Ένα νεολιθικό «αμφιθέατρο» ηλικίας 11.000 ετών ανακαλύφθηκε στο Karahantepe

[Credit: Eşber Ayaydın/AA] Αρχαιολόγοι που εργάζονται στους άνυδρους λόφους της νοτιοανατολικής Τουρκίας έχουν ανακαλύψει ένα από τα πιο ενδ...

[Credit: Eşber Ayaydın/AA]

Αρχαιολόγοι που εργάζονται στους άνυδρους λόφους της νοτιοανατολικής Τουρκίας έχουν ανακαλύψει ένα από τα πιο ενδιαφέροντα αρχαιολογικά ευρήματα της τελευταίας δεκαετίας: ένα μεγάλο νεολιθικό κτίσμα που μοιάζει με αμφιθέατρο στον αρχαιολογικό χώρο Karahantepe στην Σανλιούρφα. Το κυκλικό κτίριο, με διάμετρο σχεδόν 17 μέτρων, διαθέτει κλιμακωτά λίθινα παγκάκια, γλυπτά ανθρώπων και σκαλισμένα κεφάλια ενσωματωμένα στους τοίχους του, προσφέροντας μια άνευ προηγουμένου ματιά στην κοινωνική και τελετουργική ζωή ορισμένων από τις πρώτες κοινότητες που εγκαταστάθηκαν στον κόσμο.

Η ανακάλυψη προέρχεται από την πρωτοβουλία «Κληρονομιά για το Μέλλον» που ηγείται το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας, το οποίο υποστηρίζει εκτεταμένες ανασκαφές σε ολόκληρο το Εθνικό Πάρκο των βουνών Tek Tek. Το Karahantepe, μαζί με το κοντινό και πιο γνωστό Göbeklitepe, αποτελεί μέρος του προγράμματος Taş Tepeler («Πέτρινοι Λόφοι»), μιας φιλόδοξης επιστημονικής προσπάθειας που στοχεύει στην κατανόηση των απαρχών της οικιστικής ζωής μεταξύ 9.400 και 8.000 π.Χ.

Ένα νεολιθικό κτίσμα πλάτους 17 μέτρων με κλιμακωτά λίθινα παγκάκια και σκαλισμένα ανθρώπινα κεφάλια, που αποκαλύπτει σπάνιες πληροφορίες για την πρώιμη κοινοτική ζωή. [Credit: Eşber Ayaydın/AA]

Ένα παράθυρο στον κόσμο της πρώιμης Νεολιθικής εποχής

Σύμφωνα με τον διευθυντή των ανασκαφών, καθηγητή Necmi Karul, το Karahantepe κατοικήθηκε για περίπου 1.400 χρόνια, ξεκινώντας γύρω στο 9.400 π.Χ. Οι αρχαιολόγοι έχουν εντοπίσει τρεις σημαντικές φάσεις οικισμού, καθεμία από τις οποίες αντικατοπτρίζει την εξέλιξη των αρχιτεκτονικών στυλ: αρχικά κυκλικά δωμάτια σκαλισμένα εν μέρει στο βράχο, αργότερα ορθογώνια κτίρια με στρογγυλεμένες γωνίες και τελικά πλήρως ορθογώνιες κατασκευές. Αυτές οι μεταβάσεις τεκμηριώνουν μια μεταβατική περίοδο κατά την οποία οι ανθρώπινες ομάδες μετατράπηκαν από κινητές ομάδες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών σε πιο σύνθετες, μόνιμες κοινότητες.

Αυτό που κάνει αυτόν τον χώρο ιδιαίτερα ελκυστικό είναι ο συνδυασμός οικιακής και κοινοτικής αρχιτεκτονικής. Από τα πρώιμα σπίτια έως τα μνημειώδη κτίρια διακοσμημένα με γλυπτά, το Karahantepe προσφέρει σπάνια, απτά στοιχεία για το πώς η κοινωνική οργάνωση και η συμβολική έκφραση εξελίχθηκαν παράλληλα κατά τη διάρκεια της Νεολιθικής Επανάστασης.

Το μνημειώδες κτίριο: μια σκηνή για τελετές, παραστάσεις ή κοινοτική ζωή

Το πρόσφατα αποκαλυφθέν κτίριο ξεχωρίζει ανάμεσα στα πολλά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του χώρου. Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει ολόκληρο το δάπεδό του, λαξευμένο απευθείας στο βράχο, αποκαλύπτοντας ανθρώπινα κεφάλια σκαλισμένα στους τοίχους και αρκετές καθιστές ανθρώπινες μορφές τοποθετημένες στο έδαφος. Η παρουσία αυτών των σκαλιστών μορφών υποδηλώνει μια δραματική μετατόπιση από τον προηγούμενο συμβολικό κόσμο που κυριαρχούσε η εικονογραφία των άγριων ζώων —κοινή σε ολόκληρο το Taş Tepeler— προς μια νέα έμφαση στην ανθρώπινη μορφή. Αυτή η αυξανόμενη εστίαση στην ανθρώπινη αναπαράσταση σηματοδοτεί μια μεταβαλλόμενη κοσμοθεωρία, όπου οι ίδιοι οι άνθρωποι γίνονταν κεντρικοί στο τελετουργικό και την κοινοτική ταυτότητα.

Το πιο εντυπωσιακό από όλα είναι η εσωτερική διαρρύθμιση του κτιρίου. Τρία φαρδιά, κλιμακωτά λίθινα παγκάκια σχηματίζουν μια καμπύλη γύρω από ένα κεντρικό σημείο, όπου βρίσκεται ένα περίτεχνο γλυπτό. Η διάταξη θυμίζει έντονα ένα αμφιθέατρο ή ένα ωδείο. Αν και είναι χιλιάδες χρόνια παλαιότερο από τα κλασικά παραδείγματα, οι ομοιότητες υποδηλώνουν μια βαθιά ριζωμένη ανθρώπινη τάση να συγκεντρώνονται σε κοινόχρηστους χώρους για να ακούν, να παρατηρούν και να συμμετέχουν σε κοινοτικές δραστηριότητες. Ο Karul σημειώνει ότι ο σχεδιασμός υποδηλώνει σαφώς οργανωμένες ομαδικές συγκεντρώσεις και ότι η αρχιτεκτονική πιθανότατα χρησίμευε ως χώρος συνάντησης των ανθρώπων και όχι ως ναός αφιερωμένος αποκλειστικά στη λατρεία.

Όχι ναός, αλλά κοινωνικός μηχανισμός

Οι αρχαιολόγοι είναι όλο και πιο επιφυλακτικοί στο να χαρακτηρίζουν τις νεολιθικές κατασκευές ως «ναούς», καθώς τέτοιοι όροι επιβάλλουν μεταγενέστερες θρησκευτικές έννοιες σε πολύ παλαιότερες κοινωνίες. Αντ' αυτού, ο Karul προτείνει ότι η κύρια λειτουργία του κτιρίου μπορεί να ήταν η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Καθώς οι κοινότητες μεταβαίναν σε μια πιο σταθερή ζωή, προέκυψαν νέες κοινωνικές προκλήσεις: συνεργασία, διαχείριση πόρων, ηγεσία και κοινές πολιτισμικές πρακτικές. Μνημειώδεις χώροι όπως αυτή η αμφιθεατρική κατασκευή θα μπορούσαν να έχουν προσφέρει χώρους για τελετές, αφήγηση ιστοριών, λήψη αποφάσεων ή κοινοτικές τελετές που συνέβαλαν στην ενίσχυση της ενότητας και της ταυτότητας των πρώτων κατοίκων.

Με αυτή την έννοια, το Karahantepe αποδεικνύει ότι η μνημειακή αρχιτεκτονική δεν αφορούσε μόνο τα συστήματα πεποιθήσεων, αλλά και τη δημιουργία φυσικών χώρων που βοηθούσαν τους ανθρώπους να ζουν μαζί. Η κλίμακα, ο σχεδιασμός και ο περίτεχνος συμβολισμός της κατασκευής υπογραμμίζουν τη σημασία των κοινών εμπειριών κατά τη διάρκεια μιας από τις πιο μετασχηματιστικές εποχές της ανθρωπότητας.

Τριπλά λίθινα παγκάκια καμπυλώνουν προς ένα κεντρικό γλυπτό, δημιουργώντας μια διάταξη που θυμίζει αρχαίο αμφιθέατρο. [Credit: Eşber Ayaydın/AA]

Το Karahantepe στο ευρύτερο τοπίο του Taş Tepeler

Αν και το Karahantepe μοιράζεται ορισμένα αρχιτεκτονικά και συμβολικά χαρακτηριστικά με το κοντινό Göbeklitepe, όπως οι κολώνες σε σχήμα Τ και τα περίτεχνα γλυπτά, εισάγει επίσης μοναδικά στοιχεία που αναδιαμορφώνουν την αντίληψή μας για την πρώιμη οικιστική ζωή. Ο χώρος φιλοξενεί μία από τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις απεικονίσεων ανθρώπινων προσώπων που είναι γνωστές από τη Νεολιθική εποχή, ενώ η αρχιτεκτονική του, λαξευμένη στο βράχο, είναι πιο εκτεταμένη από αυτή του Göbeklitepe. Οι αλληλοσυνδεόμενοι θάλαμοι, οι διάδρομοι και οι μνημειώδεις αίθουσες υποδηλώνουν μια άκρως οργανωμένη κοινωνία, ικανή για εξελιγμένες κατασκευές, τελετουργικές χορογραφίες και συντονισμένη εργασία.

Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά καθιστούν το Karahantepe έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους του 21ου αιώνα. Οι ανακαλύψεις που έχουν γίνει εκεί φωτίζουν όχι μόνο τον τρόπο ζωής των ανθρώπων πριν από περισσότερα από 11.000 χρόνια, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους και τη θέση τους μέσα στις κοινότητές τους.

Ένα νέο κεφάλαιο στην κατανόηση των αρχών της ανθρωπότητας

Καθώς η αναστήλωση συνεχίζεται και οι στήλες που έχουν απομείνει αναστηλώνονται σταδιακά, το Karahantepe αναμένεται να γίνει ο ακρογωνιαίος λίθος της παγκόσμιας έρευνας για τη Νεολιθική εποχή. Η αμφιθεατρική του δομή —πιθανώς ένας από τους πρώτους σχεδιασμένους χώρους συγκέντρωσης στον κόσμο— αποτελεί μαρτυρία της διαχρονικής επιθυμίας της ανθρωπότητας να συγκεντρώνεται, να δημιουργεί νόημα και να μοιράζεται εμπειρίες.

Αντί για μια σιωπηλή ερείπια, ο χώρος μιλάει ξεκάθαρα: πολύ πριν από τις πόλεις, τη γραφή ή τα μέταλλα, οι άνθρωποι ήταν ήδη οικοδόμοι κοινοτήτων.

Πηγή: ArkeoNews