Βρέθηκαν ανέκδοτα ποιήματα της Σαπφούς

Ένα από τα πρόσφατα ανακαλυφθέντα ποιήματα της Σαπφούς. Μόνο λίγα ποιήματα της αρχαίας ποιήτριας Σαπφούς έχουν διασωθεί, αλλά χάρη σ...

Ένα από τα πρόσφατα ανακαλυφθέντα ποιήματα της Σαπφούς.

Μόνο λίγα ποιήματα της αρχαίας ποιήτριας Σαπφούς έχουν διασωθεί, αλλά χάρη σε μια πρωτοποριακή έρευνα ανακτήθηκαν δύο έργα της ενώ οι ειδικοί ελπίζουν να βρουν περισσότερα.

Μια έρευνα από έναν συλλέκτη αγνώστων στοιχείων, οδήγησε σε μια θεαματική λογοτεχνική ανακάλυψη: δύο τμήματα άγνωστων ποιημάτων της Σαπφούς, της μεγάλης Ελληνίδας ποιήτριας του 7ου αιώνα π.Χ. Ένα από τα ποιήματα βρίσκεται σε εξαιρετικά καλή κατάσταση και προσθέτει σημαντικά στην γνώση μας για την Σαπφώ και την ποιητική τεχνική της.

Τα δύο ποιήματα ήρθαν στο φως όταν ο ιδιοκτήτης ενός αρχαίου παπύρου, που χρονολογείται από τον 3ο αιώνα μ.Χ., ζήτησε την συμβουλή από έναν καθηγητή της Οξφόρδης, τον Dirk Obbink, για την ελληνική γραφή που έβλεπε στα κουρελιασμένα πλέον θραύσματα. Ο Δρ. Obbink, μελετητής του MacArthur και παγκοσμίου φήμης παπυρολόγος, συνειδητοποίησε αμέσως τη σημασία του περιεχομένου του παπύρου και ζήτησε από τον ιδιοκτήτη του άδεια για να το δημοσιεύσει. Στο άρθρο του, το οποίο θα περιλαμβάνει κείμενα των αποσπασμάτων των ποιημάτων, θα δημοσιευτεί σε επιστημονικό περιοδικό την άνοιξη, ωστόσο μια on- line έκδοση έχει ήδη κυκλοφορήσει στο διαδίκτυο.

Παρά τη φήμη της Σαπφούς στην αρχαιότητα και την τεράστια λογοτεχνική παραγωγή της, μόνο ένα πλήρες ποίημα σώζεται σήμερα μαζί με σημαντικά τμήματα από άλλα τέσσερα ποιητικά έργα της. Ένα από αυτά τα τέσσερα ανακτήθηκε ουσιαστικά μόλις το 2004 από θραύσματα παπύρων. Η νέα ανακάλυψη του Δρ. Obbink προσθέτει ένα πολύτιμο έκτο ποίημα στα σωζόμενα έργα της Σαπφούς και δίνει ελπίδα ότι και άλλες ανακτήσεις ποιημάτων της βρίσκονται μπροστά μας.

«Η νέα Σαπφώ σου κόβει την ανάσα», δήλωσε ο Albert Henrichs, καθηγητής του Χάρβαρντ, ο οποίος εξέτασε τον πάπυρο μαζί με τον Δρ. Obbink. «Είναι ο καλύτερα διατηρημένος πάπυρος της Σαπφούς που έχει υπάρξει ποτέ, με μόλις λίγα γράμματα να χρειάζονται αποκατάσταση στο πρώτο ποίημα, και όχι μια ολόκληρη λέξη που να αμφισβητείται. Το περιεχόμενό του είναι εξίσου συναρπαστικό». Ένα από τα δύο ανακτηθέντα ποιήματα, σημειώνει ο καθηγητής Henrichs, μιλά για «έναν Χάριξο και έναν Λάριχο», ονόματα που αποδίδονται από αρχαίες πηγές σε δύο από τους αδελφούς της Σαπφούς, αλλά δεν έχουν βρεθεί ποτέ μέχρι τώρα στα δικά της γραπτά. Για τον λόγο αυτό το ποίημα ονομάστηκε «Οι Αδελφοί» από τον καθηγητή Obbink .

«Θα υπάρξουν ατέρμονες συζητήσεις σχετικά με τον Χάριξο και τον Λάριχο, οι οποίοι μπορεί να είναι ή να μην είναι αδέλφια της Σαπφούς», σχολιάζει ο καθηγητής Henrichs. Ένα σημαντικό σημείο στη συζήτηση θα είναι ο καθαρός υπαινιγμός του ποιήματος ότι ο Χάριξος ήταν έμπορος ποντοπόρων αποστάσεων. Ο ιστορικός Ηρόδοτος, γράφοντας περίπου δύο αιώνες μετά την Σαπφώ, περιγράφει επίσης τον Χάριξο ως οδοιπόρο, έναν άνθρωπο που ταξίδεψε στην Αίγυπτο, όπου ξόδεψε μια περιουσία για να αγοράσει την ελευθερία της Ροδόπης , μιας όμορφης σκλάβας που είχε ερωτευτεί. Μετά την επιστροφή του στο σπίτι, ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι η Σαπφώ χλεύαζε βάναυσα την ερωτική τρέλα του αδελφού της σε ένα από τα ποιήματά της.

Το ποίημα «Οι Αδελφοί» δεν περιέχει τέτοιο χλευασμό αλλά περισσότερο απεικονίζει μια συνομιλία μεταξύ δύο ατόμων για την επιτυχία του τελευταίου θαλάσσιου ταξιδιού του Χάριξου. Ο ομιλητής - ίσως η ίδια η Σαπφώ, αλλά η απώλεια των αρχικών γραμμών του ποιήματος το καθιστά ασαφές - συμβουλεύει ότι μια προσευχή στην Ήρα θα ήταν ο καλύτερος τρόπος για να εξασφαλιστεί αυτή η επιτυχία και αναπτύσσει την θεϊκή δύναμη για να βοηθήσει τους αγαπημένους τους. Στην τελική στροφή του ποιήματος μιλάει ο Λάριξος, κατά πάσα πιθανότητα ο μικρότερος αδελφός της Σαπφούς, «να γίνει άνδρας ... και να μας απελευθερώσει  (την οικογένεια της Σαπφούς;) από την πολύ στενοχώρια».

Μια οριζόντια γραμμή στον πάπυρο δείχνει το τέλος του ποιήματος «Οι Αδελφοί» και την αρχή του επόμενου, ίσως μια ωδή στην θεά Αφροδίτη. Μόνο διάσπαρτες λέξεις από το δεύτερο ποίημα μπορούν να ανακτηθούν από τον πάπυρο, ο οποίος αποσυντίθεται όλο και περισσότερο και είναι ιδιαίτερα δυσανάγνωστες στο κάτω μέρος του. Αν κρίνουμε από αυτό που είναι γνωστό από την ποίηση της Σαπφούς, αυτό το ποίημα μπορεί να λάβει τη μορφή μιας αίτησης βοήθειας προς την Αφροδίτη από την Σαπφώ στην ερωτική «καταδίωξη» ενός αγαπημένου προσώπου, αρσενικού ή θηλυκού.

Τα δύο ποιήματα μοιράζονται ένα κοινό μέτρο, τη λεγόμενη Σαπφική στροφή, μια μορφή στίχου που ίσως επινοήθηκε από την Σαπφώ και φέρει σήμερα το όνομά της. Και τα δύο ανήκαν στο πρώτο από τα εννέα βιβλία ποίησης της Σαπφούς καθώς η ανάκτηση τους δίνει μια σαφέστερη εικόνα στους μελετητές από αυτή που είχαν μέχρι σήμερα για τη δομή αυτού του βιβλίου. «Όλα τα ποιήματα του πρώτου βιβλίου της Σαπφούς φαίνεται να ήταν για την οικογένεια, την βιογραφία και τη λατρεία μαζί με ποιήματα για την αγάπη/Αφροδίτη», γράφει  ο Δρ. Obbink, προσθέτοντας ότι οι δύο θεματικές ομάδες μπορούν να εναλλάσσονται σε όλο το βιβλίο, όπως γίνεται και στον πάπυρο.

Η Σαπφώ έγραψε σε μια διάλεκτο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, την Αιολική, που διαφέρει σημαντικά στον ήχο και στην ορθογραφία από την Αττική που αποτέλεσε αργότερα το πρότυπο. Ο πάπυρος στην πραγματικότητα περιέχει μερικά σημάδια όπου ένας γραφέας, κρίνοντας ότι η Αιολική διάλεκτος μπορεί να είναι άγνωστη στους αναγνώστες, έκανε νύξεις για τη σωστή προφορά. Φέρει, επίσης, σημάδια ενός αρχαίου δακρύου αλλά και εργασιών συντήρησης – καθώς ένα μέρος του, μετά από πιθανότατα κάποιον αδέξιο χειρισμό, ήταν συγκολλημένο στην πίσω πλευρά του μαζί με μια ταινία παπύρου.

Ο γραφικός χαρακτήρας στον πάπυρο επιτρέπει στον Δρ. Obbink να καθορίσει την ημερομηνία χρονολόγησης του στα τέλη του 2^ου ή 3^ου αιώνα μ.Χ., σχεδόν μια χιλιετία μετά την ημερομηνία που η Σαπφώ έγραψε το πρώτο ποίημά της. Δεν πέρασε πολύς καιρός μετά από αυτό το χρονικό διάστημα που κείμενα γραμμένα στην Αιολική και άλλες μη τυποποιημένες διαλέκτους άρχισαν να πεθαίνουν στον ελληνικό κόσμο, καθώς η προσοχή των εκπαιδευτικών και των αντιγραφέων επικεντρωνόταν όλο και περισσότερο στους συγγραφείς της Αττικής διαλέκτου. Η Σαπφώ, μαζί με πολλούς άλλους συγγραφείς, έγινε το θύμα της μείωσης των ελληνικών σπουδών στην ύστερη αρχαιότητα αλλά και της ακόμα μεγαλύτερης επιλεκτικότητας του Μεσαίωνα, όταν οι πάπυροι αντιγράφονταν σε βιβλία.

Έργα που εξαφανίστηκαν κατά αυτή τη διαδικασία μπορούν ακόμα να ανακτηθούν. Η Αίγυπτος, που αποτέλεσε τη βάση για ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού που μιλούσε Ελληνικά στην αρχαιότητα, υπήρξε η πηγή εύρεσης των περισσότερων από αυτούς τους παπύρους, δεδομένου ότι το ξηρό κλίμα, ακόμη και τα υλικά φυτικής προέλευσης μπόρεσαν να επιβιώσουν σχεδόν ανέπαφα. Στην αιγυπτιακή πόλη Οξύρρυγχος, ανακτήθηκαν χιλιάδες πάπυροι από μια αρχαία χωματερή και ίσως να περιέχουν τα υπολείμματα πολλών κειμένων που θεωρούνται εξαφανισμένα. Ο Δρ. Obbink, επικεφαλής του Oxyrynchus Papyrus Project  του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, έχει παίξει συχνά ηγετικό ρόλο στην αποκρυπτογράφηση και τη δημοσίευση του περιεχομένου τους. 

Ο νέος πάπυρος της Σαπφούς προήλθε πιθανώς από την Αίγυπτο και ίσως και από την Οξύρρυγχο αλλά η προέλευσή του δεν θα γίνει ποτέ  γνωστή. Δυστυχώς, υπάρχει μια ακμάζουσα μαύρη αγορά για παπύρους που σημαίνει ότι πολλοί από αυτούς δεν προκύπτουν από αρχαιολογικές ανασκαφές, αλλά από παζάρια και καταστήματα αρχαιοτήτων. Άλλα σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα κρύβονται χωρίς αμφιβολία σε αυτά τα μέρη, περιμένοντας μια τυχαία στροφή των γεγονότων, όπως αυτή που έφερε το ποίημα της Σαπφούς στα μάτια ενός ειδικού.

Η Σαπφώ ήταν διάσημη στην εποχή της. Ο Πλάτων την ονομάζει «σοφή» και «δέκατη Μούσα», ο Ανακρέων «ηδυμελή», ο Λουκιανός «μελιxρόν αύχημα Λεσβίων», οι Ιουλιανός και Αντίπατρος «θηλυκό Ομηρο» και «τιμή Λεσβίων γυναικών», ενώ ο Στράβων «θαυμαστόν τέρας». Ο Οράτιος στη 2η ωδή του μας λέει ότι ακόμα και οι νεκροί στον κάτω κόσμο ακούν τα τραγούδια της με θαυμασμό σε ιερή σιγή. 

Μετά τον θάνατό της στην πατρίδα της Λέσβο έκοψαν νόμισμα με τη μορφή της. Στις Συρακούσες και στην Πέργαμο στήθηκαν αγάλματά της, ενώ στις Συρακούσες κατασκευάστηκε και ένα κενοτάφιο σε ανάμνησή της. Αρκετούς αιώνες μετά Χριστόν, που επικρατούν αυστηρά ήθη, σταματά η αντιγραφή της ποίησής της και το μεγαλύτερο μέρος της χάνεται για πάντα. Αν και, όπως δείχνει το εύρημα, στη φιλολογία πρέπει να χρησιμοποιούμε τον όρο «λανθάνει» και όχι «χάθηκε».


Πηγή: The Archaeology News Network , Α. Κώττη, Έθνος