«Ιερογλυφικά: Ξεκλειδώνοντας την αρχαία Αίγυπτο», μια καθηλωτικη έκθεση

Η συντηρήτρια Στεφανία Βασιλείου καθαρίζει τη "μαγεμένη λεκάνη", σαρκοφάγο του Χαπμέν, 600 π.Χ., που εκτίθεται στην αίθουσα 4 του ...

Η συντηρήτρια Στεφανία Βασιλείου καθαρίζει τη "μαγεμένη λεκάνη", σαρκοφάγο του Χαπμέν, 600 π.Χ., που εκτίθεται στην αίθουσα 4 του Βρετανικού Μουσείου, στο πλαίσιο της προετοιμασίας της μεγάλης έκθεσης "Ιερογλυφικά: ξεκλειδώνοντας την αρχαία Αίγυπτο". © The Trustees of the British Museum

Με αφορμή τα 200 χρόνια από την αποκρυπτογράφηση των αιγυπτιακών ιερογλυφικών, η έκθεση μάς ταξιδεύει στις κοπιώδεις προσπάθειες που προηγήθηκαν και στις αποκαλύψεις που ακολούθησαν αυτή την πρωτοποριακή στιγμή.

Για αιώνες, η ζωή στην αρχαία Αίγυπτο αποτελούσε ένα μυστήριο. Μόνο μια κλεφτή ματιά μπορούσαμε να ρίξουμε σε έναν κόσμο που παρέμενε απίστευτα γοητευτικός και μυστηριώδης για αιώνες, έναν κόσμο που ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να ασκεί έλξη σε εκατομμύρια ανθρώπους με τον πλούτο του και την ανάπτυξη των επιστημών, των γραμμάτων και των τεχνών.

Η ανακάλυψη της Στήλης της Ροζέτας έδωσε το κλειδί για την αποκωδικοποίηση των ιερογλυφικών, επιτρέποντάς μας να διαβάσουμε αυτή την αρχαία γραφή. Η ανακάλυψη αυτή διεύρυνε την κατανόησή μας για την ανθρώπινη ιστορία κατά περίπου 3.000 χρόνια. Η Στήλη της Ροζέτας ανακαλύφθηκε τυχαία στο πλαίσιο μιας οχυρωματικής επιχείρησης στις 15 Ιουλίου 1799 από Γάλλους στρατιώτες, που με επικεφαλής τον αξιωματικό Πιερ-Φρανσουά Μπουσάρ συμμετείχαν στην εκστρατεία που πραγματοποιούσε ο Μέγας Ναπολέων στην Αίγυπτο το 1798-1801.

Με αφορμή τα 200 χρόνια από την αποκρυπτογράφηση των αιγυπτιακών ιερογλυφικών, η μεγάλη έκθεση που οργανώνει το Βρετανικό Μουσείο με τίτλο «Ιερογλυφικά: Ξεκλειδώνοντας την αρχαία Αίγυπτο» από τις 13 Οκτωβρίου 2022 έως τις 19 Φεβρουαρίου 2023 μας μεταφέρει στις δοκιμασίες και τη σκληρή δουλειά που προηγήθηκε και στις αποκαλύψεις που ακολούθησαν αυτή την πρωτοποριακή στιγμή.

Βρετανικό Μουσείο: Η Στήλη της Ροζέτας. Ρασίντ, Αίγυπτος, Πτολεμαϊκή εποχή, 196 π.Χ. © The Trustees of the British Museum

Μουσείο Champollion: Πορτρέτο του Ζαν Φρανσουά Σαμπολιόν (1790-1832), του Ευγένιου Σαμπολιόν, μελάνι σε χαρτί, 19ος αιώνας. Μουσείο Champollion - les Écritures du Monde | Figeac

Τα ιερογλυφικά δεν ήταν απλώς όμορφα σύμβολα, αλλά αντιπροσώπευαν μια ζωντανή, ομιλούμενη γλώσσα. Από τη ρομαντική ποίηση και τις διεθνείς συνθήκες μέχρι τις λίστες αγορών και τις φορολογικές δηλώσεις, οι ιερογλυφικές επιγραφές και τα αρχαία χειρόγραφα σε αυτή την έκθεση αποκαλύπτουν ιστορίες με αφάνταστη ποικιλία. Εκτός από την ακλόνητη πίστη στη δύναμη των φαραώ και την υπόσχεση της μεταθανάτιας ζωής, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι απολάμβαναν το καλό φαγητό, έγραφαν γράμματα και έκαναν αστεία.

Η έκθεση θα καταγράψει τον αγώνα για την αποκρυπτογράφηση των ιερογλυφικών, από τις αρχικές προσπάθειες των μεσαιωνικών Αράβων περιηγητών και των μελετητών της Αναγέννησης μέχρι την πιο εστιασμένη πρόοδο του Γάλλου μελετητή Ζαν Φρανσουά Σαμπολιόν (1790-1832) και του Άγγλου Τόμας Γιανγκ (1773-1829). Η στήλη της Ροζέτας, που ανακαλύφθηκε το 1799, με το διάταγμα γραμμένο σε ιερογλυφικά, δημώδη αιγυπτιακή και τη γνωστή γλώσσα των αρχαίων ελληνικών, έδωσε το κλειδί για την αποκωδικοποίηση των αρχαίων σημείων. Τα αποτελέσματα της ανακάλυψης του 1822 αποδείχθηκαν συγκλονιστικά.

Χρησιμοποιώντας επιγραφές στα ίδια αντικείμενα που μελέτησε ο Σαμπολιόν και άλλοι μελετητές, αυτή η έκθεση ξεκλειδώνει έναν από τους αρχαιότερους πολιτισμούς του κόσμου με πάνω από 240 αντικείμενα, συμπεριλαμβανομένων δανείων από εθνικές και διεθνείς συλλογές, πολλά από τα οποία θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά.

Βρετανικό Μουσείο: "Η μαγεμένη λεκάνη". Σαρκοφάγος του Χαπμέν, μαύρος γρανίτης. al-Hawd al-Marsud, Αίγυπτος, 26η Δυναστεία, 600 π.Χ. © The Trustees of the British Museum

Λεπτομέρεια από το Βιβλίο των Νεκρών της βασίλισσας Nedjmet, πάπυρος, Αίγυπτος, 1070 π.Χ., 21η Δυναστεία. © The Trustees of the British Museum

Βρετανικό Μουσείο: Το υπέρθυρο του ναού του βασιλιά Amenemhat III, Hawara, Αίγυπτος, 12η Δυναστεία, 1855-08 π.Χ. © The Trustees of the British Museum

O Ζαν-Φρανσουά Σαμπολιόν γεννήθηκε το 1790 στο Φιζάκ και από την παιδική του ηλικία ήδη επέδειξε ασυνήθιστη γλωσσολογική δεξιότητα. Ήδη στην ηλικία των 16 ετών γνώριζε αρκετές γλώσσες και είχε παρουσιάσει ένα δοκίμιό του στην Ακαδημία της Γκρενόμπλ σχετικά με την κοπτική γλώσσα, ενώ σε ηλικία 24 ετών συνέγραψε το «Η Αίγυπτος την εποχή των Φαραώ». Εξαιτίας του ενδιαφέροντός του για τις ανατολικές γλώσσες, ιδιαίτερα την κοπτική, του ανατέθηκε το καθήκον της αποκρυπτογράφησης της τότε νεοανακαλυφθείσης στήλης της Ροζέτας. Η δημοσίευση (1824) του «Précis du système hiéroglyphique» έγινε αιτία ανάπτυξης της σύγχρονης Αιγυπτιολογίας. Το 1828 και το 1829, ο Σαμπολιόν ηγήθηκε της γαλλοτοσκανικής αποστολής στην Αίγυπτο, μαζί με τον Ιππόλυτο Ροζελίνι, τον καθηγητή ανατολικών γλωσσών στο πανεπιστήμιο της Πίζα. Ταξίδεψε προς τις πηγές του Νείλου και μελέτησε έναν μεγάλο αριθμό μνημείων και επιγραφών.

Ένα άλλο συναρπαστικό αντικείμενο που εκτίθεται σπάνια είναι ο πλούσια εικονογραφημένος πάπυρος του Βιβλίου των Νεκρών της βασίλισσας Νεντζμέτ που είναι ηλικίας άνω των 3.000 ετών και μήκους άνω των τεσσάρων μέτρων. Η απαγγελία των κειμένων καταδεικνύει τη δύναμη του προφορικού λόγου. Ο πάπυρος θα παρουσιάζεται μαζί με ένα σύνολο τεσσάρων αγγείων, στα οποία διατηρούσαν τα όργανα των νεκρών. Αυτά είχαν διασκορπιστεί σε γαλλικές και βρετανικές συλλογές μετά την ανακάλυψή τους, και είναι η πρώτη φορά που αυτό το σύνολο δοχείων επανενώνεται από τα μέσα του 1700.

Μεταξύ των εξαιρετικών δανείων της έκθεσης είναι το σάβανο της μούμιας Aberuait από το Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι, που δεν έχει παρουσιαστεί ποτέ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Πρόκειται για αναμνηστικό από μία από τις πρώτες «εκδηλώσεις ξετυλίγματος σάβανου μούμιας» το 1600, όπου οι συμμετέχοντες έπαιρναν ένα κομμάτι από το λινό ύφασμα, κατά προτίμηση χαραγμένο με ιερογλυφικά. Η έκθεση θα συγκεντρώσει επίσης προσωπικές σημειώσεις του Σαμπολιόν από τη Bibliothèque Nationale de France και του Γιανγκ από τη Βρετανική Βιβλιοθήκη. Μια ράβδος μέτρησης ηλικίας 3.000 ετών από το Museo Egizio στο Τορίνο αποτέλεσε βασικό στοιχείο για τον Σαμπολιόν ώστε να ξεδιαλύνει τα αιγυπτιακά μαθηματικά, ανακαλύπτοντας ότι οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν μονάδες εμπνευσμένες από το ανθρώπινο σώμα.

Museo Egizio Τορίνο: Βασιλική ράβδος των πήχεων της Αμενέμοπης, ξύλο, Αίγυπτος, 18η Δυναστεία. Τορίνο, Museo Egizio

Σαρκοφάγος της κυρίας Baketenhor. Αίγυπτος, τέλη της 22ης δυναστείας, μεταξύ 945 και 715 π.Χ. Ευγενική παραχώρηση της Εταιρείας Φυσικής Ιστορίας της Northumbria. Φωτο: © Tyne & Wear Archives & Museums.

Η μούμια της κυρίας Baketenhor, δάνειο από την Εταιρεία Φυσικής Ιστορίας της Northumbria, μελετήθηκε από τον Σαμπολιόν τη δεκαετία του 1820. Σε αλληλογραφία με συναδέλφους του στο Νιουκάστλ, ο Γάλλος αρχαιολόγος αναγνώρισε σωστά την επιγραφή στο κάλυμμα της μούμιας ως μια προσευχή που απευθύνεται σε διάφορες θεότητες για την ψυχή της νεκρής, λίγα μόνο χρόνια αφότου αποκωδικοποίησε το σύστημα ιερογλυφικής γραφής. Η Baketenhor έζησε περίπου 25-30 χρόνια, κάπου μεταξύ 945 και 715 π.Χ.

Λούβρο: Επίδεσμος μούμιας του Aberuai, λινό, Σακκάρα, Αίγυπτος, Πτολεμαϊκή περίοδος. Φωτογραφία (Γ) Μουσείο του Λούβρου, Dist. RMN-Grand Palais / Georges Poncet

Λούβρο: Άγαλμα γραφέα, ασβεστόλιθος, Αίγυπτος, 6η Δυναστεία. Φωτογραφία (Γ) Μουσείο του Λούβρου, Dist. RMN-Grand Palais / Georges Poncet

Υπέρθυρο του ναού του βασιλιά Amenemhat III, Hawara, Αίγυπτος, 12η Δυναστεία, 1855-08 π.Χ. © The Trustees of the British Museum

Η συντηρήτρια Στεφανία Βασιλείου και o φοιτητής συντήρησης Shoun Obana καθαρίζουν τη σαρκοφάγο "The Enchanted Basin" του Χαπμέν, 600 π.Χ., που εκτίθεται στην Αίθουσα 4 του Βρετανικού Μουσείου, στο πλαίσιο της προετοιμασίας της μεγάλης έκθεσης "Ιερογλυφικά: ξεκλειδώνοντας την αρχαία Αίγυπτο". © The Trustees of the British Museum.

Πολλοί άνθρωποι στην αρχαία Αίγυπτο δεν μπορούσαν να διαβάσουν ή να γράψουν, οπότε η γλώσσα ακουγόταν μέσα από αναγνώσεις, απαγγελίες και παραστάσεις. Η έκθεση θα περιλαμβάνει ψηφιακά μέσα και ήχο για να ζωντανέψει τη γλώσσα παράλληλα με τα αντικείμενα που εκτίθενται.

Πηγή: Αργ. Μποζώνη, LiFO