Επιστήμονες αποκρυπτογραφούν το χιλιετές μυστήριο του πίνακα έκλειψης των Μάγια

Σελίδες από τον Κώδικα της Δρέσδης. [Credit: Public Domain / Wikimedia Commons] Μια πρωτοποριακή μελέτη αποκαλύπτει πώς οι αστρονόμοι των Μά...

Σελίδες από τον Κώδικα της Δρέσδης.
[Credit: Public Domain / Wikimedia Commons]

Μια πρωτοποριακή μελέτη αποκαλύπτει πώς οι αστρονόμοι των Μάγια ανέπτυξαν και τελειοποίησαν ένα σύστημα για την πρόβλεψη των ηλιακών εκλείψεων με αξιοσημείωτη ακρίβεια, ανατρέποντας έναν αιώνα παρερμηνειών σχετικά με τον Κώδικα της Δρέσδης.

Για αιώνες, ένα αίνιγμα παρέμενε κρυμμένο στις σελίδες του Κώδικα της Δρέσδης, ενός από τα λίγα πολύτιμα βιβλία των Μάγια που επέζησαν της ευρωπαϊκής κατάκτησης. Στις σελίδες του, ένας πολύπλοκος πίνακας αριθμών και γλυφών έχει αναγνωριστεί ως μηχανισμός πρόβλεψης εκλείψεων. Αλλά πώς λειτουργούσε στην πραγματικότητα; Πώς κατάφεραν οι αρχαίοι αστρονόμοι των Μάγια —οι «φύλακες του χρόνου»— να προβλέψουν αυτά τα δραματικά ουράνια φαινόμενα χωρίς τη σύγχρονη τεχνολογία;

Ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Science Advances από τους ερευνητές John Justeson και Justin Lowry προσφέρει την πιο ολοκληρωμένη και πειστική εξήγηση μέχρι σήμερα. Η έρευνά τους αποκρυπτογραφεί τον εσωτερικό τρόπο λειτουργίας του πίνακα και ανακατασκευάζει την εξελικτική του ιστορία, αποκαλύπτοντας μια εξελιγμένη κατανόηση των σεληνιακών κύκλων που παρέμεινε ακριβής για περισσότερα από 700 χρόνια.

Η σημερινή έκθεση του Κώδικα της Δρέσδης σε δύο μέρη.
[Credit: Public Domain / Wikimedia Commons]

Η παραδοσιακή ερμηνεία, που επικρατούσε για περισσότερο από έναν αιώνα, υποθέτει ότι για να δημιουργήσουν έναν νέο πίνακα εκλείψεων, οι Μάγια απλώς έπαιρναν την τελική ημερομηνία του προηγούμενου και ξεκινούσαν έναν νέο κύκλο από εκεί. Η μελέτη των Justeson και Lowry δείχνει ότι αυτή η μέθοδος θα ήταν λανθασμένη με προβλέψιμες συνέπειες.

Οι συγγραφείς εξηγούν ότι «σε προηγούμενες εργασίες με τον πίνακα εκλείψεων υποτίθεται πάντα ότι ένας πίνακας με την ίδια δομή θα υπολογιζόταν με βάση τον τελευταίο σταθμό του προηγούμενου πίνακα. Ωστόσο, η ανάλυσή τους αποκαλύπτει ότι, αν γινόταν αυτό, θα μπορούσαν να προκύψουν απρόβλεπτες εκλείψεις στην εφαρμογή του επόμενου ή των δύο επόμενων πινάκων... και αυτό θα γινόταν όλο και πιο συχνό με κάθε διαδοχική επανεκκίνηση».

Αντ' αυτού, οι «Φύλακες του Χρόνου» των Μάγια χρησιμοποιούσαν μια πολύ πιο έξυπνη και ισχυρή διαδικασία.

Το κλειδί βρίσκεται στον αριθμό 405

Ο πίνακας εκλείψεων του Κώδικα της Δρέσδης καλύπτει 405 σεληνιακούς κύκλους (κύκλους νέας σελήνης). Ο αριθμός 405 δεν επιλέχθηκε τυχαία για τις εκλείψεις, αλλά αποδείχθηκε το κλειδί ενός ευρύτερου ημερολογιακού παζλ.

Οι Μάγια χρησιμοποιούσαν, μεταξύ άλλων, ένα ιερό ή «μαντικό» ημερολόγιο 260 ημερών. Οι ερευνητές προτείνουν ότι, αρχικά, οι αστρονόμοι των Μάγια ανέπτυξαν έναν γενικό σεληνιακό πίνακα 405 μηνών για να συσχετίσουν τον σεληνιακό κύκλο με αυτό το ημερολόγιο 260 ημερών. Μέσα σε αυτή τη μακρά ακολουθία, το μοτίβο των 405 μηνών ήταν το πρώτο που ευθυγραμμίστηκε σχεδόν τέλεια με ένα πολλαπλάσιο των 260 ημερών (11.960 ημέρες), δημιουργώντας μια βαθιά σημαντική ημερολογιακή σύνδεση.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο των 405 μηνών, μετά από πολλές επαναλήψεις παρατήρησης του ουρανού, οι Μάγια άρχισαν να διακρίνουν μοτίβα στα διαστήματα μεταξύ των παρατηρήσιμων ηλιακών εκλείψεων. Έτσι, ο πίνακας εκλείψεων δημιουργήθηκε ως μια εξειδικευμένη προσαρμογή ενός γενικότερου σεληνιακού αλμανάκ.

Πίνακας έκλειψης του Κώδικα της Δρέσδης. Τα διακεκομμένα πλαίσια περιβάλλουν τις ακολουθίες έξι ή (μία φορά) επτά σταθμών που κατηγοριοποιούνται ως «προβλεπόμενοι» στην Εικόνα 1. Οι σταθμοί μεταξύ διαδοχικών διακεκομμένων πλαισίων είναι τεχνητοί σταθμοί. [Credit: John Justeson, Justin Lowry 2025]

Ο πίνακας δεν περιλαμβάνει και τους 405 μήνες, αλλά 69 συγκεκριμένες ημερομηνίες νέας σελήνης, που ονομάζονται «σταθμοί». Από αυτές, οι 55 είχαν οριστεί ως ημερομηνίες κατά τις οποίες θα ήταν δυνατή η παρατήρηση ηλιακής έκλειψης στο έδαφος των Μάγια. Αυτοί είναι οι «πραγματικοί» ή «προβλεπόμενοι» σταθμοί.

Οι υπόλοιπες 14 στάσεις είναι «τεχνητές». Δεν αναμενόταν να συμβούν εκλείψεις εκείνες τις ημερομηνίες, καθώς η Σελήνη βρισκόταν πολύ μακριά από την απαιτούμενη τέλεια ευθυγράμμιση. Γιατί να συμπεριληφθούν; Η λειτουργία τους ήταν καθαρά δομική: να διατηρηθεί η ακολουθία του πίνακα. Οι σταθμοί έκλειψης, τόσο οι πραγματικοί όσο και οι τεχνητοί, εμφανίζονται σε ομάδες που χωρίζονται από διαστήματα 5, 6, 11 ή 17 μηνών. Οι τεχνητοί σταθμοί λειτουργούσαν ως διαχωριστικά μεταξύ αυτών των ομάδων, εξασφαλίζοντας ότι ο πίνακας διατηρούσε την τυπική του ακεραιότητα και τις συνδέσεις του με το ημερολόγιο των 260 ημερών.

Το μυστικό της επαναφοράς: 358 και 223 μήνες

Το πιο σημαντικό εύρημα της έρευνας είναι η διαδικασία «επαναφοράς» του πίνακα για τη διατήρηση της ακρίβειάς του στο πέρασμα των αιώνων. Αντί να ξεκινήσουν έναν νέο πίνακα στον μήνα 405 του προηγούμενου, οι αστρονόμοι των Μάγια τον επανέφεραν σε ένα από τα δύο βασικά σημεία του τρέχοντος πίνακα: τον μήνα 358 ή τον μήνα 223.

Γιατί αυτά τα σημεία; Επειδή είναι οι σταθμοί που, κατά μέσο όρο, αποκλίνουν λιγότερο από την ακριβή στιγμή που ο Ήλιος, η Σελήνη και η Γη ευθυγραμμίζονται τέλεια (ο κόμβος). Ο μήνας 358 αποκλίνει μόνο κατά περίπου 2 ώρες και 20 λεπτά, ενώ ο μήνας 223 αποκλίνει κατά περίπου 10 ώρες και 10 λεπτά.

Η στρατηγική ήταν έξυπνη: τις περισσότερες φορές, ο νέος πίνακας ξεκινούσε από τον μήνα 358 του προηγούμενου — μια ελάχιστη διόρθωση. Αλλά περιστασιακά, για να αντισταθμιστούν οι συσσωρευμένες αποκλίσεις, η επανεκκίνηση γινόταν στον μήνα 223, μια μεγαλύτερη διόρθωση στην αντίθετη κατεύθυνση.

Οι συγγραφείς το εξηγούν ως εξής: «Αυτό το άρθρο προτείνει ότι η πρώτη ημερομηνία ενός νέου πίνακα θα ορίζεται συνήθως στον μήνα 358 ενός υπάρχοντος πίνακα... Αυτή η διαδικασία θα συνεπαγόταν επίσης ότι, περιστασιακά, η πρώτη ημερομηνία σε έναν πίνακα που θα τον διαδεχόταν θα οριζόταν στον μήνα 223... για να προσαρμοστεί στις αποκλίσεις που συσσωρεύονται σταδιακά».

Σύμφωνα με τη μελέτη, ο βέλτιστος συνδυασμός ήταν η χρήση τεσσάρων επανεκκινήσεων στον μήνα 358 για κάθε επανεκκίνηση στον μήνα 223. Αυτός ο κύκλος 1.655 μηνών (4×358 + 223) ισούται με σχεδόν 134 χρόνια και παρουσιάζει μέση απόκλιση μικρότερη από 51 λεπτά — ένα εξαιρετικά χαμηλό περιθώριο σφάλματος για έναν αρχαίο πολιτισμό. Αυτό το σύστημα θα μπορούσε να είχε διατηρήσει τη βιωσιμότητα του πίνακα «επ' αόριστον».

Η μελέτη ανατρέχει επίσης στην ιστορία του πίνακα μέχρι τις ρίζες του. Τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι ένα πρόδρομο πλαίσιο μπορεί να ήταν σε χρήση γύρω στο 550 μ.Χ., με βάση τη συσσώρευση παρατηρήσεων εκλείψεων. Αναλύοντας τις εκλείψεις που ήταν ορατές στην περιοχή των Μάγια μεταξύ 356 και 1148 μ.Χ., οι ερευνητές προσδιόρισαν τέσσερις πιθανές ημερομηνίες για τη βάση του πίνακα του Κώδικα της Δρέσδης: 1043, 1076, 1083 και 1116 μ.Χ.

Μια κληρονομιά θαυμασμού και ακρίβειας

Μετά από λεπτομερή ανάλυση, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι πιο πιθανές τοποθετήσεις είναι το 1083 ή το 1116 μ.Χ. Ένα κρίσιμο στοιχείο είναι ότι, για αυτές τις βάσεις, ο πίνακας θα είχε αρχίσει και τελειώσει με μια ηλιακή έκλειψη ορατή στο Yucatán, ένα αξιοσημείωτο και σπάνιο γεγονός που μπορεί να έχει παρακινήσει τη διατήρηση αυτού του συγκεκριμένου πίνακα στον κώδικα.

Η έρευνα σκιαγραφεί μια ζωντανή και εξελισσόμενη αστρονομική παράδοση. Οι «Φύλακες του Χρόνου» των Μάγια δεν ήταν απλοί καταγραφείς γεγονότων, αλλά επιστήμονες που δημιούργησαν και τελειοποίησαν προγνωστικά μοντέλα βασισμένα σε αιώνες σχολαστικής παρατήρησης. Το κύριο εργαλείο τους δεν ήταν το τηλεσκόπιο, αλλά το ημερολόγιο — μια εξαιρετική κατανόηση της αριθμητικής και η υπομονή γενεών.

Η μελέτη καταλήγει: «Αυτό το άρθρο παρέχει στοιχεία για τις εξελίξεις στη σεληνιακή θεωρία μεταξύ των ειδικών του ημερολογίου των Μάγια από το 350 μ.Χ. περίπου και μετά». Το έργο τους καταρρίπτει μια αιώνια παρερμηνεία και μας φέρνει πιο κοντά στην κατανόηση της πραγματικής μεγαλοφυΐας των αστρονόμων των Μάγια, των οποίων το δέος για τον σκοτεινό ουρανό μετατράπηκε σε ένα από τα πιο διαχρονικά και ακριβή συστήματα πρόβλεψης του αρχαίου κόσμου.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

John Justeson, Justin Lowry, The design and reconstructible history of the Mayan eclipse table of the Dresden Codex. Sci. Adv. 11, eadt9039(2025). DOI:10.1126/sciadv.adt9039

Πηγή: LBV Magazine