Η σημασία της ανακάλυψης του χάλκινου αγάλματος στο Αργος

Το εύρημα του ιματιοφόρου ανδρικής μορφής, της ελληνιστικής εποχής, είναι μια μοναδική αρχαιολογική ανακάλυψη που σε συσχετισμό με τα αντίστ...

Το εύρημα του ιματιοφόρου ανδρικής μορφής, της ελληνιστικής εποχής, είναι μια μοναδική αρχαιολογική ανακάλυψη που σε συσχετισμό με τα αντίστοιχα ευρήματα του Ριάτσε προσφέρουν για πρώτη φορά στους αρχαιολόγους τη δυνατότητα να κατανοήσουν την κατασκευή και την εσωτερική ανατομία των χάλκινων αγαλμάτων.

Στο Αργος, στην πατρίδα του πρωτοπόρου χαλκοπλάστη Αγελάδα και του κορυφαίου Πολυκλείτου με τον γνωστό «Δορυφόρο» και την ισορροπημένη κίνηση του σώματος –που αποτέλεσε πρότυπο της αρχαίας ελληνικής τέχνης– αποκαλύφθηκε ένα χάλκινο άγαλμα ελληνιστικής εποχής που απηχεί κλασικό πρότυπο [Χρ. Πιτερός, ΑΔ.46 (1991), Χρονικά, σελ. 100-102]. Πρόκειται για άγαλμα ιματιοφόρου ανδρικής μορφής που βρέθηκε εκτός των τειχών σε χώρο εργαστηρίου χάλκινων αγαλμάτων και διατηρείται πολύ αποσπασματικά, από τον ώμο ώς την κάτω απόληξη του ιματίου μηκ. 1,65 μ. - πλατ: 0,90 μ. Η κύρια εμπρόσθια πλευρά του αγάλματος είναι τεμαχισμένη και δεν σώζεται καθώς και η κάτω αλλά και η οπίσθια πλευρά σε ένα τμήμα της. Το άγαλμα έφερε επίσης ρηγματώσεις σε όλες τις πλευρές και ιδιαίτερα στην οπίσθια πλευρά κατά μήκος της διαγώνιας πτυχής του ιματίου. Ωστόσο στην αριστερή πλευρά διατηρούνται οι κατακόρυφες αυλακωτές πτυχές του ιματίου με τη δαντελωτή απόληξη της κάτω πλευράς.

Το άγαλμα βρέθηκε κομμένο με το σφυρί και το κοπίδι, το πιθανότερο για σοβαρά τεχνικά προβλήματα που διαπιστώθηκαν μετά τη χύτευση, και ανακυκλώθηκε στο χυτήριο για την κατασκευή άλλου αγάλματος. Η τεμαχισμένη εμπρόσθια πλευρά είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή του μεγαλύτερου τμήματος του εσωτερικού πήλινου μοντέλου, που γέμισε στη συνέχεια από το φυσικό χώμα του υπεδάφους, διότι παρέμεινε προσχωμένο ανά τους αιώνες, μια άμορφη μάζα πηλού που συνενώθηκε με το αποσπασματικά κατώτερο σωζόμενο μοντέλο. Κατά τη μεταφορά του αγάλματος στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αργους διαχωρίστηκε σε τρία κύρια τμήματα (Α, Β, Γ) και περισυνελέγει μεγάλος αριθμός μικρών χάλκινων κομματιών, αποτέλεσμα του τεμαχισμού.

Στα διαχωρισμένα τρία τμήματα διατηρούσαν εσωτερικά τα μεγάλα αντίστοιχα τμήματα του άμορφου φυσικού πηλού. Το άγαλμα μεταφέρθηκε στο εργαστήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Αργους όπου οι έμπειροι συντηρητές σε συνεργασία με την τότε Διεύθυνση Συντήρησης αφαίρεσαν προσεκτικά μεγάλη ποσότητα του άμορφου πηλού του υπεδάφους με μηχανικό τρόπο, με αποτέλεσμα να αποκαλυφθούν εσωτερικά τα μικρότερα κατώτερα σωζόμενα τμήματα του μοντέλου, με τις δύο μεταλλικές ράβδους που αποτέλεσαν τον σκελετό κατασκευής του μοντέλου. Το άγαλμα είναι κατασκευασμένο με την άμεση τεχνική του «χαμένου κεριού». Με τον προσεκτικό καθαρισμό έγιναν εμφανείς οι εσωτερικές πλευρές κατασκευής του αγάλματος, με αποτέλεσμα να αποκτήσουμε για πρώτη φορά την ορατή εσωτερική ανατομία κατασκευής των χάλκινων αγαλμάτων.

Μετά την ολοκλήρωση των αναλύσεων του αγάλματος σε συνεργασία του ΥΠΠΟ με το ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» πραγματοποιήσαμε με επιστημονική υπευθυνότητα δυο ανακοινώσεις για το χάλκινο άγαλμα: α) τον Νοέμβριο του 2023 σε ειδική ημερίδα στο φιλόξενο Αρχαιολογικό Φινλανδικό Ινστιτούτο που θα δημοσιευτεί προσεχώς, β) στο 22ο Διεθνές Συνέδριο Bronze Congress που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα 14-18 Οκτωβρίου 2024 που επίσης θα δημοσιευτεί.

Από τον μερικό καθαρισμό του τμήματος Β στο ανώτερο τεμαχισμένο άκρο έγινε φανερή η εσωτερική επιφάνεια του χαλκού σε συνδυασμό με το σωζόμενο μοντέλο, όπου έγινε εμφανής η προχωρημένη τεχνογνωσία κατασκευής των χάλκινων αγαλμάτων κατά τη χύτευσή στους 1.000 βαθμούς Κελσίου, με τη χρησιμοποίηση του πυρίμαχου χαλαζία (διοξείδιο του πυριτίου), για την καλύτερη χύτευση των χάλκινών αγαλμάτων. Το κατώτερο σωζόμενο τμήμα Γ του αγάλματος από τον τεμαχισμό διατηρείται εσωτερικό μόνο μικρό τμήμα του μοντέλου.

Αδεια μελέτης

Ως ανασκαφέας μελετητής του αγάλματος, συμφώνα με το Αρχ. Νόμο 4858/2021 (ΦΕΚ 2020/Α/19.11.2021) και τη χορήγηση πενταετούς άδειας μελέτης από το ΥΠΠΟ για το χρονικό διάστημα 2022-2027, έχει γίνει μόνο μερική καταγραφή του μεγάλου αριθμού χάλκινων κομματιών και του μοντέλου στη μουσειακή αποθήκη του Αργους μόνο κατά το έτος 2022, ένεκα προσκομμάτων κατά τα έτη 2023-2025, παρά τα συνεχόμενα αιτήματα στην αρμόδια ΕΦΑΑΡΓ 2023 και 2024. Λόγω των καθυστερήσεων δεν έχει προχωρήσει η χρονοβόρα συντήρηση του χάλκινου αγάλματος που κρίνεται απαραίτητη για την ολοκλήρωση της μελέτης. Το σημαντικό αυτό χάλκινο άγαλμα προγραμματίζεται να εκτεθεί προσεχώς στην επανέκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείο Αργους το 2026.

Επίσης, επισημαίνουμε ότι τυχόν επιστημονικά προβλήματα ή διαφορετικές απόψεις συζητούνται και τίθενται στα συνέδρια λαμβανομένου σοβαρά υπόψη ότι μέχρι τώρα έχουμε πραγματοποιήσει δύο επιστημονικές ανακοινώσεις για το χάλκινο άγαλμα. Τέλος, υπενθυμίζουμε ότι πρόκειται για μια μοναδική αρχαιολογική ανακάλυψη καθώς για πρώτη φορά κατανοούμε την κατασκευή και την εσωτερική ανατομία των χάλκινων αγαλμάτων μετά τη σημαντική ανακάλυψη των δύο χάλκινων αγαλμάτων του Ριάτσε, που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο στο Ρήγιο, ενώ από τη συγκριτική μελέτη των πηλών των χάλκινων αγαλμάτων του Ριάτσε και του Αργους προκύπτει ότι συσχετίζονται με το Αργος.

Πηγή: Χρίστος Πιτερός, Εφημερίδα των Συντακτών