Μεγαλώνει η αγωνία για την Αμφίπολη

Αναπαράσταση βασισμένη στο σχέδιο του αρχιτέκτονα της ανασκαφής, Μ. Λεφαντζή, για τα φτερά και το πρόσωπο της Σφίγγας Τα ευρήματα στ...

Αναπαράσταση βασισμένη στο σχέδιο του αρχιτέκτονα της ανασκαφής, Μ. Λεφαντζή,
για τα φτερά και το πρόσωπο της Σφίγγας

Τα ευρήματα στον τρίτο ταφικό θάλαμο του μνημείου στον λόφο Καστά της Αμφίπολης εξακολουθούν να μη δίνουν απάντηση μέχρι τώρα για την ταυτότητα του νεκρού, μεγαλώνοντας την αγωνία, ενώ την ίδια ώρα η ανασκαφική ομάδα επικεντρώνει πλέον την προσπάθειά της στο περίπου ενός μέτρου χώμα, που όπως εκτιμάται έχει απομείνει στον θάλαμο, κάτω από το ύψος του δαπέδου.

Τα νέα ευρήματα, όπως τα τμήματα των φτερών των Σφιγγών, ένα μέρος από τον λαιμό της δυτικής (αριστερής) σφίγγας μαζί με τμήμα των βοστρύχων, ένα τμήμα του ψηφιδωτού με την εικόνα της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα (απεικονίζει τον τροχό της άμαξας) καθώς και άλλο ένα μικρό τμήμα μίας από τις μαρμάρινες θύρες, εντοπίστηκαν κάτω από τους πωρόλιθους του δαπέδου και μέσα στην επίχωση σε βάθος μισού μέτρου, όπου και είχε φτάσει η ανασκαφή μέχρι το απόγευμα της Δευτέρας.

Το ίδιο είχε γίνει την περασμένη εβδομάδα και με το μαρμάρινο κεφάλι της ανατολικής (δεξιάς) Σφίγγας που είχε βρεθεί σε βάθος 15 εκατοστών από την επιφάνεια του μαρμάρινου κατωφλίου μαζί με θραύσματα από τα φτερά των σφιγγών.

Τα ευρήματα αυτά οδηγούν σε δύο σημαντικές υποθέσεις: Η πρώτη, στην οποία θα απαντήσει τις επόμενες ημέρες η ανασκαφή, είναι αν κάτω από τους πωρόλιθους του δαπέδου κρύβεται το μυστικό του τάφου. Μήπως δηλαδή το δάπεδο αυτό αποτελεί έναν τοίχο σφράγισης που τοποθετήθηκε σε επόμενο χρόνο από την κατασκευή, όπως πλέον προκύπτει και για τους άλλους δύο κάθετους τοίχους σφράγισης.

«Αποτελεί και για μας υπόθεση εργασίας. Άρα δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε αλλά ούτε και να το επιβεβαιώσουμε με τα σημερινά δεδομένα», ήταν η απάντηση που έδωσε χτες η γ.γ. του υπουργείου Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη κατά την ενημέρωση των δημοσιογράφων στο μουσείο της Αμφίπολης.

Πώς είναι δυνατόν μετά από τόση πολυτέλεια στους δύο προηγούμενους θαλάμους, με τα γλυπτά, το ψηφιδωτό κ.λπ. να έχουμε εδώ μόνο ένα ευτελές δάπεδο με πωρόλιθους, καλυμμένους με ένα απλό λευκό κονίαμα, ήταν το ερώτημα που τέθηκε.

Η κ. Μενδώνη έδωσε επίσης τη δική της απάντηση αναφορικά με τον νεκρό της Αμφίπολης. «Το ποιος είναι θαμμένος δεν μπορούμε να το πούμε πριν ολοκληρωθεί η ανασκαφή και πολύ πιθανόν πριν ολοκληρωθεί και η μελέτη του μνημείου, η οποία μπορεί να κρατήσει κάποια χρόνια». Κάνοντας παράλληλα την αποτίμηση του ταφικού μνημείου, έσπευσε να σημειώσει ότι «έχει ήδη ικανοποιήσει τις προσδοκίες όλων μας εξαιτίας της μοναδικότητάς του».

Η δεύτερη υπόθεση έχει να κάνει με τον χρόνο που έγινε η κατάχωση του μνημείου με άμμο καθώς και η κατασκευή των δύο διαφραγματικών τοίχων, μπροστά από τις Σφίγγες και μπροστά από τις Καρυάτιδες.

Η διεπιστημονική ανασκαφική ομάδα μετά τον εντοπισμό των προαναφερόμενων ευρημάτων στα συγκεκριμένα σημεία του τρίτου θαλάμου, διατυπώνει την υπόθεση ότι «πιθανότατα η κατάχωση αλλά και η κατασκευή των τοίχων σφράγισης έγιναν σε υστερότερο χρόνο». Οπως σημειώνεται όμως, «και αυτή η υπόθεση εργασίας απαιτεί συστηματική μελέτη».

Η πορεία της ανασκαφής έρχεται να απαντήσει και στο ανοιχτό εξαρχής ερώτημα αν ο τάφος είναι συλημένος. «Ο τάφος έχει δεχτεί σαφέστατα ανθρώπινη παρέμβαση μέχρι εδώ που βρισκόμαστε. Από την αρχή είχαμε πει και το έχουμε πολλές φορές επαναλάβει ότι έχουμε ισχυρότατες ενδείξεις δράσης τυμβωρύχων» είπε η κ. Μενδώνη κατά τη χθεσινή ενημέρωση, από την οποία απουσίαζε η Κατερίνα Περιστέρη. Η τελευταία την ίδια ώρα βρισκόταν στη Δράμα, όπου τιμήθηκε σε ειδική εκδήλωση για το έργο της.

Από την πορεία της ανασκαφικής εργασίας στον τρίτο θάλαμο απαντήθηκε και ένα ακόμη ερώτημα, που είχε να κάνει με την ενδεχόμενη ύπαρξη θυρώματος και τέταρτου θαλάμου. Όπως ενημέρωσε η ανασκαφική ομάδα, η υπόθεση εργασίας που βασιζόταν στη γεωλογική-σπηλαιολογική έρευνα για πιθανή ύπαρξη θυρώματος πλάτους 96 εκατοστών, δεν επιβεβαιώθηκε.

Από την αποχωμάτωση που έφτασε μέχρι το ύψος αυτό, βρέθηκε ότι στο σημείο υπήρχε επιστήλιο αλλά είχε φύγει ο μαρμάρινος ορθοστάτης, με αποτέλεσμα να δημιουργείται αυτή η ψευδής εντύπωση.

Όπως λέει ο κ. Τιβέριος, «μπορεί οι διαφραγματικοί τοίχοι να είναι μεταγενέστεροι από το μνημείο, κάτι που θα το δείξει η στρωματογραφία και τα υπόλοιπα ανασκαφικά δεδομένα». Πάντως, στην περίπτωση που αποδειχθεί ότι είναι μεταγενέστεροι, εκτιμά ότι η κατασκευή τους θα έχει γίνει πριν από τη μάχη της Πύδνας, το 168 π.Χ.

Περιστέρη: Αν ο τάφος έχει συληθεί, ανήκει σε κάποιον πολύ μεγάλο

Για την εξέλιξη των ανασκαφών στον λόφο Καστά της Αρχαίας Αμφίπολης μίλησε η αρχαιολόγος Κατερίνα Περιστέρη, στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στη Δράμα, κατά την οποία το Ίδρυμα Μακεδονικού Βραβείου την τίμησε με το «Μακεδονικό Βραβείο 2014».

«Αν πραγματικά ο τάφος έχει συληθεί, σημαίνει ότι ήταν κάποιος πολύ μεγάλος εκεί πέρα, πολύ σημαντική προσωπικότητα, που βέβαια δεν θα το άφηναν οι τυμβωρύχοι των αρχαίων χρόνων, αλλά πάντα ελπίζουμε και λέμε 'εντάξει υπάρχει αυτή η πιθανότητα', αλλά ποτέ κανείς δεν ξέρει τι θα βρει» δήλωσε, μεταξύ άλλων, η αρχαιολόγος, απαντώντας σε ερωτήσεις δημοσιογράφων.

Αναφερόμενη στην εξέλιξη των ανασκαφών στον λόφο Καστά, η Κατερίνα Περιστέρη διευκρίνισε ότι «δεν υπάρχει άλλος θάλαμος» και πρόσθεσε: «Αυτό που λέγαμε για 4ο θάλαμο δεν ήταν αποδεδειγμένο. Είχαμε πει ότι η ανασκαφική έρευνα θα δείξει αν υπάρχει ή δεν υπάρχει. Είχε γίνει μία γεωλογική τομή και υπήρχαν σκέψεις ότι ίσως ήταν κάποια μικρή πόρτα, κάποιο άνοιγμα. Δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Ήταν ένας δόμος που έχει πέσει. Δουλεύουμε στον 3ο θάλαμο και περιμένουμε να δούμε τι θα μας δείξει».

Ερωτηθείσα πώς εξηγεί την εύρεση των τμημάτων των Σφιγγών στο εσωτερικό του τρίτου θαλάμου, η κ. Περιστέρη απάντησε: «Υπάρχουν πολλά μυστήρια για την ανασκαφή μας που θα πρέπει να τα λύσουμε, αφού τελειώσει η ανασκαφή και αφού κάνουμε τη μελέτη. Πριν από τη μελέτη είναι νωρίς να πούμε οτιδήποτε. Θέλει χρόνο».

Όσο για το πότε θα γνωρίζουμε τον νεκρό του τάφου, η Κατερίνα Περιστέρη απάντησε πως «η ανασκαφή είναι αυτή που δείχνει».

Σε ερώτηση του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων εάν υπάρχει καταπακτή στο δάπεδο του τρίτου θαλάμου, η αρχαιολόγος σημείωσε πως «υπάρχουν πολλά που ακούγονται, αλλά για τη δική μας ανασκαφή δεν μπορούμε να πούμε τίποτα, αν πρώτα δεν το αγγίξουμε με τα χέρια μας».

Λίγο πριν από τις παραπάνω δηλώσεις, σε μια αίθουσα κατάμεστη από κόσμο, στο αμφιθέατρο του δημοτικού Ωδείου Δράμας, η Προϊσταμένη της ΚΗ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων τιμήθηκε για τη συνολική προσφορά της στο πολιτιστικό και επιστημονικό γίγνεσθαι, με αποκορύφωση την πρόσφατη σκαπάνη στην Αμφίπολη, ως στοιχείο ενδυνάμωσης και εμπλουτισμού της μακεδονικής ιστορικής αλήθειας.

Στη σύντομη ομιλία της, κατά την απονομή του βραβείου, ευχαρίστησε όλους τους φορείς που συνδράμουν το έργο της ανασκαφής και ιδιαιτέρως το υπουργείο Πολιτισμού, ενώ αναφέρθηκε στη «μαγεία», όπως τη χαρακτήρισε, τής αρχαιολογίας, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Η αρχαιολογία είναι πάντα μαγεία και είναι πάντα το άγνωστο. Δεν ξέρουμε τι θα μας κρύψει και τι θα μας βγάλει η αυριανή μέρα. Αυτή είναι η μεγάλη αλήθεια, ποτέ δεν πρέπει να απογοητευόμαστε, πάντα πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι ότι θα βρούμε ωραία πράγματα».

Έκανε, δε, μία μικρή αναφορά στο ανασκαφικό της έργο στη Δράμα που διήρκεσε περίπου 13 χρόνια και είχε να κάνει με την ανασκαφή του Ιερού Διονύσου στην Καλή Βρύση, την ανασκαφή του προϊστορικού οικισμού Αρκαδικού Δράμας σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και την ανασκαφή των ταφικών τύμβων Ρωμαϊκών Χρόνων στην παραμεθόρια περιοχή Ποταμών Δράμας.

Εγχάρακτα γράμματα ελληνικού αλφαβήτου στα μάρμαρα του περιβόλου

Ιδιαίτερη σημασία έχει η αποκάλυψη ότι έχουν εντοπιστεί εγχάρακτα γράμματα πάνω στον τοίχο που περιβάλλει τον τύμβο της Αμφίπολης. Αναφορικά με πληροφορίες ότι βρέθηκαν στο ταφικό μνημείο γράμματα-σύμβολα, από την κ. Μενδώνη διευκρινίστηκε ότι πρόκειται για 2-3 τεκτονικά σύμβολα, τα οποία είχαν βρεθεί στον περίβολο του μνημείου ήδη από το 2013 και είχαν ανακοινωθεί από τότε από την κ. Περιστέρη.

Όπως εξήγησε, είναι σημάδια των μαστόρων της εποχής, ώστε να μπορούν να βρίσκουν τη σειρά των μαρμάρινων πλακών κατά την τοποθέτησή τους. Ένα από τα γράμματα απεικονίζει το «Ε» και από τη συγκεκριμένη γραφή του παραπέμπει στα μέσα του τέταρτου π.Χ. αιώνα, συνηγορώντας στη χρονολόγηση του μνημείου.

Ήδη από το 2013, όταν η ανασκαφέας κυρία Κατερίνα Περιστέρη έφερε στο φως τον εντυπωσιακό περίβολο, είχε διαπιστώσει ότι υπάρχουν μεμονωμένα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου στο μαρμάρινο μέρος του. Τα χαράγματα στην επιφάνεια μαρμάρων του περιβόλου ερμηνεύονται από την ανασκαφική ομάδα ως σημάδια των αρχαίων τεχνιτών (αρχιτεκτονικά σημεία). Όμως το σημαντικό είναι ότι πρόκειται για εγχάρακτα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, τα οποία αποτέλεσαν στοιχείο που συνεκτιμήθηκε για τη χρονολόγηση του μνημείου στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ.

Η νέα αυτή πληροφορία προέκυψε κατά τη συνέντευξη τύπου της Τρίτης, όταν οι δημοσιογράφοι ρώτησαν σχετικά με μια ανάρτηση στο ιστολόγιο της αρχαιολόγου κυρίας Dorothy King. Η αμερικανίδα αρχαιολόγος αναφερόταν (13.10.2014) σε επιγραφές, δείχνοντας φωτογραφίες από την ορθομαρμάρωση του περιβόλου με εγχάρακτο σημάδι, το οποίο ερμήνευσε ως μονόγραμμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το οποίο εχρησιμοποιείτο και σε νομίσματα της ελληνιστικής εποχής.

Αναλυτικότερα ηκ. King  ξεκινάει το σκεπτικό της με μια ερώτηση, την οποία στην συνέχεια φροντίζει να απαντήσει με αποκαλυπτικό τρόπο: "Ήταν επιγραφές που βρέθηκαν έξω από τον τάφο άλλες ημέρες; Ναι.

Πιστεύω ότι βρέθηκαν και η μια είναι στο μουσείο και η άλλη είναι στο μνημείο, και μπορεί να τη δει κανείς σε φωτογραφίες που κυκλοφόρησαν όταν επισκέφθηκε ο Πρωθυπουργός την ανασκαφή». Για του λόγου το αληθές δημοσιεύει φωτογραφία στην οποία υποστηρίζει ότι εμφανίζεται στο μονόγραμμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και μάλιστα προσθέτει ότι στην φωτογραφία είναι σαν να το έχουν καλύψει με στόκο (!), για να μη φαίνεται, προφανώς.


Μάλιστα για να στηρίξει τον ισχυρισμό της παραθέτει φωτογραφία του περιβόλου με το επίμαχο σημείο αλλά και εικόνες από νομίσματα του Μ. Αλεξάνδρου στα οποία εμφανίζεται το ίδιο μονόγραμμα, για να γίνει η αναγκαία σύγκριση.

Νόμισμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου που δείχνει ένα από τα μονογράμματα που χρησιμοποιείται

Νόμισμα του Φιλίππου Γ “με το μονόγραμμα AT που εμφανίζεται, επίσης, σε πολλά νομίσματα με τον Αλέξανδρο

Νόμισμα του Αντιγόνου του Μονόφθαλμου με το μονόγραμμα AT

Τέλος επισημαίνει η κ. King ότι  δεν πρέπει να περιμένουμε την ανακάλυψη μιας τόσο συναρπαστικής επιγραφής, όσο αυτή που θα έλεγε: «Αλέξανδρος, εδώ είναι δεμένο το άλογό του και θάφτηκε στην Αμφίπολη» και προσθέτει ότι αυτού τους είδους το μονόγραμμα ήταν σημαντικό για τη χρονολόγηση του ναού της Αθηνάς στο Ίλιον, που ο Αλέξανδρος είχε υποσχεθεί στη διαθήκη του.

Φυσικά όλα τα παραπάνω μένει να επιβεβαιωθούν ή να διαψευσθούν από την ανασκαφική ομάδα που έχει και την ευθύνη της ανασκαφής, ωστόσο είναι μια προσέγγιση ενδιαφέρουσα που έρχεται να ρίξει λίγο «φως» στα τόσα μυστήρια έχουν προκύψει από αυτή την τόσο ενδιαφέρουσα και συγκλονιστική ανασκαφή.

Στην συνέχεια η κ. Dorothy King  αναφέρεται μεταξύ άλλων και στο Λιοντάρι της Αμφίπολης επισημαίνοντας ότι συμφωνεί με την άποψη ότι πολλά από τα μάρμαρα που βρέθηκαν πλησίον του ανήκουν στον περίβολο του μνημείου και καταλήγει σε σχέση με τα σενάρια που υπάρχουν για το ποιος είναι θαμμένος στον τάφο ότι «η αίσθησή μου είναι ότι ένα μνημείο αυτού του μεγέθους θα μπορούσε να έχει κατασκευαστεί μόνο για τον Αλέξανδρο, πιθανόν ως ένα οικογενειακό μαυσωλείο, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε για την ταφή του»!

Η αρχαιολόγος κ. King δεν παραλείπει να σχολιάσει και το περίφημο πλέον ψηφιδωτό που βρέθηκε μέσα στον τάφο, σημειώνοντας για το κενό που υπάρχει στο κέντρο του ψηφιδωτού, την άποψη ότι φιλοξενούσε κάποιο βωμό και δεν είναι φυσική φθορά. «Ίσως να υπήρχε ένα μικρό δοχείο / βωμός που φιλοξενούσε μια φωτιά που φώτιζε το δωμάτιο και το μωσαϊκό, λίγο πριν από τις μαρμάρινες πύλες του 3ο δωματίου» προσθέτει αλλά στην συνέχεια παρατηρεί ότι «Ο βωμός είναι μια ενδιαφέρουσα ιδέα, αλλά αν είχε προγραμματιστεί, το σχέδιο του μωσαϊκού θα μπορούσε πιθανότατα να το έχουν περάσει γύρω από αυτόν. Αν αυτό προστέθηκε αργότερα, το μάρμαρο θα στεκόταν από μόνο του και δεν θα χρειάζονταν να το βλάψει»!

Απαντώντας η Γ.Γ. του υπουργείου Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη στην χθεσινή συνέντευξη τύπου σημείωσε ότι «το 2013, όταν αποκαλύφθηκε το μαρμάρινο μέρος του περιβόλου, φωτογραφίες του οποίου έδωσε στη δημοσιότητα η ανασκαφέας, εντοπίστηκαν τεκτονικά σύμβολα,δηλαδή σημάδια των μαστόρων της εποχής. Πρόκειται για μεμονωμένα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, τα οποία συνηγορούν στη χρονολόγηση του μνημείου».

Κρίσιμη παράμετρος

Η ύπαρξη εγχάρακτων γραμμάτων αποτελεί κρίσιμη παράμετρο. Όπως επισημαίνει στο «Βήμα» η καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ και ανασκαφέας της Βεργίνας κυρία Χρυσούλα Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, «η μορφή των γραμμάτων μιας επιγραφής επιτρέπει σχετικά ασφαλείς, αλλά όχι απολύτως ακριβείς χρονολογήσεις. Αν στη συγκεκριμένη περίπτωση τα τεκτονικά χαράγματα μπορούν να χρονολογηθούν, με βάση τη μορφή τους, αυτό συμβάλλει στη χρονολόγηση του μνημείου. Η κ. Μενδώνη είναι επιγραφικός και επομένως γνωρίζει καλύτερα».

Από την πλευρά του ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ κ. Μιχάλης Τιβέριος επισημαίνει ότι τα αρχιτεκτονικά σημάδια πράγματι χρησιμοποιούνταν για να βοηθούν τους τεχνίτες σχετικά με το «πού θα τοποθετηθούν οι λιθόπλινθοι του αναλημματικού τοίχου». Τονίζει ότι τα εγχάραγκτα γράμματα μπορούν να δώσουν «μια γενική χρονολόγηση, όχι ακριβή».

Τα... αντίμετρα για την προστασία του μνημείου

Ασαφής είναι ακόμα η εικόνα που παρουσιάζει ο τρίτος θάλαμος (τέταρτος χώρος). Δεν υπάρχουν πληροφορίες για την επιφάνεια που έχει ανασκαφεί ώστε να γνωρίζουμε αν η άμμος συνεχίζεται σε όλο το εύρος, αν υπάρχει «λάκκος» κάτω από την επιφάνεια του κατεστραμμένου δαπέδου ή πού φτάνουν τα όριά του ως το φυσικό έδαφος. Τις επισημάνσεις αυτές κάνει στο «Βήμα» η κυρία Σαατσόγλου-Παλιαδέλη.

Δεν εκπλήσσεται από την εκτίμηση της ανασκαφικής ομάδας ότι η κατάχωση, αλλά και η κατασκευή του τοίχων σφράγισης, μπορεί να έχουν γίνει σε υστερότερο χρόνο σε σχέση με την κατασκευή του μνημείου. Όπως σημειώνει, ενδεχομένως ύστερα από καταστροφές ή απόπειρες επεμβάσεων στα στοιχεία και στα γλυπτά του μνημείου (λιοντάρι, σφίγγες κ.ά.), εκείνοι που θέλησαν να το προστατεύσουν έλαβαν «μέτρα».

Μάλιστα, επισημαίνει ότι στην περίπτωση που υπήρξαν καταστροφές από τυμβωρύχους δεν αποκλείεται εκείνοι που θέλησαν να αποκαταστήσουν τα κατεστραμμένα αντικείμενα από την ιερόσυλη πράξη (εξαγνισμός) να τα σκέπασαν σε ένα λάκκο εν είδει «αποθέτη». Κάτι ανάλογο, θυμίζει, έγινε και στο Ιερό της Εύκλειας στη Βεργίνα, σε τμήμα της αγοράς των Αιγών, αλλά και στην Ακρόπολη, μετά την καταστροφή των γλυπτών της από τους Πέρσες. «Αυτό γινόταν για να αποκατασταθεί η ιερόσυλη πράξη των τυμβωρύχων ή των ''καταστροφέων'' του τάφου» ανέφερε.

«Θαυμάζουμε και καμαρώνουμε ένα μοναδικό μνημείο που μας κάνει υπερήφανους για την ιστορία και την αρχαιολογία μας», δήλωσε χθες από τα Γιάννενα ο υπουργός Πολιτισμού, Κώστας Τασούλας, που ρωτήθηκε για τις εξελίξεις γύρω από την ανασκαφή στην Αμφίπολη.

Πηγή: Χρ. Τελίδης, Έθνος, Το Βήμα 1, Το Βήμα 2, News247