Ο «Αγαμέμνονας» κατέκτησε και την Κίνα

Κινέζοι επισκέπτες της έκθεσης «A Journey to Ancient Greece» στο Μουσείο Sanxingdui της πόλης Γκουανγκχάν, φωτογραφίζονται πίσω από τη χρυσή...

Κινέζοι επισκέπτες της έκθεσης «A Journey to Ancient Greece» στο Μουσείο Sanxingdui της πόλης Γκουανγκχάν, φωτογραφίζονται πίσω από τη χρυσή μάσκα «του Αγαμέμνονα», ώστε να εμφανίζονται σαν να τη φορούν. [Credit: ΕΑΜ – φωτογραφικό αρχείο]

Πώς η χρυσή νεκρική προσωπίδα των Μυκηνών έγινε ψηφιακό μοντέλο και πιστό αντίγραφο που ταξίδεψε στην Κίνα.

Η παλιότερη τεχνική απαιτούσε λάστιχα σιλικόνης, τα οποία ναι μεν θα αποτύπωναν τις λεπτομέρειες και θα τις μετέφεραν στο τελικό καλούπι, ωστόσο όλο και κάποιο ίχνος ενδέχεται να άφηναν στο αυθεντικό αντικείμενο. Πώς αλλιώς, λοιπόν, θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα πιστό αντίγραφο της περίφημης χρυσής νεκρικής προσωπίδας «του Αγαμέμνονα», προκειμένου αυτό να ταξιδέψει στην Κίνα και να παρουσιαστεί σε μια έκθεση για την αρχαία Ελλάδα;

Η απάντηση είναι με τη μέθοδο της φωτογραμμετρίας, την οποία αξιοποίησε το Εργαστήριο Συντήρησης Μετάλλων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, για να σχεδιάσει, κατ’ αρχήν, ένα υψηλής ανάλυσης ψηφιακό μοντέλο της χρυσής μάσκας του 16ου αιώνα π.Χ., που ανακάλυψε ο Ερρίκος Σλήμαν στις Μυκήνες το 1876. Το οποίο μοντέλο λειτουργεί και ως εργαλείο τεκμηρίωσης: «είναι ουσιαστικά σαν μια μεγέθυνση του αντικειμένου μπροστά στα μάτια μας», λέει στην «Κ» η συντηρήτρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Μαρία Κοντάκη, που ανέλαβε την ψηφιακή αποτύπωση. «Μπορούμε να παρατηρήσουμε κάποιες λεπτομέρειες της κατασκευής του, όπως τον τρόπο που το εργαλείο του τεχνίτη έχει κινηθεί επάνω στο μέταλλο».

Χρειάστηκαν περίπου 300 φωτογραφίες από την εμπρόσθια όψη της μάσκας και άλλες τόσες από την οπίσθια. Τραβήχτηκαν όλες περιμετρικά, με μια διαφοροποίηση της τάξης των τριών μοιρών και από διαφορετικές γωνίες κλίσης. Η πρώτη φωτογράφιση έγινε στις 11 Φεβρουαρίου 2025, ενώ ιδιαίτερη προσοχή απαιτήθηκε στη σχολαστική απεικόνιση των λεπτομερειών της γενειάδας του «Αγαμέμνονα». Το μουστάκι του επίσης, τα φρύδια του, τα βλέφαρά του, έπρεπε και αυτά να «γράψουν» πολύ καλά στον φακό (κάτι που σήμαινε ακόμα περισσότερες φωτογραφίες μεγάλης ευκρίνειας), ώστε να «διαβαστούν» όλες τους οι λεπτομέρειες και να αποτυπωθεί σωστά η όλη μορφολογία του αντικειμένου. Στο τέλος, οι φωτογραφίες υποβλήθηκαν σε φωτογραμμετρική επεξεργασία με εξειδικευμένο λογισμικό, ώστε να δημιουργηθεί το τρισδιάστατο ψηφιακό μοντέλο.

Η αυθεντική μάσκα που αποτυπώνεται με τη μέθοδο της φωτογραμμετρίας, την οποία αξιοποίησε το Εργαστήριο Συντήρησης Μετάλλων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, για να σχεδιάσει, κατ’ αρχήν, ένα υψηλής ανάλυσης ψηφιακό μοντέλο της χρυσής μάσκας του 16ου αιώνα π.Χ., που ανακάλυψε ο Ερρίκος Σλήμαν στις Μυκήνες το 1876, και κάτω μία από τις αποτυπώσεις.
[Credit: ΕΑΜ – φωτογραφικό αρχείο]

Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν ο χρυσός, που δεν διαβρώνεται από τους αιώνες και που η πατίνα του παραμένει στιλπνή, γυαλιστερή. «Αυτή η γυαλάδα δημιουργούσε πολλά προβλήματα αντανάκλασης στη φωτογράφιση, με κάποια σημεία της μάσκας να εμφανίζονται τόσο φωτεινά, λευκά σχεδόν, που το πρόγραμμα δεν τα αναγνώριζε και τα αναπαρήγαγε ως κενά στο ψηφιακό μοντέλο», εξηγεί η Μαρία Κοντάκη και συνεχίζει: «Επρεπε με κάποιο τρόπο να δαμάσουμε αυτό το φως. Επρεπε να το ελαχιστοποιήσουμε με συγκεκριμένες φωτογραφικές διατάξεις και με διάχυτο φωτισμό σε κατάλληλη ένταση –ώστε το αντικείμενο να φωτίζεται ενιαία και να αποδίδεται σωστά η υφή και το χρώμα του–, ενώ χρειάστηκαν και αρκετές δοκιμές μέχρι να επιτύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα».

Χρειάστηκαν περίπου 600 φωτογραφίες τραβηγμένες όλες περιμετρικά, με μια διαφοροποίηση της τάξης των τριών μοιρών, ενώ ιδιαίτερη προσοχή απαιτήθηκε στη σχολαστική απεικόνιση των λεπτομερειών της γενειάδας.

Μέσα σε δύο μήνες από την έναρξη του εγχειρήματος (και με εργασία σε χρόνο που το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ήταν κλειστό –π.χ. τις Τρίτες– ώστε η χρυσή προσωπίδα να μη λείψει από την έκθεσή του), το ψηφιακό μοντέλο παραδόθηκε στον Οργανισμό Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων. Ο ΟΔΑΠ δημιούργησε με τρισδιάστατο εκτυπωτή ένα φυσικό μοντέλο της μάσκας, από ρητίνη, πάνω στο οποίο φτιάχτηκε ένα καλούπι, όπου χύθηκε καυτός ορείχαλκος. Το τελικό, πιστό αντίγραφο της μάσκας επιμεταλλώθηκε ώστε να φαίνεται χρυσό και έπειτα επέστρεψε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου συσκευάστηκε και ξεκίνησε το μακρινό ταξίδι του για την Κίνα. Παρουσιάζεται από τον Ιούλιο στο Μουσείο Sanxingdui, στην πόλη Γκουανγκχάν, στην περιοδεύουσα περιοδική έκθεση «A Journey to Ancient Greece». Η έκθεση ολοκληρώνεται στις 21 Δεκεμβρίου και, όπως μαθαίνουμε, μια προσφιλής συνήθεια των Κινέζων επισκεπτών είναι να φωτογραφίζονται πίσω από τη χρυσή μάσκα «του Αγαμέμνονα», ώστε να εμφανίζονται σαν να τη φορούν. Περιμένουν μάλιστα υπομονετικά τη σειρά τους για μια τέτοια φωτογραφία.

[Credit: ΕΑΜ – φωτογραφικό αρχείο]

Είναι η πρώτη φορά που παράγεται ακριβές αντίγραφο εκθέματος του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου από ψηφιακό μοντέλο, προκειμένου να παρουσιαστεί σε έκθεση. Το συγκεκριμένο, όμως, δεν είναι το μοναδικό αντίγραφο της χρυσής νεκρικής προσωπίδας. Στο πρόσφατο παρελθόν είχε δημιουργηθεί και ένα άλλο, με την τεχνική της χρήσης καλουπιού, το οποίο είχε επίσης ταξιδέψει στην Κίνα, για να συμμετάσχει στην έκθεση «The Greeks: From Agamemnon to Alexander the Great» (σήμερα βρίσκεται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Αργολίδας), ενώ πολύ παλιότερα, ένα πρώτο αντίγραφο είχε κατασκευάσει ο συνεργάτης του Ερρίκου Σλήμαν, ο καλλιτέχνης Εμίλ Ζιλιερόν (η συγκεκριμένη ρέπλικα βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης).

Την αυθεντική νεκρική προσωπίδα που εντόπισε το 1876, όταν ανέσκαπτε τον βασιλικό Ταφικό Κύκλο Α των Μυκηνών, υπό την εποπτεία του εφόρου αρχαιοτήτων Παναγιώτη Σταματάκη, ο Σλήμαν την συνέδεσε με τον Ομηρικό βασιλιά που είχε ηγηθεί των Αχαιών στην Τροία. Και ενώ εμείς πια γνωρίζουμε ότι οι νεκροί του Κύκλου Α έζησαν τουλάχιστον τέσσερις αιώνες πριν τον Τρωικό Πόλεμο, η εμβληματική πλέον χρυσή μάσκα «του Αγαμέμνονα» έμεινε γνωστή με αυτή τη συμβατική ονομασία και απέκτησε διεθνώς τέτοια φήμη, που τα τελευταία χρόνια ακούστηκε ότι συμπεριλήφθηκε και σε διάφορα σενάρια ανταλλαγής ελληνικών αρχαιοτήτων με τα Γλυπτά του Παρθενώνα.

Εκτός βέβαια από «αναίμακτη» μέθοδο δημιουργίας αντιγράφων, που δεν επιβαρύνει τα αντικείμενα, τα ψηφιακά μοντέλα σαν αυτό της χρυσής μάσκας συμβάλλουν, όπως λέγαμε στην αρχή, και στη μελέτη των αρχαιοτήτων. «Ενα ψηφιακό μοντέλο μπορείς να το ελέγξεις σε βάθος ετών και να το συγκρίνεις με την κατάσταση διατήρησης του αυθεντικού αντικειμένου», καταλήγει η Μαρία Κοντάκη. «Με μια τόσο λεπτομερή φωτογραφική τεκμηρίωση μπορείς να μελετήσεις το αντικείμενο, χωρίς να το αγγίζεις. Το έχεις στον υπολογιστή σου ανά πάσα ώρα και στιγμή. Το γυρίζεις πάνω, κάτω, μπρος, πίσω, χωρίς να έχεις το άγχος μην προκληθεί κάποια ζημιά».

Πηγή: Ν. Ζώης, Καθημερινή