Μια φορητή ρωμαϊκή ζυγαριά ηλικίας 1.700 ετών βρέθηκε στη Leptis Magna

Σύνθετη συναρμολόγηση εξαρτημάτων ισορροπίας που υποδεικνύουν την πιθανή αρχική μορφή. [Credit: Abdelbar, M., ElFetni, A., 2025] Μια αιγυπτι...

Σύνθετη συναρμολόγηση εξαρτημάτων ισορροπίας που υποδεικνύουν την πιθανή αρχική μορφή. [Credit: Abdelbar, M., ElFetni, A., 2025]

Μια αιγυπτιακή-λιβυκή ερευνητική ομάδα προσφέρει μια εις βάθος ανάλυση μιας αρχαίας ρωμαϊκής χάλκινης ζυγαριάς, αποκαλύπτοντας τις προηγμένες τεχνικές κατασκευής της και τις φθορές του χρόνου μετά από αιώνες.

Μια πρόσφατη επιστημονική μελέτη αποκάλυψε τα μυστήρια μιας ρωμαϊκής χάλκινης ζυγαριάς που ανακαλύφθηκε κοντά στην αρχαία πόλη Leptis Magna στη βορειοδυτική Λιβύη. Το αντικείμενο, που κάποτε ήταν ένα απαραίτητο εμπορικό εργαλείο, εξετάστηκε με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας, αποκαλύπτοντας τον τρόπο κατασκευής του από ρωμαίους τεχνίτες και τον έντονο αγώνα που έδωσε ενάντια στη διάβρωση κατά τη διάρκεια των περισσότερων από δεκαέξι αιώνων που παρέμεινε θαμμένο.

Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Archaeological and Anthropological Sciences, διεξήχθη από τον Δρ. Mohamed Abdelbar του Πανεπιστημίου Damietta (Αίγυπτος) και τον Δρ. Ali ElFetni του Πανεπιστημίου Elmergib (Λιβύη). Η εργασία τους προσφέρει μια μοναδική εικόνα της ακρίβειας της ρωμαϊκής τεχνολογίας και των διαδικασιών αποσύνθεσης που απειλούν αυτούς τους εύθραυστους μάρτυρες του παρελθόντος.

Η  Leptis Magna, που σήμερα αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, ήταν κάποτε μια από τις πιο ευημερούσες πόλεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η στρατηγική της θέση στην ακτή της Μεσογείου την έκανε σημαντικό σταυροδρόμι για τα εμπορικά δίκτυα και τις πολιτισμικές ανταλλαγές. Ωστόσο, η ανακάλυψη αυτής της ζυγαριάς δεν έγινε στην πολυσύχναστη πόλη, αλλά στην αγροτική της περιοχή, συγκεκριμένα στην ύπαιθρο της Maallata, περίπου 18 χλμ. από το κέντρο της πόλης.

Το όργανο ανακαλύφθηκε στο νεκροταφείο Henshir Lorebo, ένα χώρο που χρονολογείται μεταξύ του 1ου και του 4ου αιώνα μ.Χ. Η παρουσία του σε αυτή την αγροτική περιοχή τονίζει την οικονομική σημασία των γεωργικών περιοχών που τροφοδοτούσαν τη μητρόπολη. «Η παρουσία τέτοιων αντικειμένων υπογραμμίζει τις εμπορικές δραστηριότητες στην αγροτική ρωμαϊκή Βόρεια Αφρική και προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την κοινωνικοοικονομική δυναμική της περιοχής», σύμφωνα με τη μελέτη.

Ο τόπος όπου βρέθηκε. [Credit: Abdelbar, M., ElFetni, A., 2025]

Η φορητή ζυγαριά: Η κατεξοχήν ρωμαϊκή ζυγαριά

«Η ζυγαριά είναι ένα από τα παλαιότερα όργανα μέτρησης και η απλούστερη μορφή της —η ζυγαριά με ίσους βραχίονες— προέρχεται από την περιοχή του Λεβάντες γύρω στο 5000 π.Χ. Αυτό το όργανο, που αποτελείται από μια ράβδο που κρέμεται από το κέντρο βάρους της με ισορροπημένους δίσκους σε κάθε άκρο, χρησιμοποιούνταν από τους αρχαίους Αιγύπτιους, τους Μεσοποτάμιους και τους λαούς του Λεβάντε. Οι Ρωμαίοι τελειοποίησαν αυτή την τεχνολογία με την εισαγωγή της φορητής ζυγαριάς με στέλεχος στις αρχές της χριστιανικής εποχής, η οποία αργότερα υιοθετήθηκε από τους Άραβες και ονομάστηκε ρωμαϊκή ζυγαριά. Αυτοί οι δύο τύποι ζυγών, η ζυγαριά με ίσους βραχίονες και η ζυγαριά με το στέλεχος, συνέχισαν να χρησιμοποιούνται ευρέως σε όλο τον αρχαίο κόσμο, εξελισσόμενοι σε διάφορες παραλλαγές», εξηγεί η μελέτη.

Το αντικείμενο που μελετήθηκε είναι μια «ζυγαριά με μέτρο» ή ρωμαϊκή φορητή ζυγαριά. Σε αντίθεση με μια ζυγαριά με δύο δίσκους, η ζυγαριά με μέτρο αποτελείται από έναν άκαμπτο βραχίονα με ένα εκτός κέντρου σημείο στήριξης. Το αντικείμενο που επρόκειτο να ζυγιστεί κρεμόταν από τον κοντό βραχίονα με τη χρήση ενός γάντζου ή ενός δίσκου, ενώ στον μακρύ βραχίονα, που είχε κλίμακα, μετακινούνταν ένα συρόμενο αντίβαρο μέχρι να επιτευχθεί ισορροπία. Αυτός ο έξυπνος σχεδιασμός με βάση το μοχλό επέτρεπε την ακριβή μέτρηση και ήταν εξαιρετικά φορητός, καθιστώντας τον ιδανικό για εμπόρους και αγορές.

Η ζυγαριά που βρέθηκε στη Λιβύη, αν και ατελής, διατηρεί κρίσιμα μέρη: τον κύριο βραχίονα, μήκους 19,8 εκ., το δίσκο ζύγισης, ένα σύστημα αλυσίδων ανάρτησης και διάφορους μεταλλικούς δακτυλίους και στηρίγματα. Βασικά στοιχεία, όπως το συρόμενο αντίβαρο και οι διαβαθμισμένες ενδείξεις στον βραχίονα, έχουν χαθεί, πιθανώς λόγω διάβρωσης.

Η χρήση πολλαπλών αναλυτικών τεχνικών επέτρεψε στους ερευνητές να ανακατασκευάσουν τη διαδικασία κατασκευής με πρωτοφανή λεπτομέρεια.

Στοιχεία της ρωμαϊκής ζυγαριάς που βρέθηκε στη Leptis Magna.
[Credit: Abdelbar, M., ElFetni, A., 2025]

Η ανάλυση της μεταλλικής σύνθεσης, που πραγματοποιήθηκε με φορητό φασματογράφο φθορισμού ακτίνων Χ (pXRF), αποκάλυψε ότι οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν διαφορετικά κράματα για τα διάφορα μέρη της ζυγαριάς, βελτιστοποιώντας έτσι τις ιδιότητές τους. Ο κύριος βραχίονας και μια κοίλη πλάκα ήταν κατασκευασμένα από μπρούντζο (χαλκό με περίπου 3,5% κασσίτερο και μεταξύ 1% και 2,6% μόλυβδο). Ο κασσίτερος παρείχε σκληρότητα και αντοχή, ενώ ο μόλυβδος βελτίωνε την χυτευτικότητα και μείωνε τους κραδασμούς.

Αντίθετα, ο δίσκος ζύγισης, διαμέτρου 21,5 εκ., ήταν κατασκευασμένος από ένα πολύ πιο καθαρό κράμα χαλκού (97,3%), το οποίο του έδινε μεγαλύτερη ευκαμψία και διευκόλυνε τη διαμόρφωσή του σε ένα λεπτό, επίπεδο φύλλο.

Ωστόσο, η πιο εξελιγμένη τεχνική εντοπίστηκε στις αλυσίδες ανάρτησης. Κάτω από το μικροσκόπιο, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι δεν επρόκειτο για απλούς συμπαγείς μεταλλικούς κρίκους. «Κάθε κρίκος κατασκευάστηκε με τη συστροφή τριών λωρίδων χαλκού και τη σύνδεσή τους μέσω μικρών κυκλικών δακτυλίων, προσδίδοντάς τους αντοχή και ευκαμψία», όπως περιγράφει η μελέτη.

Η ανάλυση με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης (SEM) αποκάλυψε μια ακόμη πιο συναρπαστική λεπτομέρεια: οι λωρίδες χαλκού ήταν τυλιγμένες γύρω από έναν οργανικό πυρήνα, πιθανώς αποτελούμενο από φυτικές ίνες όπως λινάρι. Αυτός ο πυρήνας, που καταλάμβανε μεταξύ 40% και 50% της διαμέτρου του νήματος, παρείχε ευκαμψία και δομική υποστήριξη, ενώ το εξωτερικό μεταλλικό στρώμα εξασφάλιζε ανθεκτικότητα. Πρόκειται για ένα πρώιμο παράδειγμα σύνθετης τεχνολογίας, που συνδυάζει υλικά για την επίτευξη ανώτερης απόδοσης.

Η μάχη ενάντια στον χρόνο: Φθορά στον τάφο

Η κατάσταση διατήρησης του αντικειμένου είναι αποτέλεσμα μιας παρατεταμένης διαδικασίας φθοράς κατά τη διάρκεια της ταφής του σε εδάφη πλούσια σε χλωριούχα άλατα. Οι αναλύσεις με οπτικό μικροσκόπιο και περίθλαση ακτίνων Χ (XRD) εντόπισαν τους χημικούς «εχθρούς» που επιτέθηκαν στη ζυγαριά.

Τα κύρια προϊόντα διάβρωσης που εντοπίστηκαν ήταν ο κυπρίτης (ένα κοκκινωπό οξείδιο του χαλκού), ο μαλαχίτης (πράσινος) και, πιο κρίσιμα, χλωρίδια όπως ο ατακαμίτης (ανοιχτό πράσινο). Η παρουσία του τελευταίου υποδηλώνει «ασθένεια του χαλκού», μια καταστροφική και συχνά ενεργή διαδικασία που μπορεί να συνεχιστεί ακόμη και μετά την ανασκαφή.

«Η παρουσία ατακαμίτη και κοτουννίτη [χλωριούχο μόλυβδο] υποδηλώνει ενεργή αποσύνθεση που προκαλείται από χλωρίδια, τόσο κατά τη διάρκεια της ταφής όσο και μετά την ανασκαφή», όπως σημειώνεται κατά λέξη στη μελέτη. Το εύρημα αυτό είναι κρίσιμο για τους συντηρητές, καθώς υπογραμμίζει την ανάγκη επεξεργασίας αυτών των αντικειμένων για την απομάκρυνση των επιβλαβών αλάτων και την εφαρμογή προστατευτικών επιστρώσεων για τη σταθεροποίηση της διάβρωσης.

Η έρευνα εντόπισε επίσης ένα φαινόμενο που ονομάζεται «διακοκκώδης διάβρωση», όπου η χημική προσβολή συμβαίνει κατά προτίμηση κατά μήκος των ορίων των κόκκων του μετάλλου, αποδυναμώνοντας βαθιά την εσωτερική του δομή. Επιπλέον, τα υπολείμματα ενός ξύλινου εξαρτήματος που σχετίζεται με τη ζυγαριά έδειξαν σοβαρή υποβάθμιση, με αποσύνθεση των ινών κυτταρίνης και αυξημένη πορώτητα — η φθορά επιταχύνθηκε πιθανώς από την άμεση επαφή με ιόντα χαλκού που απελευθερώθηκαν κατά τη διάβρωση του χαλκού.

Αυτό υπογραμμίζει την τεχνολογική εξειδίκευση των Ρωμαίων τεχνιτών και την οικονομική σημασία της περιοχής Maallata, ενώ παράλληλα αποτελεί σαφή προειδοποίηση για την ευπάθεια της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Παρά την διάβρωση, οι συγγραφείς καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η ζυγαριά διατηρεί επαρκή δομική ακεραιότητα για λειτουργική ανάλυση, προσφέροντας κρίσιμες πληροφορίες σχετικά με τη ρωμαϊκή τεχνολογία ζύγισης και τον ρόλο της στο εμπόριο. Ωστόσο, το γεγονός ότι έχουν εξαφανιστεί βασικά εξαρτήματα μέτρησης οφείλεται πιθανώς στη φθορά που προκλήθηκε από την ταφή.

Ο Δρ Abdelbar και η ομάδα του τονίζουν την επείγουσα ανάγκη για συντηρητικές παρεμβάσεις προκειμένου να σταθεροποιηθεί η διάβρωση και να εξασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη διατήρηση αντικειμένων όπως αυτό. Κάθε ανακτηθέν κομμάτι αποτελεί απτή απόδειξη των οικονομικών πρακτικών και της καθημερινής ζωής ενός από τους πιο σημαντικούς πολιτισμούς στην ιστορία, και η επιστημονική του μελέτη είναι το κλειδί για την αποκρυπτογράφηση των μηνυμάτων που εξακολουθεί να κρύβει κάτω από την πατίνα του χρόνου.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Abdelbar, M., ElFetni, A. Analytical study of a Roman bronze steelyard balance from Leptis Magna, Libya: manufacturing techniques and burial degradation. Archaeol Anthropol Sci 17, 227 (2025). doi.org/10.1007/s12520-025-02342-z

Πηγή: LBV Magazine