Οι αρχαίοι Σκανδιναβοί γνώριζαν τα ταξίδια στην ανοιχτή θάλασσα 3.000 χρόνια πριν από τους Βίκινγκς

Πετρογλυφικά πλοίων στο Tanum. Ο πίνακας Vitlycke.  [Credit: Tulipasylvestris / Wikimedia Commons] Στα νερά της Βαλτικής Θάλασσας, πολύ πριν...

Τι έτρεχε με τους λαγούς στην αρχαία Αθήνα;

Έργα ανάδειξης της Παναγίας Αχειροποιήτου, στη Θεσσαλονίκη

Πετρογλυφικά πλοίων στο Tanum. Ο πίνακας Vitlycke.
 [Credit: Tulipasylvestris / Wikimedia Commons]

Στα νερά της Βαλτικής Θάλασσας, πολύ πριν από τους Βίκινγκς και τις γραπτές πηγές που μας μιλούν για κατακτήσεις και εξερευνήσεις, υπήρχαν ήδη λαοί που έβγαιναν στη θάλασσα. Μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο PLOS ONE έριξε επιστημονικό φως στον τρόπο με τον οποίο αυτοί οι λαοί θα μπορούσαν να πλοηγούνται κατά τη διάρκεια της σκανδιναβικής Εποχής του Χαλκού (περίπου 1.700-500 π.Χ.).

Η μελέτη συνδυάζει σύγχρονα εργαλεία προσομοίωσης της ναυτιλίας με αρχαιολογικά δεδομένα για να συγκρίνει δύο πιθανές διαδρομές ναυσιπλοΐας μεταξύ Δανίας και Σουηδίας: μία που διασχίζει ανοιχτά ύδατα και μία που ακολουθεί την ακτή. Τι αποκάλυψαν; Ότι αυτοί οι αρχαίοι ναυτικοί γνώριζαν πολύ περισσότερα απ' ό,τι είχαμε υποθέσει.

Η έρευνα, με επικεφαλής τον Boel Bengtsson, τον Álvaro Montenegro και μια διεπιστημονική ομάδα αρχαιολόγων και θαλάσσιων εθνογράφων, επικεντρώθηκε σε ένα κεντρικό ερώτημα: πώς οι λαοί της Εποχής του Χαλκού πλοηγούνταν στη Βαλτική Θάλασσα; Συγκεκριμένα, ανέλυσαν το πέρασμα μεταξύ του Djursland (Δανία) και της δυτικής ακτής της Σουηδίας, ένα ταξίδι περίπου 80 χιλιομέτρων που μπορούσε να γίνει είτε από την ανοιχτή θάλασσα είτε περπαντώντας παραλιακά την ακτή.

Σύννεφα σχηματίζονται πάνω από τη βόρεια Δανία, ιδωμένα από το Lilla Pölsan (4 χλμ. δυτικά των νησιών Rörö/Hönö) στο βόρειο αρχιπέλαγος του Γκέτεμποργκ με το φάρο Stora Pölsan σε πρώτο πλάνο. Η απόσταση από εδώ μέχρι τη Δανία είναι περίπου 70 γεωδαιτικά χιλιόμετρα και η ταχύτητα του ανέμου εκείνη τη στιγμή 4-5 m/s. [Credit: Boel Bengtsson]

Οι αρχαιολόγοι γνώριζαν ήδη, από πετρογλυφικά και ευρήματα πλοίων, όπως το περίφημο σκάφος Hjortspring, ότι οι λαοί αυτοί κατασκεύαζαν εξελιγμένα σκάφη με ραμμένες σανίδες, που κινούνταν με κουπιά. Αλλά ποια διαδρομή ήταν πιο βατή; Για να απαντήσουν σε αυτό, οι συγγραφείς χρησιμοποίησαν ένα εργαλείο προσομοίωσης ταξιδιού, γνωστό ως Voyage Optimization Tool, προσαρμοσμένο με δεδομένα επιδόσεων από πειραματικά ανακατασκευασμένα προϊστορικά σκάφη.

Η μελέτη συνδυάζει την ιστορία και την εφαρμοσμένη επιστήμη. Χρησιμοποιώντας ανακατασκευές όπως το «Ullerslev» (ένα λειτουργικό αντίγραφο βασισμένο σε αρχαιολογικά κατάλοιπα ραμμένων σκαφών με σανίδες), οι ερευνητές μέτρησαν παραμέτρους όπως η μέση ταχύτητα, η ικανότητα ελιγμών, η αντίσταση στον άνεμο και το φορτίο του πληρώματος.

Ενσωματώνοντας αυτά τα δεδομένα σε μοντέλα ωκεανών με κλιματικές μεταβλητές, άνεμο και ρεύματα για τον μήνα Ιούνιο (ευνοϊκή εποχή για τη ναυσιπλοΐα στην περιοχή), προσομοίωσαν χιλιάδες ταξίδια μεταξύ βασικών σημείων. Αξιολόγησαν τον συνολικό χρόνο, την απαιτούμενη προσπάθεια, την έκθεση σε κίνδυνο και την πιθανότητα επιτυχίας και για τις δύο διαδρομές: την απευθείας διαδρομή στην ανοιχτή θάλασσα και την παράκτια διαδρομή.

Σύγκριση μεταξύ του πλοίου Hjortspring και αναπαραστάσεων πλοίων της νότιας Σκανδιναβίας. [Credit: Boel Bengtsson et al.]

Τι αποκαλύπτουν τα αποτελέσματα; Τα ευρήματα προκαλούν έκπληξη. Η απευθείας διαδρομή της ανοικτής θάλασσας ήταν ταχύτερη υπό βέλτιστες συνθήκες, με μείωση του χρόνου ταξιδιού κατά 10-25% σε σύγκριση με την παράκτια διαδρομή. Ωστόσο, ήταν πιο ριψοκίνδυνη, ιδίως σε δυσμενείς ανέμους, όπου η απόδοση των σκαφών με ραμμένες σανίδες επηρεαζόταν σοβαρά.

Η παράκτια διαδρομή, αν και μακρύτερη, προσέφερε ευκαιρίες για ξεκούραση, καταφύγιο και πλοήγηση κατά τη διάρκεια της ημέρας - παράγοντες-κλειδιά, λαμβάνοντας υπόψη την απουσία σύγχρονων τεχνολογιών πλοήγησης ή φωτισμού. Και οι δύο διαδρομές ήταν βιώσιμες, αλλά η απόφαση πιθανώς εξαρτιόταν από παράγοντες όπως ο καιρός, η εμπειρία του πληρώματος, ο επείγων χαρακτήρας του ταξιδιού και η εξοικείωση με το περιβάλλον.

Εκτός από τις προσομοιώσεις, η μελέτη βασίζεται στην εικονογραφία των πετρογλυφικών που βρέθηκαν στην περιοχή, πολλά από τα οποία απεικονίζουν ναυτικές σκηνές που υποδηλώνουν την τελετουργική ή συμβολική σημασία της θάλασσας. Σε μέρη όπως το Tanum (Σουηδία), υπάρχουν απεικονίσεις πλοίων που ταιριάζουν με τις ανακατασκευασμένες μορφές.

Εύρος ορατότητας συγκεκριμένων ορόσημων όπως το Lindinsnæs και το Hanstholm. Εύρος ορατότητας με βάση ένα άτομο που στέκεται σε ανοικτή βάρκα και κοιτάζει τον ορίζοντα από ύψος περίπου 2 μέτρων πάνω από τη θάλασσα. [Credit: Boel Bengtsson et al.]

Η πειραματική αρχαιολογία διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο. Οι συγγραφείς αναφέρουν πώς η πλεύση του Ullerslev και παρόμοιων σκαφών σε πραγματικές συνθήκες ήταν καθοριστική για την κατανόηση της συμπεριφοράς και των περιορισμών τους. Η έρευνα πεδίου στη θάλασσα μας δίνει ένα είδος βιωματικών αποδείξεων που τα μοντέλα και τα υλικά κατάλοιπα από μόνα τους δεν μπορούν να εξηγήσουν, σημειώνουν.

Η μελέτη αμφισβητεί την ιδέα ότι οι λαοί της Εποχής του Χαλκού ήταν απλώς παράκτιοι ή φοβόντουσαν την ανοιχτή θάλασσα. Αν και δεν είχαν πυξίδες και ναυτικούς χάρτες, είχαν βαθιά γνώση του ανέμου, των ρευμάτων και της τοπικής γεωγραφίας. Όπως προτείνουν οι συγγραφείς, πιθανότατα χρησιμοποιούσαν τον ηλιακό προσανατολισμό, τον εντοπισμό ορόσημων και την παρατήρηση της συμπεριφοράς των ζώων - πρακτικές κοινές στους σύγχρονους αυτόχθονες ναυτικούς πολιτισμούς.

Η μελέτη αναδιαμορφώνει επίσης όσα πιστεύαμε ότι γνωρίζαμε για τη συνδεσιμότητα στην Εποχή του Χαλκού. Αν η απευθείας διάσχιση της Βαλτικής ήταν μια βιώσιμη επιλογή, έστω και δύσκολη, τότε είναι πιθανό να υπήρχε ένα πιο δυναμικό δίκτυο ανταλλαγών και επαφών μεταξύ των σκανδιναβικών κοινοτήτων. Αυτό θα εξηγούσε την παρουσία παρόμοιων υλικών και καλλιτεχνικών στυλ σε περιοχές που χωρίζονται από θάλασσα.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Bengtsson B, Montenegro A, Green A, Tomasini M, Prince M, Skärström VW, et al. (2025) Seafaring and navigation in the Nordic Bronze Age: The application of an ocean voyage tool and boat performance data for comparing direct open water crossings with sheltered coastal routes. PLoS ONE 20(4): e0320791. doi.org/10.1371/journal.pone.0320791

Πηγή: LBV Magazine