνήσουμε ότι οι αρχαιότητες είναι το μικρότερο από τα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η σύγχρονη πλατεία Αγίας Ειρήνης. Η επεκτατική πολιτική των καταστημάτων έχει καταστήσει ήδη την ανάπλασή της σχεδόν αθέατη…

Αισιόδοξος και απολύτως ικανοποιημένος από τη συνεργασία του Δήμου Αθηναίων με την Αρχαιολογική Υπηρεσία και το υπουργείο Πολιτισμού εμφανίζεται ο αντιδήμαρχος Υποδομών Ανδρέας Γραμματικογιάννης. Παρ’ όλα αυτά, παραδέχεται ότι το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης των δύο πλατειών εξαρτάται από «τρίτους», τους μελετητές και την αρμόδια εφορεία. Αντιθέτως, υπόσχεται ότι σύντομα, και σίγουρα εντός του 2025, θα ξεκινήσουν οι εργασίες στις πλατείες Καρύτση και Αγίων Θεοδώρων· με την κρυφή ελπίδα ότι τα συνεργεία δεν θα πέσουν πάνω στις ίδιες «εκπλήξεις».

Πηγή: Δ. Ρηγόπουλος, Καθημερινή