Η εκστρατεία του Μεγαλέξανδρου: Η άγρια φυλή με τα γαμψά νύχια, η κατανάλωση τεράστιων μυδιών, η... ντρίπλα για να αποφύγουν φάλαινες και μι...
Η εκστρατεία του Μεγαλέξανδρου: Η άγρια φυλή με τα γαμψά νύχια, η κατανάλωση τεράστιων μυδιών, η... ντρίπλα για να αποφύγουν φάλαινες και μια Νηρηίδα που διψούσε για έρωτα. Άγνωστες στιγμές της ιστορίας σε διεθνές συνέδριο στην Ακαδημία Αθηνών.
Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος; Ρωτάει πάντα η γοργόνα και η απάντηση που παίρνει είναι «ζει μέσα από την ιστορία και τα κατορθώματά του. Μέσα από την εκστρατεία του στην Ανατολή και την αποθέωσή του από τους Μακεδόνες και όλο τον γνωστό κόσμο της ελληνιστικής εποχής». Πρόσωπο-σύμβολο για την Ελλάδα ο Μέγας Αλέξανδρος εκτρέφει μύθους, γεννά ερωτήματα, φωτίζει κομμάτια της ιστορίας και άλλοτε διχάζοντας, άλλοτε ενώνοντας την επιστημονική κοινότητα ιστορικών και αρχαιολόγων στέκει εκεί, αγέρωχος πάνω στον Βουκεφάλα και στρέφει το βλέμμα του προς τα πέρατα της Οικουμένης.
Ο Μακεδόνας βασιλιάς μέσα από την αυτοκρατορία του οποίου ξεπήδησε «ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας», τέθηκε στο επίκεντρο ενός πολύ ενδιαφέροντος διεθνούς συνεδρίου, το οποίο διοργανώθηκε στην Ακαδημία Αθηνών από το Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής και Λατινικής Γραμματείας της Ακαδημίας Αθηνών, το Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, το Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ και το Τμήμα Αρχαίας Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Μάρμπουργκ της Γερμανίας. Θέμα του συνεδρίου «Όλοι οι συγγραφείς του βασιλιά: Παράδοση και ανανέωση στις αρχαίες ιστορίες του Μεγάλου Αλεξάνδρου» και ομιλητές 18 διαπρεπείς ερευνητές από πανεπιστήμια και ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα να κατακτήσει τον κόσμο ο Μέγας Αλέξανδρος; Ο πατέρας του Φίλιππος Β΄ ήθελε να φτάσει ως τη Μεσοποταμία κι ο ίδιος ο Αλέξανδρος ως την Περσία. Η Καρχηδόνα; Η Αίγυπτος; το Πακιστάν; Η Ινδία; Πώς και γιατί έφτασε ως τα πέρατα του κόσμου με τους τολμηρούς Μακεδόνες στρατιώτες του; «Μεταξύ άλλων ο Μέγας Αλέξανδρος ήθελε να δημιουργήσει μια νέα "κάστα" που θα προέκυπτε μέσα από γάμους αξιωματούχων με περσίδες πριγκίπισσες. Η επόμενη γενιά δεν έπρεπε να είναι ούτε αμιγώς ελληνική ούτε αμιγώς περσική, αλλά η γενιά της δικής του αυτοκρατορίας», ανέφερε ο επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και μέλος της οργανωτικής επιτροπής του συνεδρίου, Βασίλης Λιοτσάκης.
Ο εξερευνητής του Περσικού κόλπου και εκλεκτός του Στρατηλάτη
Η εισήγηση του κ. Λιοτσάκη αφορούσε τον Νέαρχο, έναν από τους κορυφαίους αξιωματούχους και επικεφαλής του στόλου των Μακεδόνων στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κρητικής καταγωγής, γιος του Ανδροτίμου είχε πέσει σε δυσμένεια από τον Φίλιππο Β΄, ο οποίος και τον εξόρισε στην Αμφίπολη - το όνομά του είχε ακουστεί μεταξύ των ενοίκων του τάφου στον Τύμβο Καστά.
Ο Αλέξανδρος τον πήρε κοντά του, τον έχρισε διοικητή της Λυκίας στη Μικρά Ασία και αργότερα επικεφαλής του μακεδονικού στόλου. Ο Νέαρχος ανέλαβε την τολμηρή εξερεύνηση της ακτογραμμής από τις εκβολές του Ινδού ποταμού ως τον Περσικό κόλπο, με 150-160 τριήρεις και πολεμικά πλοία και ατρόμητους Μακεδόνες στρατιώτες και ναυτικούς, από το φθινόπωρο του 326 π.Χ. ως την άνοιξη του 325 π.Χ.
«Χρόνια αργότερα ο Νέαρχος δημοσίευσε σημειώσεις από το ημερολόγιο του πλοίου του, έργο που κατά πάσα πιθανότητα, εστίαζε κυρίως σε γεγονότα, τα οποία συνέβησαν στην ινδική επικράτεια ή πιο συγκεκριμένα στο σημερινό Πακιστάν», ανέφερε ο κ. Λιοτσάκης, παρουσιάζοντας άγνωστα συμβάντα και πολύτιμες πληροφορίες για το δύσκολο αυτό εγχείρημα των Μακεδόνων.
Το φθινόπωρο του 326 π.Χ., το εκστρατευτικό σώμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου είχε ήδη φτάσει στις εκβολές του Ινδού ποταμού και το όνειρο της πορείας προς την άκρη του τότε γνωστού κόσμου είχε ολοκληρωθεί στην ξηρά. Η θάλασσα όμως; Τι έκρυβε η θαλάσσια διαδρομή, πόσες και ποιες άγνωστες παραθαλάσσιες χώρες θα μπορούσαν ακόμη να κατακτήσουν; Ο Αλέξανδρος, με διορατικότητα που ξεπερνούσε την εποχή του, θέλησε να χαρτογραφήσει και να ενώσει θαλάσσια τον κόσμο που είχε κατακτήσει και εμπιστεύτηκε αυτή την αποστολή σε έναν αξιωματούχο που δεν ήταν Μακεδόνας, αλλά Κρητικός: τον Νέαρχο.
Η εκστρατεία ξεκίνησε φθινόπωρο, μια εποχή δύσκολη για ναυσιπλοΐα. Οι μουσώνες και οι αβαθείς, αμμώδεις ακτές του σημερινού Πακιστάν και του Ιράν δεν πρόσφεραν ασφαλή αγκυροβόλια. Τα πληρώματα των πλοίων αντιμετώπισαν καταιγίδες, έλλειψη πόσιμου νερού και απειλές από παράκτιους πληθυσμούς. Ο Νέαρχος περιγράφει, στα αποσπάσματα που μας διασώζει ο Αρριανός, σκηνές στέρησης και κινδύνους στο ταξίδι με πορεία δυτικά στον Ινδικό ωκεανό: έλλειψη τροφής και τρεχούμενου νερού, μια άγρια φυλή με πυκνά μαλλιά και γένια, αλλά και νύχια τόσο σκληρά που καθάριζαν ψάρια και λείαναν με αυτά το ξύλο. Κι ακόμη, ένα κοπάδι φάλαινες που έβλεπαν για πρώτη φορά στη ζωή τους, αλλά και μια εξωτική, λάγνα Νηρηίδα που αρέσκονταν να κάνει έρωτα με νέους και μετά τους μεταμόρφωνε σε ψάρια και τους πετούσε στη θάλασσα.
Η Οδύσσεια των Μακεδόνων: Τα γιγάντια μύδια, οι ιθαγενείς, η συνάντηση με τον Αλέξανδρο στα Σούσα
«Ο Νέαρχος είναι ένας αρκετά αξιόπιστος συγγραφέας, που καταγράφει σε μεγάλο βαθμό όσα είδε, χωρίς ρομαντικές υπερβολές. Πρόκειται για την αφήγηση ενός έντιμου και διορατικού στρατιώτη, όχι ενός διανοούμενου», έγραψε ο γνωστός Βρετανός ιστορικός, Oswyn Murray. Σύμφωνα με τον κ. Λιοτσάκη, ο επικεφαλής του μακεδονικού στόλου, «έχει λάβει σχεδόν αποκλειστικά θετικά σχόλια από τους αναγνώστες του – από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα – με τους περισσότερους να εκφράζουν εμπιστοσύνη στην αξιοπιστία του έργου του, που πλέον έχει χαθεί. Ο Στράβων, αν και αναγνωρίζει ότι ο Νέαρχος κάποιες φορές παρουσίαζε αναξιόπιστο υλικό σχετικά με την Ινδία, βασίζεται συχνά σε αυτόν για τον υπολογισμό αποστάσεων και για εξηγήσεις φυσικών και αστρονομικών φαινομένων. Ο Αρριανός στηρίζει ολόκληρο το δεύτερο μέρος της Ινδικής του στο έργο του Νέαρχου, στο οποίο αφηγείται τον πλου του μακεδονικού στόλου κατά μήκος του Δέλτα του Ινδού, μέσω του Μπαλουχιστάν, και μέχρι τον Περσικό Κόλπο. Εξίσου πολυάριθμα είναι τα σημεία όπου ο Αρριανός αντλεί από τον Νέαρχο πληροφορίες για τη βοτανική, την εθνογραφία, τη γεωγραφία και τη ζωολογία».
Ο κ. Λιοτσάκης παρουσίασε ενδεικτικές ιστορίες που ανέφερε ο Νέαρχος και δείχνουν τις δυσκολίες που αντιμετώπισε ο στόλος και τα πρωτόφαντα συμβάντα στην μακρινή και ανεξερεύνητη Ανατολή.
Το βασικό πρόβλημα ήταν η τροφή. Πλέοντας στην ακτογραμμή δεν υπήρχε πόσιμο νερό και φαίνεται πως τα πληρώματα των πλοίων κατανάλωναν θαλασσινό. Όσον αφορά το καθημερινό γεύμα, αυτό περιλάμβανε όστρακα, όπως μύδια και στρείδια, όχι όμως σαν αυτά που υπήρχαν στη Μεσόγειο, αλλά πολύ μεγαλύτερα σε μέγεθος. Σύμφωνα με τα όσα είπε από το βήμα του συνεδρίου ο κ. Λιοτσάκης, στη διάρκεια των 24 ημερών που ο στόλος έμεινε στο Δέλτα του Ινδού ποταμού, πριν βγει στην ανοιχτή θάλασσα, ο Νέαρχος, φρόντισε να εξασφαλίσει επαρκείς ποσότητες σε όστρακα για το στράτευμα.
Στο Δέλτα του ποταμού Τομέρου -σήμερα Χινγκόλ στο Πακιστάν- οι Μακεδόνες ήρθαν αντιμέτωποι με μια άγρια φυλή ιθαγενών. Ο τοπικός πληθυσμός, οπλισμένος με λόγχες, πήρε θέση στην ακτή να αντιμετωπίσει τον εχθρό. Οι άντρες του Νέαρχου αρχικά τα έχασαν. Οι αντίπαλοι ήταν γεροδεμένοι είχαν πλούσια σγουρά μαλλιά και γένια, ήταν γυμνοί από τη μέση και πάνω και κάλυπταν το υπόλοιπο σώμα τους με δέρματα ζώων ή ψαριών. Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό τους ωστόσο ήταν τα νύχια τους. Μεγάλα και σκληρά ήταν σαν...μεταλλικά εργαλεία -όπως λέει η αφήγηση- και με αυτά οι ιθαγενείς κομμάτιαζαν τα ψάρια, τα οποία κατανάλωναν ωμά και επιπλέον λείαιναν τα μαλακά είδη ξύλου. Ο Νέαρχος ζήτησε από τους στρατιώτες του να φέρουν τα πλοία πολύ κοντά στην ακτή, ώστε να χτυπούν με τα βέλη τούς ιθαγενείς από τη θάλασσα και να βοηθούν έτσι όσους αποβιβάζονταν και σχημάτιζαν μια σφιχτή φάλαγγα. «Το αποτελεσματικό σχέδιο και η επιτυχής έκβασή του όχι μόνο παρουσιάζουν τον Νέαρχο ικανό διοικητή, αλλά υπονοούν και το είδος της διανοητικής οξυδέρκειας που είναι απαραίτητη για είναι κανείς αξιόπιστη πηγή πληροφοριών», επισήμανε ο κ. Λιοτσάκης.
Όσο δεν έφτανε η αποστολή στο τέρμα, οι κίνδυνοι παραμόνευαν και αυξάνονταν. Μετά τους ιχθυοφάγους οι Μακεδόνες ήρθαν αντιμέτωποι με ένα κοπάδι τεράστιες φάλαινες. «Τότε ήταν που οι ναύτες τρόμαξαν πολύ. Νόμιζαν ότι τα πλοία τους θα συντρίβονταν. Έβλεπαν άλλωστε τα τεράστια στόματα των ζώων να ανοίγουν και να καταπίνουν θαλασσινό νερό και ο αφρός από τα ρουθούνια τους έμοιαζε με καπνό από λέβητα», έγραψε ο Νέαρχος στο ημερολόγιο του πλοίου. Κι ύστερα συνέλαβε ένα μεγαλοφυές -όπως αποδείχτηκε- σχέδιο. Διέταξε τους άντρες να σχηματίσουν πυκνή παράταξη, να χτυπούν τα κουπιά τους δυνατά και να φωνάζουν με όλη τους τη δύναμη. Η ιδέα ήταν να εκφοβίσουν τα μεγάλα θηλαστικά, όπως και έγινε. Σιγά σιγά οι φάλαινες απομακρύνθηκαν και ο στόλος συνέχισε το ταξίδι του χωρίς απώλειες. «Η σκηνή αυτή πέρα από το φυσιογραφικό ενδιαφέρον, φανερώνει για ακόμη μία φορά το είδος της ψυχραιμίας και της στρατηγικής σκέψης που κάνει τον Νέαρχο αξιόπιστο αφηγητή: η εξωτική φύση -στην προκειμένη περίπτωση η παντελώς άγνωστη θαλάσσια πανίδα- γίνεται αφορμή να επιβεβαιωθεί η ικανότητά του να διατηρεί την τάξη και να προστατεύει τον στόλο του», σημείωσε ο κ Λιοτσάκης.
H επόμενη ιστορία που αφηγείται ο Αρριανός διαδραματίστηκε στο νησί Νοσάλα -σήμερα ταυτίζεται με τη νήσο Αστόλα, στα ανοιχτά του Πακιστάν- για το οποίο οι ντόπιοι πίστευαν ότι ήταν το ιερό νησί του θεού Ήλιου. Εκεί ζούσε μια Νηρηίδα, το όνομα της οποία δεν αναφέρεται, αλλά ήταν γνωστή για την έντονη ερωτική της διάθεση. Έκανε έρωτα με όποιον προσέγγιζε το νησί και ύστερα τον μεταμόρφωνε σε ψάρι και τον πετούσε στη θάλασσα.
Η ιστορία του νησιού της Νηρηίδας έχει αρκετές εντυπωσιακές ομοιότητες με το νησί της Κίρκης στην Οδύσσεια. Και στις δύο αφηγήσεις, η Νηρηίδα είναι κόρη του Ήλιου. Τόσο η Κίρκη όσο και η Νηρηίδα μεταμορφώνουν τους ανθρώπους σε ζώα — η Κίρκη σε γουρούνια, η Νηρηίδα σε ψάρια. Και οι δύο κατοικούν σε ένα νησί και έχουν σεξουαλικές σχέσεις με διερχόμενους άνδρες. «Πράγματι, σε ορισμένες περιπτώσεις ο Νέαρχος φαίνεται να υποδύεται τον ρόλο του Οδυσσέα, δίπλα στον Αλέξανδρο ως Αχιλλέα. Αν η εκστρατεία του Αλεξάνδρου παρομοιαζόταν συνήθως με την Ιλιάδα, τότε το ταξίδι επιστροφής του στόλου από την Ινδία στη Βαβυλώνα, σύμφωνα με την αφήγηση του Νέαρχου, διαμορφώθηκε ως ένας νόστος ισάξιος με αυτόν του Οδυσσέα. Ωστόσο, δεν πιστεύω ότι ο Νέαρχος περιλαμβάνει την ιστορία αυτού του νησιού για να κάνει έναν παραλληλισμό μεταξύ του εαυτού του και του Οδυσσέα. Αναφέρει αυτήν την ιστορία μόνο και μόνο για να την αντικρούσει κι αυτό εγείρει το ερώτημα: γιατί ο Νέαρχος επέλεξε να συμπεριλάβει την ιστορία, αν όχι για να προκαλέσει τέτοιες συγκρίσεις μεταξύ του ταξιδιού του και του Οδυσσέα;», αναρωτήθηκε ο καθηγητής.
Ο στόλος έφτασε στον ποταμό Ευφράτη και από εκεί στα Σούσα, την πρωτεύουσα της Περσίας που είχε ήδη περάσει υπό τον έλεγχο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος έσπευσε να υποδεχτεί τον φίλο, συνοδοιπόρο και αξιόμαχο ναύαρχό του. Σύμφωνα μάλιστα με τη διήγηση του Αρριανού, ο Αλέξανδρος δεν περίμενε στον θρόνο του, παρά βγήκε στον δρόμο και υποδέχτηκε με έναν θερμό εναγκαλισμό τον στρατηγό του. Η υποδοχή αυτή δεν ήταν μόνο ένδειξη προσωπικής φιλίας, αλλά και αναγνώριση του άθλου.
Η άφιξη στα Σούσα σήμαινε το τέλος ενός ταξιδιού που είχε αποκαλύψει νέες ακτές, είχε αντιμετωπίσει εχθρικούς λαούς, θαλάσσια τέρατα και τις πιο αντίξοες καιρικές συνθήκες. Ήταν ένα κατόρθωμα που καταγράφηκε όχι μόνο ως στρατιωτική επιτυχία, αλλά και ως ναυτική εξερεύνηση με ανεκτίμητη γεωγραφική και πολιτισμική αξία.
Η πορεία του Νέαρχου έμεινε στην ιστορία ως ένα από τα πιο τολμηρά ναυτικά εγχειρήματα της αρχαιότητας. Όχι μόνο γιατί διέσχισε περίπου 1.500 ναυτικά μίλια άγνωστων θαλασσών, αλλά γιατί κατέγραψε για πρώτη φορά τις ακτές του Ινδικού ωκεανού και του Περσικού Κόλπου, δημιουργώντας έναν θαλάσσιο χάρτη για τις γενιές που θα ακολουθούσαν. Ο ίδιος, όπως και ο Αλέξανδρος, πίστευε πως η κατάκτηση δεν ήταν μόνο ζήτημα όπλων – ήταν κυρίως ζήτημα γνώσης.
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια