Σιδερένιες αλυσίδες βρέθηκαν σε ορυχείο χρυσού των Πτολεμαίων

Σιδερένιες αλυσίδες στο πάτωμα του δωματίου 44.15. [Credit: B. Redon] Σιδερένιες αλυσίδες που χρονολογούνται στην πρώιμη πτολεμαϊκή περίοδο ...

Σιδερένιες αλυσίδες στο πάτωμα του δωματίου 44.15. [Credit: B. Redon]

Σιδερένιες αλυσίδες που χρονολογούνται στην πρώιμη πτολεμαϊκή περίοδο ανακαλύφθηκαν στη Ghozza, ένα ορυχείο χρυσού του 3ου αιώνα π.Χ. στην ανατολική έρημο της Αιγύπτου. Πρόκειται για τις αρχαιότερες αλυσίδες που έχουν βρεθεί ποτέ στη Μεσόγειο και είναι εξαιρετικά σπάνια ευρήματα στην Αίγυπτο, ειδικά αν σχετίζονται άμεσα με την εξόρυξη. Παρέχουν επίσης νέες πληροφορίες σχετικά με το ότι οι μεταλλωρύχοι της Ghozza ήταν μια μικτή ομάδα ελεύθερων και εξαναγκαζόμενων εργατών.

Η Ανατολική Έρημος, η μεγάλη έκταση της Σαχάρας μεταξύ του Νείλου και της Ερυθράς Θάλασσας, ήταν πλούσια σε πολυπόθητους φυσικούς πόρους, όπως χρυσό, χαλκό, σίδηρο, πολύτιμους λίθους και άλλους σκληρούς λίθους. Η εξόρυξη χρυσού γινόταν εκεί για χιλιάδες χρόνια, φτάνοντας στο αποκορύφωμά της πρώτα κατά τη διάρκεια του Νέου Βασιλείου (περίπου 1500-1000 π.Χ.) και στη συνέχεια φτάνοντας σε νέα ύψη κατά τη διάρκεια της ελληνιστικής εποχής (332-30 π.Χ.). Οι Πτολεμαίοι άνοιξαν σχεδόν 40 ορυχεία στην Ανατολική Έρημο και η Ghozza ήταν το βορειότερο από αυτά, που άνοιξε κατά το δεύτερο μισό του 3ου αιώνα π.Χ.

Οι εργάτες στη Ghozza ζούσαν σε ένα χωριό ανεπτυγμένο με οικιστικά τετράγωνα σε δρόμους, διοικητικά κτίρια και λουτρά. Αυτή ήταν μια τελείως διαφορετική εγκατάσταση από ό,τι σε άλλα ορυχεία. Οι εργάτες στο Samut North, ένα από τα πρώτα ορυχεία που άνοιξε ο Πτολεμαίος Α΄ το 310 π.Χ., ζούσαν σε φυλασσόμενους κοιτώνες. Οι κατοικίες στη Ghozza δεν φυλάσσονταν και μεταξύ των εκατοντάδων οστράκων (θραύσματα κεραμικής που χρησιμοποιούνταν ως επιφάνειες γραφής) που βρέθηκαν υπάρχουν αρκετά που αναφέρονται σε μισθούς που καταβάλλονταν στους μεταλλωρύχους. Τα δεσμά είναι η πρώτη αρχαιολογική απόδειξη ότι στη Ghozza απασχολούνταν σκλάβοι ή καταναγκαστικοί εργάτες παράλληλα με τους μισθωτούς μεταλλωρύχους.

Γενική άποψη του Τομέα 44 με θέα προς τα βόρεια.
[Credit: M. Kačičnik, Institut français d'archéologie orientale]

Οι αλυσίδες βρέθηκαν σε μια περιοχή στην ανατολική περίμετρο του χωριού, γνωστή ως Τομέας 44. Τα κτίρια σε αυτόν τον τομέα φαίνεται ότι χρησιμοποιούνταν για αποθήκευση, προετοιμασία φαγητού και επισκευή μεταλλικών αντικειμένων. Στον Τομέα 44 ανακαλύφθηκαν δύο σειρές αλυσίδων. Το ένα σετ αποτελείται από επτά δακτυλίους ποδιών με δύο αρθρωτούς συνδέσμους που τοποθετήθηκαν σε λάκκο χαραγμένο στο δάπεδο ενός διαδρόμου. Το δεύτερο αποτελείται από τέσσερις συνδέσμους και δύο θραύσματα δακτυλιδιών που βρέθηκαν μαζί με άλλα σιδερένια αντικείμενα διάσπαρτα στο δάπεδο ενός διαφορετικού δωματίου. Χρησιμοποιούνταν αναμφίβολα για να δέσουν ανθρώπους (τα ζώα ήταν δεμένα με σχοινιά) κλείνοντάς τους γύρω από τους αστραγάλους ενός ατόμου.

Το σχέδιο των δεσμών μοιάζει πολύ με αυτά που ανακαλύφθηκαν στα αργυρά ορυχεία του Λαυρίου, 48 χιλιόμετρα περίπου νότια της Αθήνας. Μοιάζουν επίσης με μία από τις μοναδικές απεικονίσεις ενός αλυσοδεμένου ατόμου στην ελληνική τέχνη: ένας άνδρας με δεμένους αστραγάλους που κρατάει έναν κουβά και ένα σφουγγάρι, μια εικόνα στο εσωτερικό μίας αττικής μελανόμορφης κύλικας, του 490-480 π.Χ. περίπου που βρέθηκε στη Νάπολη και βρίσκεται σήμερα στο Rijksmuseum can Oudheden.

Ένα πλήρες σετ σιδερένιων αλυσίδων από το δωμάτιο 44.15.
 [Credit: M. Kačičnik, Institut français d'archéologie orientale]

Απεικόνιση ενός αλυσοδεμένου άνδρα που κρατάει έναν κουβά και ένα σφουγγάρι στο εσωτερικό ενός αττικού κύλιξ με μαύρα στοιχεία που βρέθηκε στη Νάπολη, περίπου 490-480 π.Χ. [Credit: Rijksmuseum can Oudheden]

Η ανακάλυψη των δεσμών στη Ghozza αποκαλύπτει ότι τουλάχιστον ένα μέρος του εργατικού δυναμικού αποτελούνταν από καταναγκαστική εργασία. Οι ακριβείς συνθήκες διαβίωσης των ατόμων αυτών παραμένουν ασαφείς, διότι δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί οι κατοικίες τους, ενώ η οργάνωση του χωριού φαίνεται να υποδηλώνει ότι ο πληθυσμός ήταν ελεύθερος να μετακινείται γενικά. Περισσότερο από το ήμισυ του χωριού έχει ανασκαφεί μέχρι στιγμής και οι ανασκαφές θα συνεχιστούν με την ελπίδα να εντοπιστούν τυχόν περιοχές περιορισμού.

Εν τω μεταξύ, η ανακάλυψη των δεσμών στη Ghozza αποτελεί υπενθύμιση της σκληρής πραγματικότητας που αντιμετώπιζαν οι εργάτες στα πτολεμαϊκά ορυχεία χρυσού. Κάτω από το μεγαλείο του πλούτου της Αιγύπτου και τα επιβλητικά βουνά της ανατολικής ερήμου κρύβεται μια ιστορία εκμετάλλευσης. Ο χρυσός που εξορυσσόταν από αυτά τα ορυχεία συνέβαλε στη χρηματοδότηση των φιλοδοξιών των ηγεμόνων της Αιγύπτου, αλλά είχε σημαντικό ανθρώπινο κόστος.

Πηγή: The History Blog