Η Αθήνα που δεν διδαχτήκαμε

«Ο χορός των Δερβίσηδων στους Αέρηδες», Edward Dodwell (Views in Greece, Λονδίνο 1821). Δένοντας νήματα σε μια εκ νέου αφήγηση, η νέα ...

«Ο χορός των Δερβίσηδων στους Αέρηδες», Edward Dodwell (Views in Greece, Λονδίνο 1821).

Δένοντας νήματα σε μια εκ νέου αφήγηση, η νέα έκθεση στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη έρχεται να εξορύξει την οθωμανική Αθήνα και να την τοποθετήσει σε ένα νέο βάθρο. Η έκθεση έχει ήδη ξεκινήσει στους χώρους της Γενναδείου, και με τη συμμετοχή του Μουσείου Μπενάκη και του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών – Ίδρυμα Βούρου-Ευταξία, φωτίζει μια εποχή που καλύπτει τη μακρά περίοδο 1458-1833, την οποία οι περισσότεροι σύγχρονοι αφήνουμε, στην καλύτερη περίπτωση, σε ημίφως και ηθελημένα στερεότυπα.

Είναι, ίσως, η τρέχουσα συγκυρία πρόσφορη για να ανοίξει κανείς ολιστικά το κεφάλαιο «Αθήνα» και να μιλήσει με περισσότερη αυτοπεποίθηση, αλλά και πειθώ, για μια τεράστια σε έκταση χρονική και ιστορική περίοδο, που σε καμία περίπτωση δεν ήταν στατική. Η οθωμανική Αθήνα, έτσι όπως μας τη δείχνει η έκθεση, είχε αποχρώσεις, διαβαθμίσεις, σκοτεινές και φωτεινές στιγμές και, ασφαλώς, μια γηγενή τάξη Αθηναίων, πολλοί από τους οποίους ζούσαν αστική ζωή. Μαζί με τους Τούρκους, τους Αρβανίτες, τους Αρμένιους, άλλους υπήκοους της μεγάλης αυτοκρατορίας αλλά και πολλούς Ευρωπαίους, μόνιμους κατοίκους ή περαστικούς, η οθωμανική Αθήνα, αν και πόλη μικρή, ζούσε μια πάλλουσα ζωή σε ένα τοπίο στο οποίο δέσποζαν οι αρχαιότητες, οι μικρές εκκλησίες, η αγορά και τα τουρκικά μνημεία. Ανάμεσα, τα παλιά αθηναϊκά σπίτια, αυτά που είχαν τη χαρακτηριστική μορφή της αστικής, οθωμανικής αρχιτεκτονικής. Όλος αυτός ο κόσμος μελετήθηκε μέσα από ένα πλουσιότατο υλικό, που μας δίνει την ευκαιρία να οργανώσουμε στο μυαλό μας και ένα χάρτη όχι μόνο της πόλης εκείνης της εποχής αλλά και τα σύγχρονα σημεία της Αθήνας όπου μπορεί κανείς να μελετήσει την πόλη εκείνων των χρόνων. Και όχι μόνο τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, αλλά τις συλλογές και τα έργα τέχνης που έχουν μείνει και φυλάσσονται σε μουσεία και αρχεία.

Είναι μια έκθεση συνεργασίας και σύμπραξης. Με τη γενική επιμέλεια της Μαρίας Γεωργοπούλου, διευθύντριας της Γενναδείου, και με την επιστημονική επιμέλεια της Αλίκης Ασβεστά, καθώς και με τη συνδρομή μεγάλου αριθμού ερευνητών και σχεδιαστών, η έκθεση αντλεί από μια μεγάλη δεξαμενή. Κείμενα περιηγητών αποτελούν έναν καμβά πάνω στον οποίον αθροίζεται υλικό από την «Ιστορία των Αθηνών» του Ιωάννη Μπενιζέλου (1735-1807), στοιχεία που έχουν προκύψει από έρευνα πάνω σε ευρήματα όπως πήλινα σκεύη, γνώση για προϊόντα, διηγήσεις για ήθη: «Αρχαίες επιγραφές εντοιχισμένες στα πλουσιόσπιτα συμβόλιζαν την άρρηκτη σχέση των Αθηναίων με την ένδοξη ιστορία της πόλης τους.... Οι Ευρωπαίοι ήταν πανταχού παρόντες: πρόξενοι, πρέσβεις, ποιητές, καλλιτέχνες, φιλέλληνες και επιστήμονες. Άλλοι μελετούσαν και χαρτογραφούσαν την Αθήνα, ενώ άλλοι τη ζούσαν και την έκαναν δικιά τους».

To αρχοντικό Παλαιολόγων-Μπενιζέλων στην Αδριανού 96.

Πολλά ακόμη μουσεία συνέβαλαν στην έκθεση όπως και το Ίδρυμα Στ. Νιάρχος που έχει προσφέρει την ψηφιακή πρόσβαση στο υλικό. Χάρτες, εικόνες και σκηνές της πόλης ζωντανεύουν με βάση τον πυρήνα των συλλογών της Γενναδείου. Η Αθήνα, στην ακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τον 16ο και 17ο αιώνα, συμβολίζεται παραστατικά στον μνημειακών διαστάσεων πίνακα του Carrey, που ανήκει στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών.

Οι πλούσιες σε ποικιλία ενδυμασίες μέσα από τα μοναδικά λευκώματα της Γενναδείου, όπως και τα προσωπικά αντικείμενα του Βύρωνα, αφήνουν μια αίσθηση πληρότητας. Φεύγουμε με τη γνώση ότι η Αθήνα δεν είναι αυτή που νομίζαμε ότι ξέρουμε.

Το πιο παλιό σπίτι στην Αθήνα

Στην οδό Αδριανού 96, στην Πλάκα, βρίσκεται το αρχοντικό των Μπενιζέλων. Είναι το πιο παλιό σπίτι στην Αθήνα. Στη μορφή που το βλέπουμε είναι από τον 18ο αιώνα, αλλά το ισόγειο χρονολογείται από τον 16ο και συνδέεται με την Οσία Φιλοθέη. Βρισκόταν στην ίδια γειτονιά με τη Μονή των Καπουτσίνων και κοντά στο σπίτι του Γάλλου προξένου Gaspary. Το αρχοντικό των Μπενιζέλων, ιδιοκτησία της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, μετατρέπεται σε μουσείο αστικής κατοικίας της οθωμανικής Αθήνας. Η μελέτη έχει γίνει από τον αρχιτέκτονα Γιάννη Κίζη και τους συνεργάτες του και αυτή την περίοδο η Αρχαιολογική Υπηρεσία εργάζεται για την ανάδειξη των ευρημάτων της αυλής. Υπό δημοπράτηση τελεί η μουσειογραφική επένδυση του έργου, βάσει, επίσης, μελέτης του γραφείου Κίζη.

​Έκθεση «Οθωμανική Αθήνα, 1458-1833». Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Σουηδίας 61. Διάρκεια έως 30 Ιουνίου.

Πηγή: Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή