Ο Απόλλων και η Αμαζόνα στο Κιλκίς

Tο Παλατιανό, όπου βρέθηκε η σειρά των αγαλμάτων που εικονίζουν μία ρωμαϊκή οικογένεια. [Credit: Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς] Τα ρωμαϊκά γλυπ...

Tο Παλατιανό, όπου βρέθηκε η σειρά των αγαλμάτων που εικονίζουν μία ρωμαϊκή οικογένεια. [Credit: Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς]

Τα ρωμαϊκά γλυπτά που βρέθηκαν σε διαφορετικές τοποθεσίες του βορειοελλαδίτικου νομού και καταγράφονται πλέον σε μια νέα έκδοση υπενθυμίζουν τον άγνωστο πλούτο που κρύβουν οι επαρχιακές πόλεις της Ελλάδας.

Αν άκουγε κανείς τις λέξεις «ρωμαϊκά γλυπτά» για την περιοχή της Μακεδονίας θα πήγαινε αυτομάτως το μυαλό του στον νομό Κιλκίς; Και, αντιστρόφως, όταν ακούει τη λέξη «Κιλκίς» μπορεί να την ταυτίσει με ένα μικρό αρχαιολογικό θησαυρό που περιμένει ακόμη να ανακαλυφθεί; 

Πιθανότατα αυτή να είναι η μοίρα πολλών επαρχιακών πόλεων, καθώς τα φώτα αναπόφευκτα πέφτουν στις ανασκαφές των μεγάλων κέντρων, ενώ λείπει και μια γενικότερη πολιτική γνωριμίας του κοινού με τις αρχαιότητες στη λογική της αποκέντρωσης. 

Eστω κι έτσι, η μελέτη της ρωμαϊκής γλυπτικής στην περιοχή του Κιλκίς, η οποία ξεκίνησε το 2014 και ολοκληρώθηκε το 2019, αποφέρει καρπούς και μια επιπλέον μαρτυρία είναι ο τόμος «Γλυπτά ρωμαϊκών χρόνων – ευρήματα στον νομό Κιλκίς», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις University Studio Press. 

Πρόκειται για αναλυτική περιγραφή 87 ευρημάτων, τα οποία αντιπροσωπεύουν σχεδόν όλες τις κατηγορίες γλυπτικής και προέρχονται από διαφορετικές τοποθεσίες. Η πιο γνωστή είναι το Παλατιανό, όπου βρέθηκε η σειρά των αγαλμάτων που εικονίζουν μία ρωμαϊκή οικογένεια, αλλά και η Ευρωπός. Ο τόμος λειτουργεί και ως υπενθύμιση για τους θησαυρούς που μπορεί να κρύβει μία περιοχή, από την οποία πολλοί αρχαιολόγοι περιμένουν την επόμενη μεγάλη έκπληξη. 

H επιμέλεια και ο επιστημονικός συντονισμός της μελέτης, όπως και του τόμου, ανήκει στην Ελένη Παπαγιάννη, καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. 

Στην ομάδα συμμετειχαν οι αρχαιολόγοι Δήμητρα Ακτσελή και Θώμη Σαββοπούλου (που υπογράφουν επίσης ορισμένα από τα λήμματα), την αρχική πρωτοβουλία είχε η ομότιμη καθηγήτρια Θεοδοσία Στεφανίδου – Τιβερίου, ενώ συνδρομή πρόσφεραν η πρώτη προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς Ελένη Κοτζαμποπούλου και η νυν προϊσταμένη Γεωργία Στρατούλη. 

Τα γλυπτά βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κιλκίς, οπότε είναι εύκολη η πρόσβαση για οποιονδήποτε θέλει να τα δει από κοντά. Ακολουθούν εφτά από τα ευρήματα, το καθένα από τα οποία κρύβει μία ιστορία. 

Ο Απόλλων με την κιθάρα του 

Το άγαλμα βρέθηκε τον Νοέμβριο του 1972 κατά την εκσκαφή με σκοπό την ανέγερση κωδωνοστασίου στο χωριό Μικρό Δάσος. Η μορφή φορά αττικό πέπλο και οδηγεί με ασφάλεια στην ταύτισή της με Απόλλωνα που κρατούσε κιθάρα στο αριστερό χέρι. Ο αριστερός ώμος μάλιστα υψώνεται περισσότερο σε σχέση με τον δεξιό, στοιχείο που δείχνει ότι η κιθάρα κρατιόταν αρκετά ψηλά, σημειώνει η Ελένη Παπαγιάννη.   

Το άγαλμα παρουσιάζει, εξάλλου, ομοιότητες με το κλασικό πρωτότυπο από την αθηναϊκή Αγορά, που έχει ταυτιστεί στην έρευνα με τον Απόλλωνα Πατρώο του Ευφράνορα. Μέχρι στιγμής το άγαλμα του Κιλκίς αποτελεί το μοναδικό βεβαιωμένο άγαλμα Απόλλωνα Κιθαρωδού από τη Μακεδονία. Οι υπόλοιπες γνωστές απεικονίσεις του θεού στην περιοχή απαντούν σε αναθηματικά ανάγλυφα και αγαλμάτια των ελληνιστικών χρόνων. 

Ο Διόνυσος και το φίδι 

Το άγαλμα από μάρμαρο Θάσου προέρχεται από το Παλατιανό και βρέθηκε τον Ιούλιο του 1961. Εικονίζεται νεανική μορφή Διονύσου σε στάση ανάπαυσης με άνετο το αριστερό σκέλος.   

Υπάρχει επίσης στήριγμα σε μορφή κορμού δέντρου, στην όψη του οποίου διακρίνεται φίδι που ελίσσεται προς τα επάνω. Ο θεός φοράει δορά πιθανότατα από κατσίκα, όπως δείχνουν οι οπλές στην εξωτερική πλευρά του δεξιού μηρού και η κεφαλή στο αριστερό στήθος.

Ο πάτερ φαμίλιας του Παλατιανού 

Ενα από τα αγάλματα του Παλατιανού που διατηρούνται ακέραια και σε εξαιρετική κατάσταση μαζί με τη λεγόμενη συμφυή πλίνθο (τη βάση). 

Ο ιματιοφόρος άνδρας κρατά στο αριστερό χέρι κύλινδρο, είναι μέσης ηλικίας, αγένειος και με κοντή κόμη, που θυμίζει την εποχή του αυτοκράτορα Τραϊανού. Με βάση τις επιγραφές που βρέθηκαν στο βάθρο, όπου υπήρχαν και άλλα αγάλματα, ταυτίζεται με τον πατέρα της οικογένειας, τον Πάτραο Ζωΐλου. 

H σεμνή μητέρα

Επίσης ακέραιο άγαλμα που βρέθηκε τον Σεπτέμβριο του 1960 στο Παλατιανό. Η γυναικεία μορφή εικονίζεται στον τύπο της λεγόμενης Μικρής Ηρακλειώτισσας (από το άγαλμα που βρέθηκε στο θέατρο του Ηρακλείου στη συλλογή της Δρέσδης). Η καλυμμένη κεφαλή θεωρείται ότι επιλέγεται για να προβάλλει την ιδιότητα της σεμνής και συνετής μητέρας και συζύγου. 

Στην κορυφή του κρανίου, κάτω από το ιμάτιο, διακρίνεται τμήμα πιθανόν από κεφαλόδεσμο που διασώζει ίχνη κόκκινου χρώματος. Δεν αποκλείεται να πρόκειται για τη vitta, ένα υφασμάτινο μαντήλι για το δέσιμο των μαλλιών, όπως σημειώνει η Ελένη Παπαγιάννη. Η γυναίκα φορά, εξάλλου, κλειστά υποδήματα και όχι σανδάλια, όπως θα περίμενε κανείς στον συγκεκριμένο τύπο αγάλματος. Ανήκει στην «οικογένεια» που βρέθηκε στο βάθρο του Παλατιανού και σύμφωνα με τις επιγραφές ταυτίζεται με τη Ρωμαία Αμμία Μενάνδρου. 

«Στην αγαπημένη μας κόρη Στρατονίκη» 

Το επιτύμβιο ανάγλυφο προέρχεται από το χωριό Ευρωπός (2006) και περιλαμβάνει παράσταση με τρεις κύριες μορφές και άλλες τρεις βοηθητικές. Στην αριστερή άκρη βλέπουμε μια γυναίκα καθισμένη που φορά χιτώνα και ιμάτιο. Απέναντί της στέκεται όρθια δεύτερη γυναίκα με παρόμοια ενδυμασία. 

Οι δυο τους χαιρετιούνται σφίγγοντας το δεξί χέρι στο μοτίβο της δεξίωσης. Ανάμεσά τους εικονίζεται σε μικρότερη κλίμακα όρθια θεραπαινίδα που κρατά ένα κιβωτίδιο. Μια δεύτερη υπηρέτρια στέκεται όρθια πίσω από την καθιστή γυναίκα. Στη δεξιά άκρη ένας άνδρας συνοδεύεται από τον δούλο του. 

Σύμφωνα με την επιγραφή κάτω από την παράσταση, το ανάγλυφο ανέθεσαν οι γονείς, Κλεοπάτρα και Παρμενίων, στην κόρη τους Στρατονίκη, η οποία πέθανε στην ηλικία των 25 ετών, όπως περιγράφει η Θώμη Σαββοπούλου στο αναλυτικό σημείωμα.  

Το τελευταίο αντίο

Κυκλικό επιτύμβιο ανάγλυφο από το Παλατιανό με ανδρική και γυναικεία προτομή, καθώς και μορφή παιδιού. Είναι τύπος που εντοπίζεται στη Θεσσαλονίκη και τη Θάσο. Αξιόλογος αριθμός παρόμοιων μνημείων έχουν βρεθεί, εξάλλου, στην περιοχή των Σερρών και στην κοιλάδα του Στρυμόνα. 

Το συγκεκριμένο από το Κιλκίς είναι το μοναδικό που έχει διασωθεί μαζί με τη βάση του, αν και μέχρι στιγμής δεν προκύπτει από τα ανασκαφικά δεδομένα ο τρόπος με τον οποίο τα ανάγλυφα αυτά στήνονταν στα νεκροταφεία. 

Αμαζόνα εναντίον Ελληνα 

Τμήμα από αττική σαρκοφάγο με την παράσταση Αμαζονομαχίας, που βρέθηκε στην Πλατανιά Ευζώνων τον Μάρτιο του 1961. Η έφιππη πολεμίστρια καλπάζει προς τα αριστερά εναντίον ενός πεζού Ελληνα. Η Αμαζόνα φορά κοντό χιτώνα και στο δεξί χέρι κρατά δόρυ, ενώ στο αριστερό τα χαλινάρια του αλόγου.

Ο πολεμιστής εικονίζεται γυμνός με κράνος και χλαμύδα. Κινείται και αυτός ορμητικά εναντίον της γυναίκας κρατώντας στο αριστερό χέρι την ασπίδα και στο δεξί το ξίφος. Στη γωνία της πίσω πλευράς με την αριστερή εικονίζεται ερμαϊκή στήλη γενειοφόρου Ηρακλή, ο οποίος αποδίδεται σφιχτά τυλιγμένος με τη λεοντή. 

Το φωτογραφικό υλικό του λευκώματος του University Studio Press παραχωρήθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς. Οι πληροφορίες προέρχονται από την έκδοση.

Πηγή: Protagon