Οστά αρκούδας που συμμετείχε στα θεάματα ρωμαϊκού αμφιθεάτρου βρέθηκαν για πρώτη φορά στη Σερβία

Μονομάχος που πολεμά μια αρκούδα σε ρωμαϊκό μωσαϊκό που βρέθηκε στη Γερμανία. [Credit: Carole Raddato / followinghadrian.com / Wikimedia Com...

Μονομάχος που πολεμά μια αρκούδα σε ρωμαϊκό μωσαϊκό που βρέθηκε στη Γερμανία. [Credit: Carole Raddato / followinghadrian.com / Wikimedia Commons]

Μια διεπιστημονική μελέτη επιβεβαιώνει την τοπική προέλευση του ζώου, ενός αρσενικού ηλικίας έξι ετών, και αποκαλύπτει τους τραυματισμούς που υπέστη σε μάχες και το άγχος της παρατεταμένης αιχμαλωσίας του, μέσω των καταγμάτων στο κρανίο του και της ακραίας φθοράς των κυνόδοντων του.

Για αιώνες, τα χρονικά και οι περιγραφές της ρωμαϊκής αρχαιότητας μεταφέρουν ζωντανές και συχνά αιματηρές περιγραφές των θεαμάτων που διοργανώνονταν στα αμφιθέατρα σε όλη την αυτοκρατορία, όπου μαζί με τους μονομάχους και τους καταδικασμένους, πολεμούσαν, κυνηγούνταν ή εκτελούνταν αιχμάλωτοι αμέτρητα είδη άγριων θηραμάτων.

Μεταξύ αυτών, η καφέ αρκούδα (Ursus arctos) κατείχε εξέχουσα θέση, καθώς αναφερόταν συχνά σε γραπτές πηγές. Ωστόσο, άμεσες φυσικές αποδείξεις που να επιβεβαιώνουν τη σύλληψη και τη συγκεκριμένη χρήση αυτού του ζώου σε τέτοιες εκδηλώσεις παρέμεναν ανεξήγητα απούσες από τα αρχαιολογικά ευρήματα, περιορίζοντας τη συμμετοχή του στις γραπτές πηγές. Αυτό το απτό κενό έχει πλέον καλυφθεί χάρη στη σχολαστική εξέταση ενός θραυσμένου κρανίου αρκούδας που βρέθηκε στο αμφιθέατρο της ρωμαϊκής πόλης Βιμινάκιο (Viminacium), που βρίσκεται στη σημερινή Σερβία, και τα ευρήματα της οποίας μόλις δημοσιοποιήθηκαν.

Η ανακάλυψη, που έγινε κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του 2016 σε ένα κτήριο δίπλα στην αρένα του αμφιθεάτρου, υποβλήθηκε σε διεξοδική ανάλυση, τα αποτελέσματα της οποίας αποτελούν την πρώτη αδιαμφισβήτητη οστεολογική απόδειξη της συμμετοχής καφέ αρκούδων σε ρωμαϊκά θεάματα. Η μελέτη, πολυεπιστημονικής φύσης, συνδύασε τεχνικές φυσικής ανθρωπολογίας, μικροσκοπικής ανάλυσης, ακτίνων Χ και αλληλουχίας αρχαίου DNA για να ανακατασκευάσει τη βιογραφία αυτού του ζώου και τις συνθήκες της αιχμαλωσίας του, προσφέροντας μια εξαιρετικά λεπτομερή εικόνα της πραγματικότητας που βίωναν τα ζώα που προορίζονταν για δημόσια διασκέδαση.

Το κρανίο της αρκούδας που βρέθηκε στο αρχαίο Βιμινάκιο.
[Credit: N. Markovic et al. 2025]

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνας, το εξεταζόμενο άτομο ήταν ένας αρσενικός καφέ αρκούδος, ηλικίας περίπου έξι ετών κατά τη στιγμή του θανάτου του. Η σύγκριση του γενετικού προφίλ του, που αποκτήθηκε από το ανακτηθέν οστικό υλικό, με αυτό των σύγχρονων πληθυσμών της περιοχής, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η προέλευσή του ήταν τοπική, από τα Βαλκάνια, υποδηλώνοντας την ύπαρξη ενός κυκλώματος σύλληψης και προμήθειας πανίδας που λειτουργούσε στην περιοχή του ίδιου του αστικού θύλακα, αποφεύγοντας έτσι τις πολύπλοκες και δαπανηρές μεταφορές μεγάλων αποστάσεων που απαιτούνταν για την προμήθεια των αγώνων που διεξάγονταν στο Βιμινάκιο, την πρωτεύουσα της επαρχίας της Άνω Μοισίας.

Ωστόσο, είναι οι τραυματισμοί και οι παθολογίες που εντοπίστηκαν στο κρανίο που αφηγούνται, με εύγλωττο και μελαγχολικό τρόπο, τη ζωή του ζώου. Η μικροσκοπική και ακτινολογική εξέταση αποκάλυψε ένα τραυματικό χτύπημα στο μετωπιαίο οστό, η φύση και η θέση του οποίου συνάδουν με το χτύπημα ενός αμβλύ όπλου, πιθανώς από έναν κυνηγό (venator), τον εξειδικευμένο τύπο μονομάχου που πολεμούσε εναντίον άγριων θηρίων ως μέρος του θεάματος.

Το κρίσιμο είναι ότι η ανάλυση του κατάγματος δείχνει μια διαδικασία επούλωσης που είχε ξεκινήσει αλλά δεν είχε ολοκληρωθεί, η οποία περιπλέχθηκε σοβαρά από την ανάπτυξη δευτερογενούς λοίμωξης που τελικά προκάλεσε το θάνατο της αρκούδας.

Ο αρχαιολογικός χώρος του Βιμινάκιου.
[Credit: Carole Raddato / followinghadrian.com / Wikimedia Commons]

Αυτό το γεγονός είναι θεμελιώδες, καθώς υποδηλώνει ότι το ζώο επέζησε της αναμέτρησης στην αρένα όπου δέχτηκε το χτύπημα, απομακρύνθηκε και παρέμεινε ζωντανό για κάποιο χρονικό διάστημα μετά τον αγώνα. Αυτή η έννοια της παρατεταμένης αιχμαλωσίας ενισχύεται περαιτέρω, και μάλιστα με ακόμη πιο δραματικό τρόπο, από την κατάσταση της οδοντοστοιχίας του.

Οι κυνόδοντες της αρκούδας παρουσιάζουν υπερβολική και ανώμαλη φθορά, ένα μοτίβο τριβής που οι ερευνητές αποδίδουν οριστικά στο συνεχές και έντονο τρίψιμο στα κάγκελα ενός μεταλλικού ή ξύλινου κλουβιού, μια στερεοτυπική συμπεριφορά που προκύπτει από το άγχος και τον παρατεταμένο περιορισμό. Επιπλέον, έχουν εντοπιστεί σημάδια περιοδοντικής νόσου, μια άλλη πάθηση που σχετίζεται με την αιχμαλωσία και μια πιθανή αλλοίωση της φυσικής διατροφής της.

Ο συνδυασμός αυτών των στοιχείων —το μερικώς επουλωμένο κάταγμα και η ακραία φθορά των δοντιών— σκιαγραφεί μια αδιαμφισβήτητη εικόνα: αυτή η αρκούδα δεν ήταν περιστασιακή μαχήτρια. Η κατάσταση των οστών και των δοντιών της υποδηλώνει ότι ήταν περιορισμένη για σημαντικό χρονικό διάστημα και ότι συμμετείχε σε πολλαπλά θεάματα καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής της, αποτελώντας ένα από τα επαναλαμβανόμενα αξιοθέατα του αμφιθεάτρου του Βιμινάκιου. Μετά από κάθε παράσταση, επέστρεφε στο κλουβί του για να περιμένει την επόμενη, μασώντας αβοήθητα και ανήσυχα τα κάγκελα που το κρατούσαν φυλακισμένο.

Η περίπτωση του Βιμινάκιου υπερβαίνει μια απλή ανεκδοτική ανακάλυψη. Παρέχει την πρώτη φυσική επιβεβαίωση, με βάση την επιστημονική ανάλυση των οστικών υπολειμμάτων, ενός γεγονότος που έχει αναφερθεί χιλιάδες φορές, αλλά ποτέ πριν δεν έχει τεκμηριωθεί με τόσο απτό τρόπο σε σχέση με την καφέ αρκούδα. Επιβεβαιώνει τη σημασία αυτού του είδους στην οικονομία του ρωμαϊκού θεάματος και παρέχει υλική απόδειξη των πολύπλοκων και συχνά βίαιων σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων και της άγριας πανίδας στον αρχαίο κόσμο.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Marković N, Rothschild B, Popović D, Bogdanović I, Vuković S, A spectacle of the Roman amphitheatre at Viminacium: multiproxy analysis of a brown bear skull. Antiquity. Published online 2025:1-17. doi:10.15184/aqy.2025.10173

Πηγή: LBV Magazine